Morgunblaðið - 10.10.1997, Side 20

20 FÖSTUDAGUR 10. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEINIT
VERÐLAUNAPENINGUR fyrir Nóbelsverðlaun. Á framhlið-
inni er vangamynd af Alfred Nobel.
Bandaríkjamenn gagnrýna
Nóbelsverðlaun
Segja þau skað-
leg vísindunum
ÞRATT fyrir að engir hafi unnið
til eins margra Nóbelsverðlauna
og Bandaríkjamenn, eru uppi
háværar raddir í Bandaríkjun-
um, um að leggja beri verðlaun-
in niður, að því er segir í Aften-
posten. Röksemdir gegn verð-
laununum eru m.a. þær að þau
skekki veruleika vísinda og séu
stórlega ofmetin.
Einn þeirra sem lagt hafa til
atlögu gegn Nóbelsverðlaunun-
um er Daniel Greenberg, vís-
indaritstjóri Science and
Government Repoit, en hann
segir að verðlaunin afbaki ekki
aðeins veruleika vísinda, heldur
séu þau beinlínis skáðleg þeim.
Endurspegla ekki
nútímavísindi
Gagnrýni á Nóbelsverðlaunin er
ekki ný af nálinni í Bandaríkj-
unum, hún skýtur iðulega upp
kollinum þegar dregur að til-
kynningum um verðlaunahafa
ársins. Gagnrýnin hefur þó
einkum beinst að friðarverð-
launahöfum og þeim sem veita
verðlaunin. Þá telja maiigir það
augljóst að bókmenntáverðlaun-
in falli þeim einum i skaut sem
séu póltískt rétt staðsettir í aug-
um sænsku akademíunnar.
Greenberg beinir spjótum sín-
um einkum að verðlaunum - til
vísindamanna sem hann segir
stórlega ofmetin auk þess sem
fjölmiðlar láti hæglega blekkj-
ast. Verði verðlaunin lögð niður,
verði það vísindarannsóknum til
góða auk þess sem það kunni
að auka áhuga á vísindum.
„Verðlaunin endurspegla ekki
nútímavísindi. Japanir eiga afar
fáa verðalaunahafa þrátt fyrir
að þeir standi framarlega í nú-
tímarannsóknum. Stóra-Bret-
land á óvenjumarga verðlauna-
hafa þrátt fyrir að iðnaður og
tækni í landinu séu á vonarvöl,"
segir Greenberg.
Þá hefur verið gagnrýnt
hversu seint verðlaunin eru veitt.
Blaðamaðurinn Lawrence Alt-
man hefur bent á að að með-
altali líði 10-15 ár frá því að
vísindamaður tilkynni uppgötv-
un sína, þar til að hann fái
Nóbelsverðlaunin. Eitt grófasta
dæmið sé læknirinn Peyton
Rous, sem Altman segir hafa
mátt bíða í 55 ár eftir því að fá
viðurkenningu Nóbelsnefndar-
innar fyrir krabbameinsrann-
sóknir sínar.
Velferðarflokkurinn í Tyrklandi
Erbakan boð-
ar nýjan flokk
Ankara. Reuter.
NECMETTIN Erbak-
an, leiðtogi íslamska
Velferðarflokksins í
Tyrklandi, kvaðst í
gær ætla að stofna
nýjan flokk ef stjórn-
lagadómstóll landsins
legði bann við flokki
hans.
„Það er ekki hægt
að banna flokka í lýð-
ræðisríkjum. Ef einn
flokkur er bannaður
verður annar stofnað-
ur daginn eftir,“ hafði
dagblaðið Hurríyet
eftir Erbakan. „Engin
atkvæði fara annað.“
Stjómlagadómstóllinn er að íhuga
beiðni um bann við Velferðarflokkn-
um á'þeirri forsendu að hann stefni
stjómarskránni í hættu þar sem
hann hafí það að markmiði að stofna
íslamskt ríki. Gert er ráð fyrir að
niðurstaða dómstólsins verði til-
kynnt á næstu mánuðum.
Velferðarflokkurinn er stærstur
á þinginu og missti
völdin í júní þegar Er-
bakan lét af embætti
forsætisráðherra
vegna þrýstings frá
hemum, sem vill
standa vörð um verald-
arhyggjuna sem
stjórnarskráin byggist
á. Erbakan varð fyrsti
leiðtogi íslamsks
stjórnmálaflokks til að
gegna embættinu í
nútímasögu Tyrk-
lands.
Borgarstjóri
dæmdur
Tyrkneskur dómstóll dæmdi í
gær borgarstjóra Kayseri, Sukru
Karatepe, í árs fangelsi fyrir að
„beita trúnni til að -kynda undir
hatri og sundrungu". Borgarstjór-
inn hafði lýst því yfir að það væri
aðeins spurning um tíma hvenær
íslamskt ríki yrði stofnað í Tyrk-
landi.
Necmettin
Erbakan
LISTIR
Bókastefnan í Frankfurt
Pessoa leggur undir
sig Frankfurt
Portúgal er að þessu
sinni fremst í sviðsljósi
á Bókastefnunni í
Frankfurt sem sett
verður á þriðjudaginn
og stendur til mánu-
dagsins 20. október.
Jóhann Hjálmarsson
leiðir hugann að portú-
gölskum rithöfundum,
þátttöku íslendinga og
segir frá því helsta sem
venjulega einkennir
þessa stærstu bóka-
stefnu heims.
BÓKASTEFNAN í Frankfurt
verður sett þriðjudaginn 14.
október. Þetta er 49. stefn-
an í röðinni og að þessu
sinni er Portúgal í brennidepli. Við
opnunina tala foi'sætisráðheira Portú-
gals, António Guterres; rithöfundurinn
Eduai-do Lourenco og Jacques Santer,
forseti Evi'ópusambandsins.
Mikill fjöldi gesta kemur á bóka-
stefnuna, 300.000 er hin opinbera
tala, enda er hún álitin sú stærsta í
heimi. Bókaútgefendur, bóksalar, rit-
höfundar, gagnrýnendur, blaðamenn
og fólk sem á einhvern hátt tengist
bókum er í meirihluta, en síðustu tvo
dagana er stefnan opin almenningi.
Bókastefnunni lýkur 20. október.
Meðal helstu viðburða stefnunnar
er afhending Friðarverðlauna þýskra
útgefenda og bóksala. Þau verða
afhent við hátíðlega athöfn í Páls-
kirkjunni í Frankfurt sunnudaginn
19. október. Verðlaunin fær nú tyrk-
neski rithöfundurinn Yasar Kemal,
höfundur skáldsögunnar Mehmed
mjói — Sögu um uppreisn og ást sem
kom út í íslenskri þýðingu Þórhildar
Ólafsdóttur 1985. I eftirmála segir
þýðandinn m.a.: „Stíll hans er undir
sterkum áhrifum bæði frá sagna-
hefðinni gömlu og einnig frá daglegu
talmáli bændafólks í Suður-Tyrk-
landi. Frásagnarleikni hans hefur
aukist og stíllinn orðið persónulegri
og sérstæðari með hverri nýrri sögu.“
Kemal er einn þeirra tyrknesku
rithöfunda sem hafa mátt þola
fangavist og ofsóknir heima fyrir.
Portúgal í fyrirrúmi
Poitúgalskar bókmenntir eru í
hugum margra fyrst og fremst skáld-
ið Fernando Pessoa (1888-1935) sem
var í raun mörg skáld því að hann
orti undir ýmsum nöfnum og kom
fram í ólíkum gervum. Meðal helstu
dulnefna hans eru Alberto Caeiro,
Ricardo Reis og Alvaro de Campos.
Menn eru þó yfirleitt sammála um
að það sem hann orti undir eigin
nafni gnæfi hæst. Stundum orti hann
á ensku.
í Lissabon ritstýrði Pessoa tíma-
riti módernista, Orfeusi. Hann fékkst
við þýðingar viðskiptabréfa á daginn,
en eftir skrifstofutíma fékk hann sér
í glas, oftast fleiri en eitt, á ein-
hverri vínkránni. Ofdrykkja spilíti
heilsu hans. Hann var sagður fá-
skiptinn og mannfælinn einfari.
Hann náði ekki frægð í lifanda
lífi, en þegar farið var að huga að
þvi sem hann lét eftir sig fundust
margar ljóðabækur og önnur verk
sem umbyltu portúgölskum bók-
menntum. Hann er nú nefndur í sömu
andrá og ýmis höfuðskáld Evrópu,
meðal þeirra Arthur Rimbaud og
FERNANDO Pessoa er höfuðskáld Portúgala. Á málverkinu sem
er eftir Almada-Negreios situr hann á uppáhaldskrá sinni í
Lissabon, Irmaos Unidos.
ANTÓNIO Lobo
Antunes er kunn-
asti yngri höfund-
urinn i Portúgal.
TYRKNESKI rit-
höfundurinn Yasar
Kemal fær Friðar-
verðlaunin.
JOSÉ Saramago er
höfundur sögunn-
ar um Baltasar og
Biimundu.
T.S. Eliot. Pessoa er persóna í einni
kunnustu skáldsögu ítalans Antonios
Tabucchi. Dagskrár og sýningar í
Frankfurt verða helgaðar honum.
Portúgalskir skáldsagnahöfundar
hafa nokkrir orðið heimskunnir og
er þar fremstur í flokki José Sara-
mago (f. 1922), höfundur Baltasars
og Blimundu og fleiri sagna. Hann
er skáldsagnahöfundur í anda frá-
sagnar og búrlesku, svokallaðra
grallarasagna og ofarlega á lista
væntanlegra Nóbelshöfunda.
Meðal hinna yngri er António Lobo
Antunes (f. 1942) einna kunnastur,
en ein skáldsaga hans, Handbók
rannsókarréttardómarans, hefur að
undanförnu birst sem framhaldssaga
í stórblaðinu þýska Frankfurter All-
gemeine Zeitung. Þríleikur sem ger-
ist í Benfica-borgarhlutanum í Lissa-
bon, lýsir nöturlegum, aðstæðum og
lífsháttum á ystu nöf hefur einnig
aukið hróður hans.
Sögur Antunes lúta ekki hefð-
bundnum reglum og eiga sér stað
samtímis á ýmsum timaskeiðum.
Það er Portúgölum metnaðarmál
að.vera í fararbroddi í Frankfurt, en
næsta sumar verður heimssýningin
mikla, Expo 1998, haldin í Lissabon.
Aðal bókakaupstefnan
íslendingar munu sem áður láta
að sér kveða á sýningarsvæðinu. Mál
og menning, Forlagið og Vaka-
Helgafell hafa sérstaka sýningar-
bása og sýna þar og kynna bækur
sínar og höfunda. Eins og fyrr verða
aðrir íslenskit' útgefendur á svæðinu
þó þeir taki ekki beint þátt í sýning-
unni, en til þess þarf töluvert bol-
magn. Erindi þeirra er m.a. að kaupa
réttindi til útgáfu bóka í islenskum
þýðingum og hyggja að fjölþjóða-
prenti. Stóru íslensku forlögin bæði
kaupa og selja réttindi til útgáfu.
Vilborg Harðardóttir, fram-
kvæmdastjóri Félags íslenskra bóka-
útgefenda, sagði aðspurð að margir
færu á bókastefnuna. Bókaútgefend-
ur telja að hennar sögn Frankfurt-
stefnuna „aðal bókakaupstefnu í
heiminum". Vilborg sagði að þótt
bókastefnan væri kannski alltof stór
og mikil fyrirhöfn að taka þátt i
henni og sækja hana heim þætti út-
gefendum nauðsynlegt að láta' hana
ekki fram hjá sér fara. Hún sagði að
í hugum útgefenda kæmi bókastefn-
an í Bologna (einkum barnabóka-
stefna) á Italíu næst á eftir Frank-
furt- og Gautaborgarstefnunum.
Nokkrir útgefendur færu einnig á
bókastefnur í London.
Félag íslenskra bókaútgefenda tók
þátt í bókastefnu í Leipzig í mars í
samvinnu við norræna útgefendur.
Þar komu fram margir íslenskir rit-
höfundar í tengslum við norræna
bókmenntakynningu víðs vegar um
Þýskaland.
Rafrænt teygir úr sér
Rafrænir miðlar, ekki síst marg-
miðlunin, fær æ stærra svæði á
Bókastefnunni í Frankfurt án þess
þó að vera á kostnað bókanna. Áug-
lýsingamennska og dýrkun metsölu-
höfunda heldur væntanlega áfram.
En þeir sem áhuga hafa á bókmennt-
um eiga engu að síður erindi á bóka-
stefnuna. Ekki síst á sýningarsvæði
Þjóðveija sjálfra er margt að finna
sem lýsir áhuga á bókmenntum en
þjónar ekki aðeins duttlungum mark-
aðarins.