Morgunblaðið - 05.11.1997, Blaðsíða 33

öiaAjanuasoM
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Hagur námsmanna
af skólagjöldum
NÝLEGA hafa ýmsir lagt til að
lögð verði á skólagjöld í Háskóla
íslands. Flestir virðast líta á þau
sem leið til þess að bæta fjárhag
skólans og hækka laun kennara.
Ég held að þetta sé ekki kjarni
málsins. Kennaralaun eru að vísu
lág og vafalaust þarf Háskólinn
meiri peninga ef hann á áfram að
standa fyrir metnaðarfullri kennslu
og rannsóknum. í sjálfu sér þarf
ekki að leggja á skólagjöld til þess
að bæta úr þessu, en mörgum finnst
sanngjarnara að nemendur greiði
kostnaðinn en að allir landsmenn
geri það. Þetta eru þó ekki megin-
rökin fyrir skólagjöldum í mínum
huga, heldur það að takmörkuðum
gæðum verður ekki skipt með góðu
móti án þess að verðleggja þau.
Dæmi af lóðaúthlutunum og
útgerð
Einu sinni var sókn í lóðir í
Reykjavík miklu meiri en framboð.
Ekki var ljóst hvort heppni eða góð
sambönd við stjórnmálamenn komu
umsækjendum að meira gagni. Um
tíma var úthlutað eftir punktakerfi,
sem margir botnuðu lítið í. Framboð
á lóðum valt á forgangsröð stjórn-
málamanna og fjárhag borgarsjóðs
fremur en eftirspurn. Margir sneru
tómhentir frá úthlutun og gátu lítið
annað gert en vonað að máttarvöld-
in yrðu þeim hliðhollari næst. Þetta
breyttist árið 1982 þegar gatna-
gerðargjöld hækkuðu til samræmis
við kostnað. Umsóknum fækkaði
við þetta, en framboð jókst, enda
réðst það nú af því hve margir voru
reiðubúnir að borga fyrir lóðirnar,
en ekki því hve mikið var afgangs
í borgarsjóði. Úthlutanir hafa síðan
gengið greiðlega fyrir sig og hætt
að valda háværum deilum.
Fyrir hálfum öðrum áratug
máttu menn aðeins veiða þorsk
hluta úr ári. Aðra daga ársins
(skrapdagana) varð að gera út á
aðrar tegundir (oft fisk, sem ella
hefði ekki borgað sig að veiða) eða
þá að hafa skipin bundin við
bryggju. Með kvótakerfinu kom
verð á veiðiréttinn og hagræðing
hófst í sjávarútvegi. Útgerðarmenn
gátu nú annaðhvort selt skip sín
og kvóta eða keypt meiri veiðileyfi,
þannig að skipin gætu fiskað á full-
um afköstum allt árið.
Skrapdagakerfi í Háskólanum
Langt er síðan stjórnendur Há-
skólans áttuðu sig á því að kennsla
í skólanum er of dýr til þess að
hægt sé að veita hana öllum sem
standast lágmarkskröfur. I fjórum
greinum hefur í nokkur ár verið
hámark á fjölda nem-
enda sem fá að halda
áfram eftir fyrsta
misseri (sjá 1. töflu),
og sami háttur hefur
nú verið tekinn upp í
lyfjafræði. í læknis-
fræði fékk aðeins rúm-
ur helmingur þeirra,
sem stóðust lág-
markskröfur í desem-
ber 1996, að halda
áfram á annað misseri.
í hinum greinunum
þremur virðast fjölda-
takmarkanir ekki hafa
breytt neinu um tölu
nemenda. Líkast til er
það þó ekki rétt, því
að fall jókst þar eftir að þak var
sett á nemendafjöldann. Sennilega
stafar það fremur af hertum kröfum
en því að námsmenn séu latari eða
heimskari en áður.
Ávinningurinn er
m.a. sá, segir Sigurður
Jóhannesson, að
stúdentar gætu á nýjan
leik lokið námi á tilsett-
um tíma - og „þyrftu
ekki að gera út í tvö
ártil þess aðfáað
veiða í eitt“.
Árangur í desember-
prófum 1996
Alls Stóðust Komust áfram
Læknisfræði 145 74 39
Hjúkrun 160 59 59
Sjúkraþjálfun 47 18 18
Tannlæknad. 9 3 ?
Heimild: Kennslustjóri/Nemendaskrá HÍ
í öðrum námsgreinum hafa kröf-
ur verið hertar frá því sem áður
þótti þurfa og stúdentafjölda haldið
niðri á þann hátt. Undanfarin ár
hafa til dæmis um það bil fimm
sinnum fleiri skráð sig í lögfræði
en fyrir aldarfjórðungi, en tala út-
skrifaðra hefur aðeins tvöfaldast á
sama tíma.
Atrennur þeirra sem þreyttu
próf í desember 1996
Fyrsta skipti Oftar
Náðu % Féllu Náðu % Féllu
Læknisf. 6 9 59 33 41 47
Hjúkrun 23 26 65 36 50 36
Sjúkraþ. 6 20 24 12 71 5
Heimild: Kennslustjóri/Nemendaskrá HÍ
í 2. töflu sést að
flestir þeirra sem
komust áfram í
læknisfræði, hjúkrun
og sjúkraþjálfun í
fyrravetur höfðu reynt
að minnsta kosti einu
sinni áður. Reyndar
var í upphafi ætlunin
að hleypa aðeins 30
efstu áfram í
læknisfræði. Enginn í
þeim hópi var að reyna
í fyrsta sinn.
Yfirferð í kennslu
hlýtur almennt að vera
miðuð við að duglegt
og vel gefið fólk ljúki
náminu á tilsettum
tíma. En svo er ekki í þeim deildum
Háskólans sem hér hefur verið
fjallað um. Góður námsmaður má
gera ráð fyrir að eyða að minnsta
kosti tveimur árum í fyrsta vetur-
inn í læknisfræði. Þarna er eins
konar skrapdagakerfi, gera þarf
út í tvö ár til þess að fá að veiða
í eitt. Það væri ágætislokaverkefni
fyrir nemanda í Viðskipta- og hag-
fræðideild að reikna út kostnaðinn
af þessu, en ljóst er að hann er
mikill bæði fyrir nemendur og
Háskólann. Kennarar deildarinnar
hafa undanfarin ár unnið gott starf
við að benda á óhagræði í landbún-
aði og sjávarútvegi. Ég trúi ekki
öðru en að þeir geri sér grein fyrir
því tjóni sem fjöldatakmarkanir
valda, en líklega stendur vandinn
þeim of nærri til þess að þeir leggi
í harða baráttu gegn honum.
Hagur af skólagjöldum
Ef tekið væri gjald af nemend-
um Háskólans myndu færri sækja
þangað. Jafnframt myndi fjárhag-
ur vinsælla deilda vænkast, þann-
ig að beinar fjöldatakmarkanir
yrðu óþarfar. Góðir námsmenn
gætu aftur lokið námi í læknis-
fræði og öðrum greinum á tilsett-
um tíma.
Skólagjöld þýða aukin fjárútlát
fyrir námsmenn. Kostnaður sem
skattgreiðendur bera nú (þar með
taldir námsmenn og fólk sem lokið
hefur námi) færist á herðar stúd-
enta. Það breytist ekki þótt Lána-
sjóðurinn leggi út fyrir gjöldunum.
En á móti kemur að námstími
styttist á mörgum námsbrautum.
Stúdentar geta sólundað tíma sín-
um eftir sem áður ef þeir vilja, en
þeir verða ekki lengur skikkaðir
til þess.
Höfundur er hagfræðingur.
Sigurður
Jóhannesson
Odýrt að búa
í Reykjavík
I GREINARGERÐ
sem sk. jaðarskatta-
nefnd sendi frá sér í
ágúst sl. koma fram
margar athyglisverðar
upplýsingar um skatta-
mál. Þar er m.a. að
finna alþjóðlegan
samanburð sem leiðir í
ljós að árið 1994 voru
tekjuskattar einstakl-
inga hærri hér á landi
en í Evrópuríkjum
OECD en tekjuskattar
fyrirtækja talsvert
lægri. Þá kemur líka
fram að skattar sveit-
arfélaga eru umtals-
vert lægri hér á landi
en á öðrum Norðurlöndum. Verkefni
íslenskra sveitarfélaga eru þó engu
minni en norrænna.
Samanburður á sköttum milli
landa er nauðsynlegur en hitt er
ekki minna um vert að bera saman
skatta og þjónustu milli sveitarfé-
laga. Þegar það er gert kemur
glöggt fram að óvíða er ódýrara að
búa en í Reykjavík.
Lágmarksútsvar
í Reykjavík er nú lagt á iág-
marksútsvar sem var 8,4% á síðasta
ári en er nú 11,19% eftir að grunn-
skólinn var fluttur frá ríki til sveitar-
félaga. í öllum öðrum kaupstöðum
á landinu er útsvarshlutfallið hærra,
að undanskildu Seltjarnamesi,
Garðabæ og Vestmannaeyjum.
Þegar litið er á skattgreiðslur
íbúa til sveitarfélaganna vegur út-
svarið lang þyngst, bæði hjá greið-
anda og sveitarsjóði. Fasteigna-
gjöldin hafa líka mikið vægi hjá
báðum aðilum. Hvort tveggja eru
gjöld sem menn eru skuldbundnir
til að greiða sínu sveitarfélagi til
að standa undir margvíslegri sam-
eiginlegri þjónustu. Þegar litið er
til beggja þessara gjalda, og gerður
samanburður á milli sveitarfélaga,
kemur í ljós að Reykvíkingar eru
nokkuð vel haldnir miðað við íbúa
annarra sveitarfélaga. Af fjölmiðla-
umræðunni mætti þó oft draga aðr-
ar ályktanir.
Þjónustugjöld
Ef tekið er dæmi af hjónum sem
hafa 2,8 milljónir kr. í árstekjur og
eiga íbúð sem er metin á 7 milljón-
ir kr. í fasteignamati þá greiða þau
um 369 þús. kr. á ári í útsvar og
fasteignagjöld í Reykjavík, svipað í
Garðabæ og á Seltjarnarnesi, 390
þús. kr. á Akureyri, um 395 þús.
kr. í Hafnarfirði og 398 þús. kr. í
Kópavogi. Það er því 29 þús. kr.
ódýrara að búa í
Reykjavík en í Kópa-
vogi.
Gjaldskrár þessara
sveitarfélaga fyrir
veitta þjónustu eru að
flestu leyti mjög sam-
bærilegar þó að ein-
hvetju kunni að muna.
Almennt gjald á leik-
skóla fyrir hálfan dag-ÁL
inn er 6.800 kr. í
Reykjavík en 8.400 kr.
í Kópavogi og fyrir all-
an daginn er það
18.750 í Reykjavík en
19.000 til 20.800 í
Kópavogi. Það er held-
ur ódýrara að fara í
sund í Kópavogi en í Reykjavík en
dýrara að ferðast með strætó.
Gatnagerðargjöld eru almennt
hærri í Kópavogi en í Reykjavík
vegna þess að auk hefðbundins
Þegar borin eru saman
skattar og þiónusta milli
------------------------------i
sveitarfélaga, segir
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir, kemur
glöggt fram að óvíða er
ódýrara að búa en í
Reykjavík.
gatnagerðargjalds tíðkast það bæð^.
í Kópavogi og Hafnarfirði að taka'
sérstakt gjald vegna landakaupa
sem getur orðið allt að 30-60% við-
bót við gatnagerðargjöldin. Þá má
nefna að Reykjavíkurborg greiðir
húsaleigubætur til leigjenda en fram
til þessa hefur það ekki verið gert
í Kópavogi.
Sterk staða borgarinnar
Það mætti auðvitað halda lengi
áfram með þennan samanburð en
niðurstaðan yrði alltaf sú sama: Það
er ódýrara að búa í Reykjavík en í
Kópavogi og í Hafnarfirði en álíka
dýrt að búa í Reykjavík, Garðabæ
og á Seltjarnarnesi.
Það má því segja að Reykvíking- .
ar njóti ennþá sterkrar stöðu borg- ■
arinnar í lægri gjöldum þrátt fyrir
þá staðreynd að verulega hafi verið
vegið að fjárhagsstöðu borgarinnar
á síðasta kjörtímabili með skulda-
söfnun Sjálfstæðismanna.
Höfundur er borgarstjóri.
V eiðileyfagj ald og
stj órnarandstaðan
ÞINGFLOKKUR jafnaðar-
manna vill að hætt verði að út-
hluta veiðiheimildum ókeypis til
útgerðarmanna. Það er algerlega
óviðunandi að ríkið afhendi verð-
mæti ókeypis sem þjóðin á. Veiði-
leyfagjald byggist á siðferðilegum
rökum auk þess sem það er liður
í skynsamlegri hagstjórn. Veiði-
leyfagjald er óháð kvótakerfinu,
jafnaðarmenn hafa hins vegar lagt
til ýmsar breytingar á því, t.d. að
allur fiskur fari um markað, fram-
sal verði takmarkað og brottkast
minnkað.
Davíð, Halldór
og Þorsteinn
Andstæðingar veiðileyfagjalds
eru að veija fjárhagslega hagsmuni
fámenns hóps útgerðarmanna. Dav-
íð Oddsson, Halldór
Ásgrímsson og Þor-
steinn Pálsson eru í
forystu fyrir hinni pól-
itísku andstöðu. Davíð
Oddsson sýnir þeim
fjölmenna hópi sem
berst fyrir því að
fiskimiðin verði þjóðar-
eign hroka og lítilsvirð-
ingu og gerir því fólki
upp skoðanir. Þor-
steinn Pálsson vílar
ekki fyrir sér að beita
blekkingum eins og
hann gerði á aðalfundi
LÍÚ.
í tillögu okkar jafn-
aðarmanna segir m.a.
„að veiðileyfagjald sé liður í víðtæk-
ari stefnumótun um uppstokkun á
Ágúst
Einarsson
skattakerfinu þar sem
auðlindagjald og um-
hverfisskattar skipta
miklu meira máli en
nú er og geta komið í
stað annarra skatta.
Það er fullt samræmi
í því að leggja auð-
lindagjald á aðrar sam-
eiginlegar auðlindir
hérlendis eins og
vatnsorku og jarð-
varma.“
Við höfum lagt til
að um helmingur fisk-
veiðiarðsins verði tek-
inn í veiðileyfagjald.
Það gæti farið í 15
milljarða þegar fýllstu
hagkvæmni er náð og fískstofnar
hafa byggst upp. Sjávarútvegurinn
Það eru sterkar líkur
á, segir Ágúst Einars-
son, að það takist að
samræma skoðanir
jafnaðarmanna og
félagshyggjufólks í
þessu stærsta máli
þjóðarinnar.
yrði samt rekinn með hagnaði.
Við höfum lagt fram á Alþingi
útfærslu á gjaldtöku af vatnsorku
og þjóðlendum. Við höfum þannig
kynnt skýra og heilsteypta stefnu
í gjaldtöku fyrir sameiginlegar auð-
lindir.
Kvennalistinn og
Alþýðubandalagið
Kvennalistinn styður tillögu
okkar um veiðileyfagjald. Ýmsir
forystumenn Alþýðubandalagsins
hafa rætt um að auðlindagjald
standi undir umhverfisvernd og
sjálfbærri þróun og komi í stað
annarra skatta. Það þurfi þó fyrst
að skilgreina hvaða auðlindir séu
í eigu þjóðarinnar og hafa sam-
ræmda gjaldtöku en ekki sértækt
gjald í sjávarútvegi. Þetta eris.
svipaðar áherslur og koma fram’
hjá jafnaðarmönnum sem líta á
veiðileyfagjald sem fyrsta skref í
gjaldtöku fyrir sameiginlegar auð-
lindir.
Það eru því sterkar líkur á að
það takist að samræma skoðanir
jafnaðarmanna og félagshyggju-
fólks í þessu stærsta máli þjóðarinn-
ar.
Skattlagning auðlinda og um-
hverfisskattar skipta vaxandi máli
í nágrannalöndunum. Það kemur
vel til greina að tekjur vegna þessa
séu ekki aðeins nýttar til að lækkíf^
aðra skatta einstaklinga heldur séu
þær eyrnamerktar sveitarfélögun-
um sem tækju þá við fleiri verkefn-
um frá ríkisvaldinu.
Höfundur er aiþingismaður í
þingflokki jafnaðarmanna.