Morgunblaðið - 31.12.1996, Blaðsíða 30

30 C ÞRIÐJUDAGUR 31. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Sérstaða fiskvinnslunnar í
kj arasamningnm
Ekkert er farið að ræða almenn-
ar kaupkröfur í þessum samning-
um. Fiskvinnslan hefur ávallt
nokkra sérstöðu í kjarasamningum.
Við getum ekki velt hækkun inn-
lends launakostnaðar til viðskipta-
manna okkar erlendis, en þar ræðst
verðlagið á framboði og eftirspurn
eftir sjávarafurðum. í þeim viðræð-
um sem farið hafa fram höfum við
rætt um breytingar á bónuskerfum,
vaktavinnu og að færa ákveðna
þætti samninga inn í fyrirtækin.
Botnfiskvinnslan á ekki möguleika
að ljúka þessum kjarasamningum
nema með aukinni hagræðingu í
skipulagi vinnutíma og breytingu í
bónuskerfum og skipta þeim ávinn-
ingi með starfsfólkinu. Það eru því
gagnkvæmir hagsmunir fiskvinnsl-
unnar og starfsfólks fyrirtækjanna
að þessir hlutir gangi upp.
Sjómenn hafa einnig birt útvegs-
mönnum sína kröfugerð. Þar ber
hæst krafan um að allur fiskur sem
veiddur er á íslandsmiðum verði
seldur á fiskmörkuðum. Nú er það
svo að fiskverð hefur verið fijálst
í nokkur ár og ræðst hráefnisverðið
með ýmsum hætti. Hráefnisverðið
hefur og mun ávallt hafa ráðandi
áhrif á afkomu fiskvinnslunnar.
Hlutur innlendra fiskmarkaða í
botnfisktegundum fer sífellt vax-
andi og starfsemi þeirra eflist. Nú
er svo komið að hlutur þeirra í botn-
fisktegundum er kominn í 40% af
þeim afla sem landað er til vinnslu
innanlands.
Einkennileg mismunun í
kröfugerð sjómanna-
forystunnar
Fiskvinnslufyrirtækjum sem
einnig reka útgerð hefur farið
fækkandi á síðustu misserum vegna
sameiningar í stærri einingar. Þetta
kallar á öryggi í hráefnisöflun, sér-
hæfingu framleiðsiunnar, bætta
nýtingu atvinnutækja, aukið at-
vinnuöryggi starfsfólks og ríkari
kröfur á að afhendingartími á fram-
leiðsluvörum standist. Ef við horf-
um til þeirra sameininga sem orðið
hafa í sjávarútvegi á síðustu misser-
um þá er ekki langt að bíða þess
að um 20-25 fyrirtæki í fiskvinnslu
og útgerð allt í kringum landið
muni mynda meginstoðir íslensks
sjávarútvegs. Sjálfsagt verður meg-
inþorri þessara fyrirtækja á hluta-
bréfamarkaði með virkri eignar-
aðild almennings. Ég minntist áður
á kröfugerð sjómanna um allan fisk
á markað. Það sem vekur einkum
athygli er að engin krafa er sett
um að gámafiskur og siglingar þurfi
að fara um íslenskan markað og
engar kröfur eru um að vinnsluskip
þurfi að landa sínum afla á innlend-
an markað. Nái þessar kröfur sjó-
mannaforystunnar fram að ganga
getur fyrirtæki sem rekur ísfisktog-
ara og frystitogara ráðstafað afla
sínum eftir vild til vinnslu út á sjó
eða í gáma eða siglingar. Þurfi
þetta sama fyrirtæki aftur á móti
að fá hráefni af sínum skipun til
eigin fiskvinnslu í landi þá verður
það ekki mögulegt. Telja verður
þessar kröfur fáránlegar og fela
þær í sér mismunun milli sjóvinnslu
annarsvegar og fiskvinnslu í landi
hinsvegar. Verður ekki öðru trúað
en að forystumenn fiskvinnslufólks
leggist eindregið gegn þessum kröf-
um sjómannaforystunnar.
Tryggingagjald hækkar og
Þróunargjald fellt niður
Undanfarnar vikur hefur hvert
málið á fætur öðru fengið umfjöllun
og afgreiðslu á Alþingi. Meðal mála
sem snerta fiskvinnslu sérstaklega
má nefna breytingar á lögum um
Þróunarsjóð sjávarútvegsins og
hækkun tryggingagjalds. Þróunar-
sjóður hafði meðal annars þann til-
gang að úrelda fiskvinnsluhús eftir
ákveðnum reglum og gilti þetta
heimildarákvæði til ársloka 1996. í
framkvæmd treysti stjórn sjóðsins
sér ekki til þess að fara í úreldingu
húsa nema gegn mjög þröngum
skilyrðum. Varð þetta til þess að
nær ekkert varð úr úreldingu. Aftur
á móti var lagt gjald á fiskvinnsl-
una um 75 milljónir á ári frá 1995
og átti gjaldtakan að gilda í rúman
áratug. Frá því að það var ljóst að
nær ekkert varð af úreldingu fisk-
vinnsluhúsa hafa Samtök fisk-
vinnslustöðva óskað eftir að gjald-
takan verði felld niður. Sjávarút-
vegsnefnd Alþingis mælti með nið-
urfellingu gjaldsins og fellur það
niður nú um áramótin. Hækkun
tryggingagjalds hefur verið mikið
til umræðu síðan í sumar. Nú hag-
ar þannig til að sjávarútvegur,
meirihluti iðnaðar og landbúnaður
greiða 3,55% gjald, en þjónustu-
greinar, ríki og sveitarfélög 6,85%.
I meðferð efnahags- og viðskipta-
nefndar tók málið einhveijum
breytingum og samþykkti Alþingi
að gjaldið verði samræmt á næstu
þremur árum. Hækkar lægri gjald-
flokkurinn um 2% en sá hærri lækk-
ar um 1,3%. Hækkun trygginga-
gjalds mun kosta fiskvinnsluna á
næstu þremur árum liðlega 200
milljónir, þar af 50 milljónir á næsta
ári. Fyrir sjávarútveginn í heild
kostar bein hækkun gjaldsins um
650 milljónir þegar hún er að fullu
komin til framkvæmda.
Ég hef nú mest fjallað almennt
um rekstrarumhverfi fiskvinnslunn-
ar, kjarasamninga sem framundan
eru og samskiptin við stjórnvöld.
Allt eru þetta brennandi mál. Árið
sem nú er að kveðja hefur verið
mjög viðburðaríkt í íslenskum sjáv-
arútvegi. Hvað næsta ár ber í skauti
sínu vitum við ekki. Berum við
gæfu til þess að komast í gegnum
næstu kjarasamninga og sígandi
lukka fær að ráða í þjóðfélaginu
þá höfum við ástæðu til að horfa
með heldur meiri bjartsýni til næstu
framtíðar.
Ari Teitsson, formaður
Bændasamtakanna
Veðurfar
hefur verið
landbúnað-
inum hag--
stætt
ÍSLENSKUR landbúnaður á af-
komu sína einkum undir tvennu,
annars vegar veðurfari og hinsveg-
ar þjóðfélagsástandi. Árið 1996 ein-
kenndist af mildu og
lengst af hlýju veðri
sem leiddi til að hey-
fengur varð víðast mik-
ill og góður, uppskera
garðávaxta mikil, trjá-
gróður spratt með besta
móti og meiri og betri
árangur náðisc í korn-
rækt en náðst hefur síð-
an á þjóðveldisöld. Ekki
þarf að tíunda hve já-
kvætt þetta er fyrir
Iandbúnaðinn, kostn-
aður á hveija fram-
leidda einingu jarðar-
gróða minnkar og trú þjóðarinnar
á möguleika landsins varðandi
hvers kyns ræktun vex.
Neytendur hafa sýnt íslenskum
búvörum vaxandi áhuga á liðnu ári
og söluaukning hefur orðið í flestum
meginflokkum íslenskra landbúnað-
arvara, aukning sem hefur skapað
hundruð starfa í framleiðslu og
vinnslu varanna. Hér kemur vafa-
laust til aukin kaupgeta þjóðarinnar
en einnig viðurkenna sífellt fleiri
hollustu og gæði íslenskra landbún-
aðarvara.
Landbúnaðarvörur
lækka enn
Samkvæmt upplýsingum Hag-
stofunnar hefur vísitala neysluverðs
hækkað um 10% frá nóvember 1992
til desember 1996 og verðtryggð lán
því væntanlega hækkað í sama
takt. Hagstofan hefur upplýst
hvaða þættir valdi þessari hækkun
og kemur þá í ljós að búvörur háð-
ar verðlagsgrundvelli hafa lækkað
á tímabilinu og því engu valdið um
þá milljarða sem lánin hafa hækk-
að. Búvörur hafa því í raun lækkað
meira en 10%. Nálægt tveir þriðju
af hækkun vísitölunnar stafa af
hækkun þriggja liða, þ.e. innfluttar
vörur, nýr bíll, bensín og varahlut-
ir, vörur og þjónusta háð opinberum
verðlagsákvæðum og liðnum önnur
þjónusta. Þeir fjölmörgu sem
áhyggjur hafa af hækkun lána ættu
því að velta fýrir sér hvernig halda
megi hækkun þessara liða í skefjum
og íhuga hvort sú mikla hækkun á
annarri þjónustu sem orðið hefur
frá 1992 sé ekki vísbending um að
frjáls samkeppni sé ekki ætíð trygg-
ing fýrir sanngjarnri verðlagningu
og litlum verðhækkunum.
Minnkandi stuðningur
við landbúnað
Á árunum frá 1988-1992 nam
árlegur stuðningur við landbúnað-
inn ríflega 9% af heildarútgjöldum
ríkissjóðs. Sambærilegur stuðning-
ur 1996 verður um 5,5% og hefur
því lækkað frá nefndu árabili um 4
miljarða á ársgrundvelli. í þessum
stuðningi eru innifaldar allar beinar
greiðslur til bænda sem eru upphaf-
lega niðurgreiðslur á búvöruverði,
og eru raunar enn þó greiðsluformi
hafi verið breytt. Þrátt fyrir 40%
lækkun heyrast enn raddir um að
þessi stuðningur sé of mikill og því
rétt að rifja upp hvað neytendur
og þjóðarbúið fá fyrir nefnd 5,5%
af ríkisútgjöldum.
Fyrst og fremst fáum við fjöl-
breyttar, góðar og hollar búvörur
og neytandinn getur treyst að eng-
in eftirköst fylgja því að neyta
þeirra (hugsanlega þó aukakíló í
einhverjum tilfellum vegna bragð-
gæða), vörur sem framleiddar eru
með sómasamlegri meðferð hús-
dýra og lands og við hreinlæti og
þekkingu á öllum stigum fram-
leiðslu. Þetta er meira en hægt er
að segja um þær landbúnaðarvörur
sem okkur standa almennt til boða
á erlendum mörkuðum. Fyrir fjár-
munina fáum við einnig dreifða
byggð í landinu, fólk sem viðheldur
þeirri búsetu sem fjölþætt nýting
landsins hvílir á. Við fáum fjöl-
breytta atvinnustarfsemi í fjölmörg-
um kaupstöðum og byggðakjörnum
víða um land, starfsemi sem hamlar
því að þjóðin öll hnappist saman á
suðvesturhornið með þeim ann-
mörkum sem því fylgja. Við fáum
landvörslu og uppgræðslu landsins,
nýja skóga og fjölbreyttari gróður,
land sem verður æ hlýlegra og að-
gengilegra fyrir þjóðina alla. Rekst-
ur einkabílsins kostar þjóðina meira
en nemur heildarútgjöldum til mat-
vælakaupa og sameiginlegra land-
búnaðarmála. Getur einkabíllinn
státað af því sem talið
er hér að framan?
Ný staða í
sauðfjárrækt
Staða sauðfjárrækt-
arinnar hefur styrkst á
árinu 1996. Með stuðn-
ingi fjármuna frá ríki
samkvæmt búvöru-
samningi hefur birgða-
vandi sauðfjárræktar-
innar verið leystur, sala
kindakjöts hefur sam-
hliða því aukist og verð
fyrir gærur hækkað.
Hækkandi verð fæst fyrir dilkakjöt
á erlendum mörkuðum og það svo
að ef við náum að slátra og vinna
okkar ágæta dilkakjöt með sama
kostnaði og okkar samkeppnisaðilar
á Evrópumörkuðum, gæti útflutn-
ingur dilkakjöts styrkt sauðfjár-
bændur og dreifða byggð hérlendis
á næstu árum. í samningnum var
ákveðið að veija nokkrum fjármun-
um til hagræðingar í slátrun og
vinnslu. Takist að nýta þá fjármuni
skynsamlega í samstarfi við bændur
og aðra sem sláturhúsarekstri ráða
gætu þeir leitt til verulegra fram-
fara. Dugmiklir sauðfjábændur víða
um land eygja því nýja möguleika.
Búvörusamningurinn var ekki ein-
göngu samningur um sauðfjárfram-
leiðslu. Þar var einnig samið um
að stuðla að land- og umhverfis-
vernd.
Ánægjulegt er að nefna hér að
fyrsta fjárveiting úr þeim hluta var
á liðnu ári veitt til að undirbúa
skógræktarátak á Suðurlandi sem
gæti flýtt þeim framkvæmdum sem
þar verða hafnar á grundvelli nýrra
viðhorfa til þátttöku okkar í vernd-
un lofthjúps jarðar í anda Ríó-sam-
komulags.
Nýting atvinnutækifæra
Eitt erfiðasta viðfangsefni
hverrar þjóðar er að skapa öllum
vinnufúsum höndum tækifæri. Þar
hefur landbúnaðurinn hlutverki að
gegna. Hér að framan var nefnd
aukin kornrækt, en góð afkoma í
loðdýrarækt minnir á að þar eru
fyrir hendi fjárfestingar og þekk-
ing sem vert er að nýta. Horfur
eru á að á næstu mánuðum hefyi
um 40 bændur loðdýrarækt að
nýju í eldri loðdýrahúsum og marg-
ir þeir sem þraukað hafa munu
fjölga dýrum. Reynslan í greininni
hefur kennt okkur að fara varlega,
en má ekki hindra að við nýtum
þau tækifæri sem gefast.
Nýting atvinnutækifæra getur
einnig verið að viðhalda því sem
fyrir er. Umræða um að selja, jafn-
vel til niðurrifs, áburðarverksmiðju
sem framleiðir áburð með endurnýj-
anlegum aðföngum, á samkeppnis-
hæfu verði, verksmiðju sem veitir
100 manns atvinnu og góð laun,
virðist nokkuð á skjön við ný við-
horf til lands og lýðs.
Hvað er framundan?
Rannsóknir á vistfræði, eðli og
hegðun jafnt manna sem dýra hafa
fært okkur nýjan skilning á því sem
áður var nefnt baráttan um brauð-
ið. Við gerum okkur nú betri grein
en áður fyrir að hart verður tekist
á um skiptingu þjóðarkökunnar ís-
lensku á komandi árum. Staða fá-
mennra þjóðfélagshópa verður þar
erfíð og við breytingar, sem gerðar
verða á kosningalögum og at-
kvæðavægi, þrengist staða lands-
byggðarinnar. Eftir að saman fara
á einu landshorni kjör meiri hluta
alþingis og aðsetur nær allrar
stjórnsýslu verður á brattann að
sækja fyrir þá sem „útkjálka"
byggja.
Vaxandi skilningur virðist á að
holl matvæli eru undirstaða líkam-
legrar hreysti. Harðar kröfur um
ódýr matvæli geta því bitnað á
heilsu okkar. Þá vex skilningur á
að fæðuöflun verður meginvanda-
mál næstu aldar og á þeirri öld
verða nýttir möguleikar til mat-
vælaframleiðslu sem lítils eru metn-
ir dag. Hreint landbúnaðarland á
borð við ísland verður því mikil-
vægt á næstu öld ef mannkynið ber
gæfu til að haga sér þannig að líf-
vænt verði á þessum hnetti.
Ríó-ráðstefnan, og nýlegar
ákvarðanir okkar þjóðarleiðtoga í
framhaldi hennar, auka okkur
bjartsýni á því sviði.
Ögmundur Jónasson,
formaður BSRB:
Samstaða
skilaði
árangri
ÁRIÐ sem er að líða hefur verið
viðburðaríkt. Framan af ári settu
frumvörp ríkisstjórnarinnar um
vinnulöggjöf, lífeyrismál og réttindi
og skyldur opinberra
starfsmanna mjög svip
á stjómmálaumræðuna
hér innanlands. Ljóst
var að ríkisstjórnin
hafði farið í smiðju
nýsjálenskra frjáls-
hyggjumanna sem ráð-
lagt höfðu henni að
keyra í gegnum þingið
umdeildar breytingar á
fyrri hluta kjörtímabils
í þeirri von að allt væri
gleymt og grafið næst
þegar gengið yrði til
kosninga. Frumvörp
ríkisstjórnarinnar gengu öll út á að
draga úr réttindum launafólks og
torvelda kjarabaráttu en efla og
treysta forstjóravald.
Átakavor
Eindregin samstaða myndaðist
fijótlega með opinberum starfs-
mönnum um þau mál sem snertu
þá sérstaklega og var af þeirra
hálfu ráðist í útgáfu upplýsingarita
og umfangsmikil fundaherferð
fylgdi í kjölfarið. Að þessu stóðu
sameinuð samtök opinberra starfs-
manna.
Smám saman breikkaði þetta
samstarf og náði að lokum til alls
launafólks í landinu. Var ánægju-
legt að sjá að samtök voru jafnvel
reiðubúin að veita öðrum stuðning
í málum sem snertu þau ekki beint.
Þessi mikla samstaða launafólks
skilaði þeim árangri að ríkisstjórnin
sneið suma alvarlegustu annmark-
ana af vinnulöggjafarfrumvarpinu
og einnig af frumvarpinu um rétt-
indi og skyldur opinberra starfs-
manna.
Eftir sem áður eru báðar þessar
lagasmíðar slæmar því þær byggja
á forræðishyggju og fortsjóravaldi
á kostnað lýðræðis og réttinda al-
mennra starfsmanna.
Sigur í lífeyrismálum
Óhætt er að segja að niðurstaðan
í langvarandi deilum um Lífeyris-
sjóð starfsmanna ríkisins, sem
reyndar er rangnefni því aðild að
sjóðnum eiga margir aðrir en ríkis-
starfsmenn, marki tímamót. Hér er
um að ræða einn mikilvægasta
áfanga í réttindabaráttu launafólks
um langan tíma. Eftir mikla funda-
herferð sem samtök opinberra
starfsmanna stóðu sameiginlega að
á fyrri hluta ársins, dró ríkisstjórn-
in til baka frumvarpsdrög sem skert
hefðu lífeyrisréttindin verulega,
ekki einvörðungu þeirra sem eru í
starfi og eru enn að ávinna sér rétt-
indi heldur einnig hinna sem þegar
eru komnir á lífeyri. Hörð viðbrögð
og óijúfanleg samstaða samtaka
opinberra starfsmanna skapaði
launafólki samningsstöðu: Ríkis-
stjórnin lýsti sig reiðubúna að setj-
ast að samningaborði á jafnræðis-
grundvelli. Eftir stranga og langa
samningalotu sem stóð í allt sumar
og haust lá niðurstaða fyrir í vetrar-
byijun.
Það hafði um nokkurt skeið verið
ríkjandi skoðun í þjóðfélaginu að
nauðsynlegt væri að gera breyting-
ar á Lífeyrissjóði starfsmanna ríkis-
ins. Frá sjónarhóli ríkissjóðs er sjóð-
urinn þó engan veginn sá baggi sem
menn viidu vera láta. Þannig hefur
ríkið t.d. um langt árabil fengið 40%
af útlánum sjóðsins vaxtalaust til
ráðstöfunar og vegna LSR hafa
sparast milljarðar í almannatrygg-
ingakerfinu. Hitt er svo annað mál
að nauðsyn þótti að mynda sjóð þar
sem jafnan stæðust á greiðslur og
fyrirsjáanleg útgjöld.
Ýmsir urðu til að mótmæla samn-
ingum um breytt lífeyriskerfi. Ekki
treystu þessir gagnrýnendur sér til
að kvarta opinberlega yfir því að
fólk hefði til hnífs og skeiðar á efri
árum. En fljótlega kom í ljós að
harðasta andstaðan gegn breyting-
um á lífeyriskerfinu kom frá þeim
aðilum sem eru andvígir samtrygg-
ingarsjóðum og vilja beina sparnaði
einstaklinga inn til fjárfestingarfyr-
irtækja. Þessi sjónarmið studdu at-
vinnurekendur. Aldrei þessu vant
lét ríkisstjórnin mótblástur úr
Garðastræti ekki fipa sig í þessu
máli.
Lærum af reynslunni
Hins vegar hefur ríkisstjórn Dav-
íðs Oddssonar farið að vilja atvinnu-
rekenda í flestum mál-
um öðrum. Á sama
tíma og lokun geðdeild-
ar að Arnarholti kom
til umræðu á Alþingi
voru þar til umfjöllunar
fjáraukalög þar sem á
meðal annars var gert
ráð fyrir aukafjárveit-
ingu til sérfræðinga
ríkisstjórnarinnar í
einkavæðingu. Þar er
ekkert látið á skorta.
Hins vegar eru gæðin
í málflutningnum í litlu
samræmi við fjárveit-
ingarnar. Þannig var til dæmis rök-
semdafærsla stjórnvalda fyrir því
að breyta Pósti og síma í hlutafélag
ekki upp á marga fiska. Sérfræð-