Morgunblaðið - 05.11.1997, Qupperneq 35

TWT70K0V
MORGUNBLAÐIÐ
wor w’nn'nrA” ' Is-‘
MIÐVIKUDAGUR 5. NÓVEMBER 1997 35
AÐSENDAR GREINAR
------- Upphækkoöur vcguf
-------Skiö
......- Hóspemxjlina
FRAMTÍÐARSÝN.
Breytingar vatnsvega
og samgöngubætur
á miðhálendinu
TILLAGA er fram
komin um línustæði
milli væntanlegrar
Fljótsdalsvirkjunar og
Akureyrar, um
Möðrudal vestur í Suð-
urárbotna með tengi-
stöð við Sprengisands-
línu sunnan Svartár-
kots, þá þvert yfir
Bárðardal, upp Litlu-
vallafjall og úteftir því.
Þetta línustæði er í and-
stöðu flestra Bárðdæl-
inga og fleiri, einnig
telst það erfítt og um-
hverfisspillandi, vega-
gerð mjög dýr og óhag-
kvæmt vegstæði með
tilliti til samgöngubóta, sem ættu
þó að falla að línuvegagerð, sérstak-
lega í óbyggðum.
Hagkvæmt línu- og vegstæði
Framtíðarstaðsetning háspennu-
línu ásamt tilheyrandi vegagerð (síð-
ar þjóðvegur): Norður um Sprengi-
sand vestan Fjórðungsöldu, austur
yfir Skjálfandafljót um Hitalaugar-
drag (forn biskupavegur) að Sandm-
úladalsárdrögum, NV af Þríhyrn-
ingi. Þar myndi þriggja línu tengi-
stöð verða staðsett, þaðan til Fljóts-
dals um Ódáðahraun sunnan
Dyngjufjalla að brú á Jökulsá á Fjöll-
um, síðan norðan Fögrufjalla að
væntanlegri stíflu sunnan Kára-
hnjúka, þá austur á Fljótsdalsheiði
að Laugarfelli og þaðan á virkjunar-
stað í Fljótsdal. Eyjafjarðarlína frá
áðurnefndri línusamtengingarstöð
lægi NV yfir Skjálfandafljót að Ytri-
mosum í Mjóadal, norður eftir hon-
um að Klukkufjalli, þar upp á Litlu-
vallafjall, út eftir því og síðar eftir
Vallarijalli að Hellugnúpsskarði en
þar er komið að byggðalínu sem ligg-
ur greiðustu leið til Akureyrar. Með
slíkri samtengingu rafaflsins er
sama hvort verksmiðjur rísa austan,
sunnan eða norðanlands. (Sjá með-
fylgjandi teikningu.)
Hálendisvegur suður
úr Mývatnssveit
Slóð frá Mývatni suður á Sprengi-
sand vestan eða austan Sellandafjalls
um Suðurárbotna eftir vörðuðum
biskupavegi yfir Suðurárhraun í
Breiðdal, síðan að Sandmúladalsár-
upptökum NV Þríhymings með teng-
ingu þar við Öskjuslóð F910. Þessi
slóð kæmi ferðamönnum verulega til
bóta, sérstaklega ef núverandi brú á
Skjálfandafljóti yrði flutt á betra brú-
arstæði, sem er norður við Hraun-
kvíslar. (Stóraflæða). Þá myndi þessi
braut auðvelda bændum og Land-
græðslunni aðkomu að uppblásturs-
svæðum á þessum slóðum, en þama
er verið að hefta sandfok, sem veldur
eyðingu veikburða gróðurs á afrétt-
um Mývetninga, en berst síðan með
Kráká í vélar Laxárvirkjunar og veld-
ur skemmdum, einnig spillir sand-
burður fiskigengd árinnar.
Þórisvatnsmiðlun
styrkist verulega
í haust lýkur stíflugerð í Þjórsá
austan Hofsjökuls og renna þá upp-
takskvíslar hennar suður Holta-
mannaafrétt um Kvíslaveituskurði til
Þórisvatns, sem er aðal vatnsforða-
búr núverandi orkuvera
og til framtíðar, einnig
mun Hágöngulónsmiðl-
un, sem nú er í fram-
kvæmd, auðvelda stýr-
ingu vetrarrennslis til
orkuveranna 1999.
Vegna breyttra vatns-
vega hafa eftirtaldar
brýr verið reistar og
uppbyggður vegur úr
byggð norður að Háu-
mýrum.
1. Yfir Þjórsárskurð
við Háumýrar.
2. Yfir Eyvindarkvísl-
arskurð.
3. Yfir Stóravers-
skurð.
4. Yfir Þórisósskurð (úr Sauða-
fellslóni í Þórisvatn).
5. Yfír Vatnsfellsskurði ofan Sig-
öldulóns.
Þörf er á brú yfir Köldukvísl milli
Búðarháls og Þóristungna, væri þá
Með slíkri samtengingu
rafaflsins er sama, segir
Halldór Eyjólfsson,
hvort verksmiðjur rísa
austan-, sunnan- eða
norðanlands.
vel séð fyrir umferðarþörf afréttar-
notenda (Ása og Djúphreppinga),
og einnig þeirra er hyggja á mann-
virkjagerð við Þjórsá norðan Búðar-
háls, svo og almennum Sprengi-
sandsferðum.
Forn biskupavegur
aftur í notkun
Slóð var rudd í sumar frá Þjórsár-
stíflu við Háumýrar norður eftir
forna biskupaveginum að vaði á
Fjórðungakvísl, þaðan er ágæt slóð
að Nýjadal, u.þ.b. 10 km, einn km
vestan vaðsins er Sprengisandslinu-
stæði ásamt kjörnu brúarstæði.
Ætla má að rudd slóð frá Fjórðunga-
kvísl að Fjórðungsvatni (nálægt línu-
stæðinu) komi næsta sumar og þá
fljótlega brú á kvíslina sem yrði
framtíðarsamgöngubót á miðhálend-
inu, svo nefnd Nýjadalsleið (eða
Ölduleið) og Sprengisandsvegur
koma saman við Fjórðungsvatn að
norðan en að sunnan við Stóraver.
Tengislóðir eru frá Eyvindarkofaveri
austur að Kistuöldu og áfram að
stíflugerð við Syðri-Hágöngu, einnig
upp með Fjorðungakvísl að sunnan,
að skála FÍ við Nýjadal.
Fyrsta ferð á bíl
yfir Sprengisand
Mjög sterkar líkur eru á því að
fyrsta ferð á bíl norður Sprengisand
hafi verið farin eftir þessum forna
þjóðvegi. Ferðin var farin 14. ágúst
1933 frá Reykjavík og komið til Akur-
eyrar 22. ágúst. Þátttakendur voru
Einar Magnússon, Valdimar Svein-
björnsson, báðir kennarar við MR,
Sigurður Jónsson frá Laug, bílstjóri,
og Jón Víðis, vegagerðarmaður.
Höfundur er áhugnmndur um
umhverfis- og samgöngumál.
Halldór
Eyjólfsson
Síðkomnar aukaverkanir
eftir meðferð hvítblæðis
HÉR á landi greinast að jafnaði
9 börn með krabbamein á ári, af
þeim fá um þijú hvítblæði, tvö fá
heilaæxli og síðan dreifast tilfellin
á aðrar tegundir krabbameina.
Margrét Þorvaldsdóttir ræddi við
sérfræðinga um krabbamein hjá
börnum og helstu ástæður fyrir
síðkomnum aukaverkunum.
Fyrir um þrem áratugum var
lífsvon bama, sem fengið höfðu
hvítblæði, mjög lítil en með bættum
árangri í meðferð síðustu áratugina
hafa batahorfur þeirra stóraukist
og fá nú um 75 prósent þessara
barna fullan bata.
Við krabbameinsmeðferð eru
gefin sterk lyf og oft geislun. Á
seinni ámm hafa menn veitt því
athygli, að hjá mörgum börnum og
unglingum sem höfðu læknast af
krabbameini, hafa komið fram
aukaverkanir jafnvel mörgum
ámm eftir að meðferð lauk og
tengjast þær ekki aðeins líkamleg-
um þáttum heldur einnig huglæg-
um þáttum og félagslegum.
Valur Helgi Kristinsson lækna-
nemi kynnti niðurstöður rannsókn-
ar á síðkomnum aukaverkunum
eftir meðferð á hvítblæði í æsku,
á ráðstefnu í læknadeild Háskóla
íslands í vor. Rannsóknin var 4.
árs rannsóknaverkefni hans og
vann hann það undir leiðsögn sér-
fræðinga í krabbameinslækning-
um, þeirra Jóns R. Kristinssonar,
Guðmundar K. Jónmundssonar,
Ólafs G. Jónssonar og Árna V.
Þórssonar og Ásgeirs Haraldsson-
ar, prófessors og forstöðulæknis.
Einnig veitti Félag krabbameins-
sjúkra barna rannsókninni stuðn-
ing. Rannsóknin náði yfir 10 ára
tímabil árin 1981-1990. Á þessu
tímabili hafði 31 bam yngra en 15
ára fengið hvítblæði og þar af lifðu
24 böm. Þátttakendur tóku þátt i
margvíslegum rannsóknum og
prófunum og var m.a. verið að
kanna aukaverkanir og áhrif
krabbameinsmeðferðar á huglæga
þætti, aðlögun og árangur í skóla.
Aukaverkanir voru ekki
vandamál áður því sjúklingar
lifðu sjúkdóminn ekki af
„Aukaverkanir í kjölfar meðferð-
ar voru ekki vandamál fyrir þrem
áratugum einfaldlega vegna þess
að börnin lifðu sjúkdóminn ekki
af,“ sagði Valur þegar rætt var við
hann og leiðbeinendur hans um
krabbamein hjá börnum og helstu
ástæður fyrir þessum síðkomnu
aukaverkunum.
Sérfræðingamir sögðu að
krabbameinslyfm væm mjög sterk,
þau væm blanda margra lyfja sem
hafa þann tilgang að eyða öllum
illkynja fmmum í líkamanum. Mikl-
ar breytingar hafi orðið á meðferð
og árangri, sérstaklega eftir 1980.
Ný lyf hafa ekki komið á markaðinn
síðustu 10-15 árin en menn hafi
lært að nota þau á markvissari hátt
en áður. Ásgeir sagði að einnig
hefðu opnast betri möguleikar á að
meðhöndla aukaverkanimar.
- Hvort eru það geislamir eða
lyfin sem valda meiri skaða?
Sérfræðingarnir segja að börn
sem hafa fengið geislun virðast
hafa orðið fyrir meiri skaða þegar
til langs tíma er litið. Geislun er
notuð minna en áður og er reynt
að draga jafnt og þétt úr henni.
Ljósmynd Ásdis
ÁSGEER Haraldsson, Ólafur G. Jónsson, Guðmundur K. Jónmunds-
son og Jón R. Kristinsson og Valur H. Kristinsson fyrir miðju.
Batahorfur barna með
hvítblæði hafa stórauk-
ist, segir Margrét Þor-
valdsdóttir, og nú fá
um 7 5 prósent þessara
bama fullan bata.
Ólafur sagði að aukaverkanir sem
koma fram strax við geislun hyrfu
fljótt, það væru aukaverkanirnar
sem koma fram löngu síðar sem
þeir hefðu áhyggjur af.
Valur segir að auðveldara sé að
vinna bug á bráðahvítblæði hjá
börnum en hjá fullorðnum. Fram-
farir í krabbameinsmeðferð hafa
verið langmestar hjá börnum og
hafa þær orðið fyrirmynd að
krabbameinsmeðferð fullorðinna.
Hann bætir við að árangur krabba-
meinsmeðferðar sé einna bestur hér
á Norðurlöndunum.
Hvítblæði er greint í bráðahvít-
blæði og langvinnt hvítblæði. Bráða-
hvítblæði er langalgengast hjá böm-
um og er auðveldara að lækna það.
50% bama sem fá sjúkdóminn eru
aðeins 2ja-3ja ára gömul.
Nauðsynlegt er að fylgjast
með aukaverkunum
Sérfræðingamir segja mikilvægt
að meta áhrif þeirrar meðferðar sem
börnin þurfa að ganga í gegnum.
Þessum bætta árangri hafa fylgt
aukaverkanir sem hafa áhrif á vöxt
og þroska barna, andlegan og lík-
amlegan. Fúllorðnir verða ekki fyrir
sömu aukaverkunum, þar sem þeir
hafa þegar tekið út vöxt sinn og
þroska. Böm aftur á móti eru að
vaxa og þroskast og hafa hraða
frumuskiptingu. Hjá þeim em vaxt-
artruflanir því algengar á meðan á
meðferð stendur. Sérfræðinga
greinir á um hvort orsaka þess sé
aðallega að leita í sjúkdómnum sjálf-
um, geisla- eða lyfjameðferðinni,
slæmu næringarástandi eða sýking-
um. Flestir telja geislunina valda
mestum skaða, einkum ef um geisl-
un á höfuð er að ræða, og einnig
að lyfjameðferðin taki sinn toll.
Flest bömin í rannsókn Vals náðu
eðlilegri hæð eftir lyfjameðferðina.
Raunar er ekki vitað með vissu
hvað það er í lyfjameðferðinni sem
hægir á vextinum, en hluti orsakar-
innar er steramir. Heildargeislun á
miðtaugakerfið og á vaxtarlínur
beina getur valdið því að böm þurfa
að fá vaxtarhormón til að ná upp
vaxtarhraðanum. Stúlkur virðast
vera sérstaklega viðkvæmar fyrir
þessum áhrifum á beinin.
Offita virðist einnig vera algeng
aukaverkun og flestir telja að ster-
arnir valdi því, jafnvel þó að þyngd-
araukning haldi áfram löngu eftir
að lyfjagjöf er lokið. Menn vita að
langtímameðferð hefur áhrif á
innkirtlakerfið og vaxtarhormón
hafa áhrif á fituvef og skortur á
einu þeirra getur valdið offitu.
Einnig er talið mögulegt að foreldr-
ar láti of mikið eftir börnum sínum
og þau hreyfí sig ekki nóg.
Hvað huglæga þáttinn snertir,
segja sérfræðingarnir og Valur að
komið hafi fram í öðmm rannsókn-
um að börn sem hafa þurft að yfír-
vinna erfiða sjúkdóma, þurfi oft á
meiri hjálp að halda í skóla en jafn-
aldrar þeirra. Ekki er ljóst hver
orsökin er, hvort hana megi rekja
til beinna skaðlegra áhrifa sjúk-
dómsins sjálfs, til meðferðarinnar
eða félagslegra þátta sem óhjá-
kvæmilega fylgja langri legu barna
á sjúkrahúsum. Mjög algengt er
að börn sem læknast hafa af
krabbameini eigi erfitt með að ein-
beita sér og vinna undir álagi og
er algengast að það komi fram i
lestri og í stærðfræði. Rannsókn
Vals leiddi í ljós að mörg þeirra
þurftu á stuðningskennslu að halda
eða töldu sig hafa þurft meiri
stuðning við námið.
í skólakerfinu verða fleiri
böm sem lifað hafa af
krabbamein en sjónskert og
heyrnarskert
„Okkur finnst að þessar niður-
stöður gefi tilefni til að álykta að
meðferðin taki sinn toll, “ sagði
Ásgeir, „þessi börn þurfa oft að
liggja langtímum saman á sjúkra-
húsum, þau missa úr skóla og verða
fyrir ákveðinni félagslegri einangr-
un. Það er því mikilvægt að skóla-
kerfið átti sig á því, að eftir svona
áfall og mjög stranga meðferð þarf
að aðstoða þessi böm við að kom-
ast á réttan kjöl aftur." Hann seg-
ir að fyrirhugað sé að nota langtíma
rannsókn Vals til að skipuleggja
eftirlit með börnum eftir krabba-
meinsmeðferð.
Valur segir að reiknað hafi verið
út að árið 2000 verði 1 af hveijum
1000 fullorðnum á aldrinum 20-29
ára læknaðir af krabbameini. Einn-
ig megi búast við því að i náinni
framtíð verði í skólakerfinu álíka
mörg böm læknuð af krabbameini
og sjónskert börn og heymarskert.
Hann segir einnig mjög mikilvægt
að börnin fái stuðning foreldra
sinna við að ná eðlilegum þroska.
Rannsóknir hafi leitt í ljós að þar
sem foreldrar taka virkan þátt í
menntun barna sinna þar gætir
aukaverkana meðferðarinnar síður.
Kirkjustarf
Framhald af dagbók
Neskirkja. Litli kórinn
(kór eldri borgara) æfir
kl. 11.30-13.00. Nýir fé-
lagar velkomnir. Umsjón
Inga J. Backman. Kven-
félag Neskirkju: Fót-
snyrting kl. 13-16. Kær-
leiks- og líknarþjónusta
í sókninni. Kynning á
störfum djákna og sjálf-
boðaliða kl. 15-17 í safn-
aðrheimili. Veitingar.
Bænamessa kl. 18.05.
Sr. Frank M. Halldórs-
son.
Seltjarnarneskirkja.
Kyrrðarstund kl. 12.
Söngur, altarisganga,
fyrirbænir. Léttur há-
degisverður í safnaðar-
heimilinu.
Hvítasunnukirkjan
Fíladelfía. Kl. 18.30 er
fjölskyldusanwera sem
hefst með léttu borðhaldi
á vægu verði. Ki. 19.30
er fræðsla og bæn.
Kletturinn, kristið
samfélag. Bænastund
kl. 20.
Landakirkja, Vestm.
Mömmumorgunn kl. 10.
Kyrrðarstund kl. 12.10.
Fermingartímar, barna-
skólinn kl. 15.30. Ferm-
ingartímar, Hamarsskóli
kl. 16.30. KFUM & K
húsið opið unglingum kl.
20.
Keflavíkurkirkja. Alfa-
námskeið í Kirkjulundi
kl. 19-22.
IÐNAÐARHURÐIR
ÍSYÁ\L-íJO»<Gr\ EHF.
HÖFÐABAKKA 9, 112 RLYKJAVIK
SÍMl 587 8750 - FAX 587 8751