Morgunblaðið - 31.01.1997, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 31. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
x
Slegið á
nýja strengi
NÝAFSTAÐINN
aðalfundur miðstjórn-
ar Alþýðubandlagsins
var merkilegur fyrir
margra hluta sakir.
Þetta var fundur
æðstu valdastofnunar
sem komið hefur sam-
an í flokknum frá því
Margrét Frímanns-
dóttir var kjörin for-
maður seinni hluta
árs 1995. Setningar-
ræða Margrétar vakti
verðskuldaða athygli.
Með ræðu sinni sýndi
Margrét að hún er til-
búin til að nálgast öll
helstu mál íslenskra
stjórnmála með opnum og for-
dómalausum hætti og hvetur
flokksmenn til að gera slíkt og hið
sama. Það þýðir hins vegar ekki
að formaðurinn hafi kastað stefnu
flokksins fyrir róða. Athygli fjöl-
miðla beindist eðlilega að því sem
Margrét sagði um Evrópu og utan-
ríkismál. í þeim efnum voru skila-
boðin til flokksmanna Alþýðu-
bandalagsins þessi: „Við þurfum
að meta þá stöðu sem sem upp er
komin, kanna valkostina og taka
ákvörðun í framhaldi af því. Það
er engin lausn að segja að málið
sé ekki á dagskrá. Þeir sem fara
þá leið sætta sig við þá metnað-
arlausu stöðu sem ísland er í gagn-
vart Evrópusambandinu.“ Þessi
staða vegur að sjálfstæði þjóðarinn-
ar. Alþýðubandalagið er og hefur
verið á móti aðild Islands að Evr-
ópusambandinu (ESB) og formað-
urinn dró enga dul á það. Hún benti
aftur á móti á þá staðreynd að ís-
lendingar hefðu verið
aðilar að samningnum
um Evrópska efnahags-
svæðið (EES) í tæp
fimm ár. Þó Alþýðu-
bandalagið hafi á sínum
tíma verið á móti aðild-
inni að EES breytir það
ekki því að það þarf að
ræða þau margvíslegu
áhrif sem samningur-
inn hefur haft á íslenskt
þjóðfélag. í ræðu sinni
var Margrét óhrædd að
viðurkenna að EES-
samningurinn hefði
haft ýmislegt jákvætt í
för með sér. Þar nefndi
hún lög um mat á um-
hverfisáhrifum framkvæmda og
margvísleg lög á sviði neytenda-
mála, mengunareftirlits, matvæla-
eftirlits, öryggis- og hollustuhátta
á vinnustöðum og vinnutíma. Þá
hafi samningurinn líka tryggt ís-
lensku launafólki frjálsan aðgang
að vinnumarkaði ESB að ógleymdu
ýmsu hagræði fyrir íslenskt at-
vinnulíf.
Metnaðarlaus staða íslands
En EES-samningurinn er líka
meingallaður. Margrét benti á að
íslendingar þyrftu að laga löggjöf
sína að löggjöf ESB að verulegu
leyti án þess að hafa teljandi áhrif
á mótun þessara laga, sem dregur
úr sjálfsforræði þjóðarinnar. Þá
fengju íslendingar enga fjárhags-
lega aðstoð við að framfylgja lög-
um sem sett væru í Brussel, Is-
lenskt atvinnulíf þyrfti að keppa
við fyrirtæki á Evrópumarkaði sem
nytu fyrirgreiðslu og íjárhagslegr-
Heimir Már
Pétursson
ar aðstoðar og fleira. Að öllu þessu
samanlögðu er eðlilegt að formað-
ur Alþýðubandalagsins segi íslend-
inga í metnaðarlausri stöðu og
hvetji flokksmenn sína til að taka
Evrópumálin til gagngerrar skoð-
unar. Með því er hún að segja að
það sé ekki nóg að vísa til þess
að flokkurinn hafi verið á móti
EES-samningnum, heldur verði
hann að koma með svör við því
hvað eigi að gera til að tryggja
stöðu íslands eftir að samningur-
inn er orðinn að veruleika. í álykt-
un miðstjórnar er tekið undir þessi
sjónarmið og því beint til allra
stofnana flokksins að taka þessi
mál fyrir.
í þessu felast pólitísk tíðindi, því
þeir sem ekki sætta sig við ástand-
ið eins og það er í dag í samskipt-
Formaður Alþýðubanda-
lagsins hefur margítrek-
að, segir Heimir Már
Pétursson, að flokkur-
inn er á móti veru hers á
Miðnesheiði.
um íslands og Evrópu, standa
frammi fyrir þremur kostum. Einn
kosturinn er að beina öllum sínum
pólitísku kröftum að því að EES-
samningnum verði sagt upp og
farið í tvíhliða viðræður við ESB
eins og Alþýðubandalagið hefur
ályktað um, annar kostur er að
reyna að koma á úrbótum á EES-
samningnum og þriðji kosturinn
er að kanna aðild að bandalaginu.
Það að nefna þessa kosti felur
ekki í sér stórkostlega stefnubreyt-
ingu, heldur það að horft er á stað-
reyndir opnum og fordómalausum
augum í síbreytilegum heimi
stjómmálanna. Þessum leiðum, þar
sem kostir og gallar EES-samn-
ingsins eru skoðaðir með yfírveg-
un, er velt upp með það í huga
að tryggja hagsmuni, sjálfstæði
og sjálfsforræði þjóðarinnar sem
best, ekki hvað síst menningarlegt
sjálfstæði hennar.
Breyttur heimur
Og þá að hemum á Miðnesheiði
og aðild íslands að NATO. Það
hefur engum dulist að heimurinn
er allur annar eftir að taugastríði
vestur- og austurblokkarinnar lauk
með hrani Berlínarmúrsins, Var-
sjárbandalagsins og síðar Sovétríkj-
anna. Formaður í flokki, sem hvað
harðast hefur barist gegn aðildinni
að NATO og vera Bandaríkjahers
á íslandi, spyr eðlilega hvort að-
stæðumar kalli á nýja stefnu í þess-
um málum. Margrét spurði í setn-
ingarræðu sinni „hvort einhver von
væri til þess að hemaðarbandalagið
NATO lagaði sig að breyttum tím-
um og legði áherslu á afvopnun,
friðargæslu, baráttu gegn sölu
vopna og gegn miðlun tækniþekk-
ingar á sviði efnavopna og kjarn-
orkuvopna?" Jafnframt varaði Mar-
grét við útþenslu NATO til austurs
sem gæti virkað sem vatn á myllu
harðlínuafla í Rússlandi.
Þetta era allt eðlilegar spurning-
ar, líka hvort það sé líklegra til
árangurs fyrir flokk sem hefur
friðarmál á stefnuskrá sinni að
senda fulltrúa sína á þingmanna-
fundi NATO til að koma stefnu
sinni með afgerandi hætti á fram-
færi þar eða ekki. Margrét lét þess-
um spurningum ósvarað en beindi
þeim til flokksmanna sinna þannig
að um þessi mál gætu hafist fijóar
umræður án þess að niðurstaðan
væri gefin fyrirfram. Margrét hef-
ur hins vegar marg ítrekað það í
opinberri umræðu og nú síðast á
Stöð 2 hinn 26. janúar, að hún er
á móti vera hersins á Miðnesheiði
og hún lýsti vanþóknun sinni á
þeirri stefnu íslenskra stjómvalda
að kasta sér á fætur Bandaríkja-
manna þegar þeir vilja í raun og
vera sjálfir fara burtu með her sinn.
Það er einmitt vegna þessarar stöðu
sem Alþýðubandalagið verður að
svara kalli tímans og þróa stefnu
sína til þess að auka líkumar á að
hún nái fram að ganga. Það er
stefna friðar og öryggis, sem Mar-
grét harmaði í ræðu sinni að ekki
hefði fengið nægjanlegt vægi innan
ÖSE, ráðstefnunnar um öryggi og
samvinnu í Evrópu. Eðlilegt hefði
verið að ÖSE yrði það bandalag
friðar og öryggis sem útlit er fyrir
að menn ætli NATO.
Róttækur umbótaflokkur
í fréttaflutningi af miðstjórnar-
fundi Alþýðubandlagsins fór ekki
mikið fyrir því sem fundurinn sam-
þykkti í fjölskyldu-, kjara- og um-
hverfismálum. En fundurinn var
haldinn undir yfirskriftinni Fjöl-
skyldan - kjörin - umhverfi. í
ályktunum sínum þar undirstrikar
Alþýðubandalagið að flokkurinn
er róttækur umbótaflokkur i þess-
um málaflokkum og helsti pólitíski
bakhj arl verkalýðshreyfingarinn-
ar. Blinda íslenskra ráðamanna,
með forsætisráðherrann í farar-
broddi, sem segir þá menn fara
með fleipur sem vekja athygli á
fátækt í landinu, er fordæmd af
miðstjóm Alþýðubandalagsins.
Miðstjórnin bendir á fjölmargar
leiðir til úrbóta, meðal annars í
gegnum tekjuskattskerfið og tekur
heilshugar undir kröfur verkalýðs-
hreyfingarinnar um verulega
hækkun lægstu launa. Enda væri
með því verið að standa við loforð
sem launafólki var gefið þegar
þjóðarsáttasamningarnir voru
gerðir. Það er launafólkið sem
tryggt hefur lága verðbólgu og
bættan hag fyrirtækja á íslandi.
Miðstjórn Alþýðubandalagsins
segir að nú sé komið að skuldadög-
um, nú eigi að greiða fyrir gífurleg-
ar fórnir launafólks á undanförn-
um sex árum og hálaunamenn
verði einfaldlega að sýna þessum
staðreyndum þá virðingu að sitja
á sér hvað þá varðar.
Höfundur er frnmkvæmdastjórí
Alþýðubandalagins.
>
*»
Fjármál Borgarleikhússins
• •
Svar til Ornólfs Thorssonar
ÖRNÓLFUR Thors-
son, fulltrúi borgar-
stjóra í leikhúsráði
Leikfélags Reykjavik-
ur, sendir félaginu af-
mæliskveðju í upphafí
100 ára afmælisárs
félagsins með grein í
Morgunblaðinu 25.
janúar undir fyrirsögn-
inni Af ástum sam-
lyndra hjóna. Við þessa
grein er nauðsynlegt
að gera nokkrar at-
hugasemdir.
Tilefni greinar ÖT
er afmælishátíð Leik-
félagsins og ræður sem
þar voru fluttar. Hann
segir að „í málflutningi leikfélags-
manna var áberandi umfjöllun um
brýna fjárþörf leikfélagsins" sem
hann telur „nauðsynlegt að leið-
rétta; hið rétta er að framlög til
félagsins hafa hækkað umtalsvert
í tíð núverandi meirihluta eftir fjög-
urra ára kyrrstöðu". Eg hlýt að
taka þessa sendingu til mín því að
ég sá mig tilknúinn að fjalla um
fjármál Leikfélagsins í ræðu minni
á afmælishátíðinni og síðan hefur
ÖT gagnrýnt þá ræðu mína fyrir
að ég skyldi ekki geta sérstaklega
um hækkanir framlaga „í tíð núver-
andi meirihluta“.
Vissulega ber að þakka þær
hækkanir sem orðið hafa í tíð nú-
verandi meirihluta, en á afmælishá-
tíðinni var ég að fjalla um fjárveit-
ingar þau sjö ár sem Leikfélag
Reykjavíkur hefur starfað í Borgar-
leikhúsinu og flokkaði ekki framlög
eftir því hver var í meirihluta borg-
arstjórnar á hvetjum tíma. En það
vill ÖT gera og þá er
líka nauðsynlegt að
aðstoða hann við það.
Skv. töflu yfir fram-
lög til Leikfélagsins
sem ÖT birtir með
grein sinni má sjá að
árin 1990 og 1991,
undir meirihluta sjálf-
stæðismanna og í
borgarstjóratíð Davíðs
Oddssonar, hækka
framlögin um 48% og
25% að raunvirði.
Árin 1992 til 1994,
undir sama meirihluta,
en í borgarstjóratíð
Markúsar Amar Ant-
onsonar, standa fram-
lögin í stað eða lækka að raunvirði.
Árin 1995 til 1997, í tíð núver-
andi meirihluta, hefur þróun fram-
laga borgarinnar verið þessi: Árið
1995 varð 8% hækkun og 3% hækk-
un 1996. Á yfirstandandi ári er
framlagið, að meðtöldu 5 mkr. af-
mælisframlagi borgarráðs, sama
krónutala og 1996 þannig að raun-
lækkun milli ára er 1%.
Af þessu má sjá að ef ég hefði
gert hækkanir núverandi meirihluta
að sérstöku umræðuefni, í því sam-
hengi sem ræða mín var, hefði það
verið sögufölsun að geta ekki sér-
staklega um hækkanirnar 1990 og
1991. Og raunar óviðeigandi á
þeirri stundu að flokka framlögin
eftir póltískum valdahlutföllum í
borginni. En að gefnu tilefni geri
ég það hér.
Þá nefnir ÖT að frá því „Borgar-
leikhúsið var tekið í notkun í byrj-
un(!) októbermánaðar árið 1989“ og
til ársloka 1991 hafí LR ekki greitt
I
Sigurður
Karlsson
orkukostnað og fasteignagjöld.
Hvers vegna hann gerir orku- og
fasteignakostnað að umtalsefni er
mér ekki ljóst en hann sleppir því
að draga af þessari staðreynd þá
einu ályktun sem við blasir: Með því
að borgin greiddi þennan kostnað
var framlag borgarinnar í raun tals-
vert hærra 1989-1991 en fram kem-
ur í töflunni sem fylgir grein ÖT.
Síðan endurtekur OT gamla
meinloku sína þegar hann segir að
í stofnskrá fyrir Borgarleikhús
„virðist gengið út frá því að starf-
semi LR í Borgarleikhúsi yrði rekin
Og einnig má minna á
að við opnum Borgar-
leikhúss, segir Sigurður
Karlsson, taldi þáver-
andi borgarstjóri, Davíð
Oddsson, eðlilegt að
framlög til Leikfélagsins
tvöfölduðust - en ekki
að þau féllu niður.
án styrkja" og „Fallið var frá þeirri
stefnu í samkomulaginu frá 1992.“
Hann hefur áður haldið því fram
að það að ekki er minnst á rekstar-
framlag til Leikfélagsins í sam-
komulagi um byggingu Borgarleik-
húss þýði að fella hafi átt framlag-
ið niður. Og nú segir hann ekki
aðeins að svo „virðist" heldur talar
um það sem „stefnu".
Það er varla sæmandi að ætla
þeim sem undirrituðu stofnskrána,
Vigdísi Finnbogadóttur, þáverandi
leikhússtjóra og Birgi ísleifi Gunn-
arssyni, þáverandi borgarstjóra, að
hafa verið svo skyni skroppin að
halda að það eitt að flytja starfsem-
ina í stærra hús nægði til þess að
hægt yrði að reka atvinnuleikhús á
íslandi án opinberra styrkja. Og
einnig má minna á að við opnun
Borgarleikhúss taldi þáverandi borg-
arstjóri, Davíð Oddsson, eðlilegt að
framlög til Leikfélagsins tvöfölduð-
ust - en ekki að þau féllu niður.
Og enn segir ÖT: „Hvergi í ofan-
greindum pappíram [stofnskrá og
samkomulaginu frá 1992] era
ákvæði um að Reykjavíkurborg
skuli styrkja starfsemi LR.“ Þetta
er alveg rétt. Árið 1963 komst á
samkomulag milli félagsins og
Geirs Hallgrímssonar, þáverandi
borgarstjóra, um að Reykjavíkur-
borg legði fram fé til að tryggja
rekstur félagsins sem atvinnuleik-
húss og um leið var stofnað leikhús-
ráð þar sem borgarstjóri skipaði
einn fulltrúa af fimm. Um þetta
samkomulag var ekki settur stafur
á pappír heldur var um að ræða
samkomulag heiðursmanna sem
töldu orð hver annars jafngilda
þinglýstum pappíram. Enda hefur
þetta samkomulag haldið í þriðjung
aldar og enginn saknað pappíra í
því efni fyrr en núverandi fulltrúi
borgarstjóra í leikhúsráði þarf allt
í einu að rökstyðja það - á aldaraf-
mæli félagsins - að Reykjavíkur-
borg hafi engar skyldur til að
styrkja starfsemi þess.
Hér að framan er vitnað í töflu
yfir framlög sem ÖT birtir og borg-
arhagfræðingur hefur framreiknað
miðað við vístölur neysluverðs. En
tölur geta verið vandasamar í með-
förum eins og sést þegar ÖT ber
saman hugmyndir Leikfélags-
manna yeturinn 1994/95 um
hækkun framlaga og framlög til
félagsins nú. Hann ber saman
160-170 mkr. fyrir tveimur árum
og 150 mkr. framlög ríkis og borg-
ar á þessu ári að viðbættum 10
mkr. afmælisstyrkjum fyrirtækja
og stofnana. Síðan lýkur hann
grein sinni með þessum orðum:
„Félagið virðist þá hafa úr að spila
þeirri upphæð sem forráðamenn
þess töldu fyrir tveimur árum for-
sendu fyrri fullu starfi LR í Borgar-
leikhúsi 1997.“ Hér eru bornar
saman ósambærilegar tölur og
gæti villt um fyrir þeim sem ekki
vita betur. ÖT hefði átt að láta
borgarhagfræðing framreikna líka
fyrir sig tölurnar 160-170 mkr. frá
1994/95 en þá hefði komið í ljós
að enn vantar a.m.k. 16-26 mkr.
upp á að markmiðinu frá 1994/95
sé náð. Reyndar er þessi munur
enn meiri, eða a.m.k. 25-35 mkr,
ef reiknað er með launavísitölu,
sem væri eðlilegri mælikvarði í ljósi
þess að langstærsti útgjaldaliður
leikhúsa er launakostnaður. Fyrir
þá fjárhæð hefði auðveldlega mátt
fjölga verkefnum á afmælisárinu
um þrjú til fjögur! Og það veit ÖT
sem leikhúsráðsmaður - og sem
fulltrúi í afmælisnefnd - að afmæl-
isframlögum fyrirtækja og stofn-
ana er ætlað að standa straum af
skrásetningu sögu Leikfélags
Reykjavíkur og til afmælishaldsins
en eiga ekki að renna inn í rekstur
félagsins. í ljósi þessa ber að skoða
frarngreind lokaorð.
ÖT fjallar nokkuð um samkomu-
lagið um rekstur Borgarleikhúss frá
1992, efni þess, framkvæmd og
endurskoðun, en vegna margítrek-
aðra tilmæla hans sjálfs um að
halda þeirri umræðu utan fjölmiðla
ætla ég ekki að fyalla um það mál
hér og leiði hjá mér það tilefni sem
hann gefur með grein sinni.
Höfundur er formaður Leikfélags
Reykjavíkur.