Morgunblaðið - 21.01.1999, Qupperneq 40

i»40 FIMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Menningar-
borg?
„Þetta er eins og í dýragarbi þar
sem öll dýr verða óð. “
Gamall Reykvíkingur um mannlíf [ miðbænum á helgarnóttum.
iðbær Reykjavík-
ur býr yfir mikl-
um þokka - þótt
þar séu mörg
skipulags-“slys-
in“. En það er eins og borgaryfir-
völd hafí aldrei fyllilega gert upp
við sig hvers konar miðbæ þau
vilja. Það var vel til fundið á sín-
um tíma að reyna að auka þar
mannlíf á kvöldin með fjölgun
veitingastaða - en sú stefna er
fyrir löngu farin úr böndum. Það
er sjálfsagt að hafa fjölskrúðugt
skemmtanahald í miðbænum, en
jafn sjálfsagt að hafa stjórn á
þróun þess. Nú er svo komið að
brýna nauðsyn sýnist bera til að
fækka krám og knæpum í mið-
bænum og reyna jafnframt að
skapa þar forsendur fyrir versl-
unarrekstri og búsetu fjölskyldna
- gera bæinn
VIÐHORF h'fvænlegan
jafnt á degi
Eftir Jakob F. sem nóttu. Þá
Ásgeirsson væri ekki úr
vegi í borg sem
vill bera stimpilinn „menningar-
borg“ að séð sé til þess að viðun-
andi salernisaðstaða sé í miðbæn-
um.
Fólk gerir sér almennt ekki
grein fyrir hvernig „ástandið" er í
miðbænum flestar nætur, en þó
einkum um helgar (frá því upp úr
miðnætti og fram undir morgun).
Flestir virðast halda að hér sé um
einhvers konar unglingavanda-
mál að ræða sem stafi af mergð
unglinga í bænum um helgar. En
íbúar miðbæjarins sem ég hef tal-
að við segja að svo sé alls ekki.
Lætin stafí af almennum
„skemmtana“venjum íslendinga
og unglingarnir séu yfirleitt
skátri hinum eldri. Lögreglu-
menn viðurkenna að það sé
svokölluð „útihátíðarstemmning"
í miðbænum um nær hverja
helgi.
En hvar eru fjölmiðlarnir?
Hvernig skyldi standa á því að
skilbestu frásagnir um „ástandið í
miðbænum" er að fínna í útlend-
um blöðum? Vissulega er glöggt
gests augað, en þessi staðreynd
er þó til vitnis um brotalöm í ís-
lenskri blaðamennsku. í útlandinu
byggist blaðamennska mjög á því
að fjölmiðlamir séu í sem mestu
návígi við það sem er að gerast.
Hér á landi er gjarnan setið við
símann eftir að atburðirnir hafa
gerst og þótt oft sé leitað til sjón-
arvotta er stundum jafnvel látið
við það sitja að spyija lögregluna
eða talsmenn stofnana og sam-
taka sem við sögu koma hverju
sinni. Þegar íslenskir blaðamenn
vilja vita um „ástandið í miðbæn-
um“, fara þeir ekki sjálfír á vett-
vang heldur hringja í lögregluna.
Þar á bæ hafa menn nú búið sér
til eins konar normalkvarða til að
svara spurningum fréttamanna og
ef enginn hefur verið stunginn á
hol, engin nauðgun verið tilkynnt
og ekki verið þörf á að kalla út
aukavakt, þá hefur samkvæmt
þeim kvarða verið tíðindalaust í
miðbænum. Það er m.ö.o. orðið
„normalt ástand" í bænum ef „úti-
hátíðarstemmningin“ leiðir ekki
til stórfelldra líkamsárása og
glæpaverka.
Langþreyttir íbúar miðbæjar-
ins sem undanfarinn hálfan ann-
an áratug hafa þurft að búa við
stanslaust sukk og svínarí fyrir
utan hús sín segjast mæta litlum
skilningi hjá boi’garyfírvöldum og
nú sé jafnvel svo komið að ráða-
mestu borgarfulltrúarnir séu
hættir að svara umkvörtunum
þeirra. I huga borgarfulltrúa er
„menningarástand" greinilega
fólgið í hámenningu - listsýning-
um og hljómleikum þar sem upp-
ábúið fólk skálar i kampavíni, sbr.
tilstandið allt fyrir árið 2000.
Hvað sem því líður er ljóst að
hér er um alvarlegan þjóðfélags-
vanda að ræða sem löngu er kom-
inn tími til að horfast í augu við.
Svipað mun nefnilega vera ástatt
um helgar í stærri bæjum úti á
landi, svo sem á Akureyri, Akra-
nesi, Isafirði og í Keflavík. Að-
ferðh- lögreglunnar í New York,
sem á fáum mánuðum tókst að
hreinsa svo til í stórborginni að
almenningur fer nú óhræddur um
götur og neðanjarðarbrautar-
stöðvar, myndu þó ekki nema að
hluta eiga við hér á landi. Hér er
ekki eiturlyfjalýður og melludólg-
ar sem þarf að flæma burt heldur
er það þjóðin sjálf sem í hlut á -
„skemmtana“venjur landsmanna.
Islendingar drekka einfaldlega
illa og missa alla stjórn á sér full-
ir. Fólk sem búið hefur í miðbæn-
um á undanfórnum árum og
fylgst með þúsundum dauða-
drukkinna Islendinga þvæjast um
göturnar, segja að fullum Islend-
ingi fínnist greinilega sjálfsagt að
kasta af sér vatni og ganga örna
sinna á almannafæri, öskra og
góla út í loftið, grýta flöskum og
bjórdósum í götuna og helst
brjóta og bramla allt sem á vegi
hans verður. Við eigum í þessum
efnum augljóslega margt sameig-
inlegt með öðrum nýfíjálsum
þjóðum sem reynst hefur erfítt að
samsamast ýmsu sem kallast
„siðmenning" og lærst hefur seint
að umgangast áfengi. Þetta hefur
utanríkisráðherra náttúrlega
fundið á ferðalagi sínu um Afríku
og vill hann nú sem óðast efla
tengsl íslendinga við ættbálka
ýmsa þar í álfu.
Ensk kona vék sér að verslun-
areiganda í Hafnarstræti fyrir ut-
an verslun hans árla morguns þar
sem hann var að skrúbba tröpp-
umar og spurði:
- Ert þú að þrífa upp hland?
Já, verslunareigandinn varð að
játa að hann væri við þá
óskemmtilegu iðju.
- Þetta er stórmerkilegt, sagði
konan hneyksluð: Eg er hérna
með sirkusnum og við erum búin
að fara út um allan heim og höf-
um aldrei upplifað neitt í líkingu
við það sem gerist í þessum bæ.
Það er ælt, migið og skitið jafnvel
uppi á tröppum húsvagnanna
okkar! Hvergi nokkurs staðar
höfum við upplifað annað eins,
aðra eins vanvirðingu fólks fyrir
sjálfu sér og öðrum.
Ef vondir drykkjusiðir eru
fylgifískar nýfengins frelsis er
víst lítið við þeim að gera annað
en bíða þess að við höfum verið
frjálsir lengur. Um vanda mið-
bæjarins gegnir öðru máli, það er
afmarkað vandamál sem má
leysa ef pólitískur vilji er fyrir
hendi. En núverandi borgar-
stjórnarmeirihluti hefur greini-
lega ekki þann vilja. Mætti því
hugsa sér að einstaklingar grípi
til sinna ráða, ekki síst að kvik-
myndagerðarmenn geri
krassandi heimildarmynd sem
þeir reyni að selja sem víðast í
„landkynningarskyni" til að pína
borgaryfirvöld til aðgerða áður
en kampavínsveislan stóra geng-
ur í garð árið 2000.
Imynd Islands
þarf að styrkja
VAXANDI skilning-
ur er nú hér á landi
sem og um allan heim
á þeiri-i staðreynd að
ósnortið land og villt
náttúra er auðlind sem
virða ber og varðveita.
I mörgum löndum er
nú unnið að verndun
slíkra svæða, en fáar
þjóðir eiga jafn mikla
möguleika og við Is-
lendingar í þeim efn-
um.
Njitum sérstöðuna
Sérstaða Islands
felst fyrst og fremst í
einstæðri náttúru og
því hve strjálbýlt landið er og stórir
hlutar þess enn óbyggðir og lausir
við mannvirki og rask. Þessi sér-
staða er stærsti þátturinn í þeirri
ímynd sem flestir vilja að landið
hafi og sem er í æ ríkari mæli notuð
sem gi-unnur undir uppbyggingu
og eflingu atvinnuvega. Má þar
nefna bæði ferðaþjónustu og mat-
vælavinnslu, en í rauninni mætti
nýta þessa sérstöðu á miklu víð-
tækari og markvissari hátt.
Rétt er að leggja áherslu á að
hér er alls ekki verið að tala um að
fylla þessi ósnortnu svæði af ferða-
mönnum, heldur að benda á þann
stóra þátt sem þau eiga í ímynd
lands og þjóðar. Nýlegar rann-
sóknir benda til að þessir mögu-
leikar séu vannýttir, og helsta
ástæðan er væntanlega sú að
ímyndin er ekki nægilega afmörk-
uð og skilgreind. Stórbrotið lands-
lag, sérstæð náttúra og hreinleiki
er engan veginn jafn einfalt og
augljóst ímyndarmerki eins og t.d.
Frelsisstyttan í New York eða Eif-
feltmTÚnn í París sem allir tengja
umsvifalaust við viðkomandi lönd.
Oðru máli gegndi t.d. með „stærsta
ósnortna víðerni í Evrópu“ sem
flestir telja að sé að finna hér á
landi. Hins vegar skortir skjalfest-
an grunn undir slíka fullyrðingu og
þarf að ráða bót á því.
Hugtakið skilgreint
Vorið 1997 samþykkti Alþingi
tillögu Kvennalistans að fela um-
hverfisráðherra að móta stefnu um
varðveislu ósnortinna víðerna
landsins og að stofnaður yrði
starfshópur sem fengi það hlutverk
að skilgreina hugtakið ósnortið víð-
emi. Starfshópurinn
skilaði niðurstöðu í
febrúar 1998 ásamt
greinargerð og nánari
skýringum. Starfshóp-
inn skipuðu dr. Jón
Gunnar Ottósson, til-
nefndur af Náttúru-
fræðistofnun Islands,
dr. Kristján Geirsson,
tilnefndur af Náttúru-
vemd ríkisins, Krist-
ján Guðjónsson, til-
nefndur af Landmæl-
ingum Islands, Þór-
oddur Fr. Þórodds-
son, tilnefndur af
Skipulagi ríkisins, og
undirrituð sem var
formaður.
Verkefnið bauð upp á miklar at-
huganir og umræður, enda ljóst að
í raun er vart lófastór blettur á
landinu, sem talist gæti ósnortinn
nema helst þegar hann er hulinn
nýfóllnum snjó. Ohugsandi er því
Náttúruvernd
Sem betur fer átta sig
æ fleiri á þeim fjársjóði
sem býr í náttúru lands
okkar, segir Kristín
Halldórsdóttir, og
ekki síst ósnortnum
víðernum þess.
að nota orðið „ósnortið“ bókstaf-
lega í þessu samhengi, heldur verð-
ur að taka tillit til núverandi
ástands landsins, þar sem beinna
og óbeinna áhrifa meira en 1100
ára byggðar gætir um allt land.
Kortleggjum víðernin
Samkvæmt niðurstöðu starfs-
hópsins er ósnortið víðerni land-
svæði þar sem ekki gætir beinna
ummerkja mannsins og náttúran
fær að þróast án álags vegna
mannlegra umsvifa, sem er í a.m.k.
5 km fjarlægð frá mannvirkjum og
öðrum tæknilegum ummerkjum,
svo sem raflínum, orkuverum,
miðlunarlónum og þjóðvegum, sem
er a.m.k. 25 km2 að stærð eða
þannig að hægt sé að njóta þar ein-
vera og náttúrunnar án truflunar
af mannvii’kjum eða umferð vél-
knúinna farartækja á jörðu.
I tillögunni um varðveislu
ósnortinna víðerna sem fyrrgreind
ályktun Aiþingis byggðist á var
ekki aðeins kveðið á um skilgrein-
ingu hugtaksins og mótun stefnu
um varðveislu ósnortinna víðerna,
heldur var þar gert ráð fyrir að slík
svæði yrðu kortlögð. Sá þáttur til-
lögunnar var felldur út í meðförum
þingnefndar fyi’st og fremst vegna
kostnaðar við slíkt verk. I tengsl-
um við störf skilgreiningarhópsins
var þó unnið gróft yfirlitskort sem
gefur vísbendingar um þau svæði
sem talist gætu ósnortin víðerni
samkvæmt tillögunni. Ljóst er hins
vegar að ekki verður hjá því komist
að kortleggja þessi svæði nákvæm-
lega til þess að styrkja varðveislu
þeirra og leggja grunn að nýtingu
þeirra sem mikilvægs þáttar í
ímynd Islands.
Við þingkonur Kvennalistans
höfum því enn flutt tillögu á Al-
þingi þess efnis að ósnortin víðemi
Islands verði kortlögð. Gerð verði
áætlun um verkefnið, umfang þess
og kostnað, og nauðsynleg framlög
mörkuð í fjárlögum.
Til sóknar í atvinnu-
og byggðaþróun
Meginmarkmiðið með skilgrein-
ingu og afmörkun ósnortinna víð-
erna er að varðveita svæði þar sem
náttúran ræður ríkjum og maður-
inn kemur þangað eingöngu sem
gestur. Mai’kmið með varðveislu
slíkra svæða er: að taka frá sam-
felld ósnortin svæði fyrir komandi
kynslóðir, að tryggja óhefta þróun
náttúru samkvæmt eigin lögmálum
um ókomin ár, að viðhalda sam-
felldum og ósnortnum svæðum til
útivistar, rannsókna og fræðslu, að
tryggja og treysta ímynd Islands
sem óspillts lands með óspillta
náttúru.
Sem betur fer átta sig æ fleiri á
þeim fjársjóði sem býr í náttúru
lands okkar og ekki síst ósnortnum
víðernum þess. Sá fjársjóður er
ekki einungis fyrir augu og önnur
skilningarvit að njóta, heldur er
þar fólgin sú sérstaða sem getur
nýst okkur til uppbyggingar og
sóknar í atvinnu- og byggðaþróun,
ef vel er á haldið.
Höfundur er þingkona.
Kristín
Halldórsdóttir
í Morgunblaðinu 8.
janúar sl. birtist grein
eftir Sverri Hermanns-
son þar sem hann ít-
rekar fullyrðingar sín-
ar um að hundruðum
þúsunda tonna af
þorski sé hent í hafið
árlega og sakar þar
með Sjómenn og út-
vegsmenn um stórkost-
legan glæp, glæp sem
ekki er framinn einu
sinni, heldur á hverju
ári sem þýddi að búið
væri að henda
1.000.000-2.000.000
tonna af þorski, allt eft-
ir því hvort tekið er 100
þús. eða 200 þús. tonna úrkast á
hverju ári síðustu tíu árin.
Sverrir vitnar til tveggja manna
til sönnunar fullyrðingum sínum,
þ.e. Jóns Sigurðssonar, fv. for-
stjóra, og Hrólfs Gunnarssonar, fv.
skipstjóra og útgerðarmanns. Það
sem felst í ásökunum þessara
þriggja manna er fullyrðing um að
glæpamennirnir, hver og einn hinna
5.000 sjómanna á íslandi, hendi ár-
lega 40 tonnum af þorski (og hver
veit hvað miklu af öðr-
um fiski) eftir að vera
búnir að draga aflann
úr sjó og allt þetta geri
þeir af þrælsótta við
útgerðarmenn; að út-
gerðin geri út skip sín
með ærnum kostnaði
til að henda helmingi
aflans og að allir þessir
aðilar geri þetta þótt
þeir viti að þeir séu að
stórskaða framtíðar-
tekjur sínar og þjóðar-
innar.
I Ijósi þessa mikla
ætlaða magns og
fjölda vitorðsmanna
ætti ekki að vera erfitt
fyrir Sverri og félaga að finna þess-
um ásökunum stað og nefna hund-
ruð dæma svo hægt sé að koma lög-
um yfir slíkt athæfi eins og dæmi
eru um að Fiskistofa hafí gert.
Sverrir segir sjálfur að hann gjör-
þekki sjávarútveginn svo að hann
geti sjálfur fullyrt um þetta mikla
frákast, hvernig má það vera?
Hvað fær menn til að bera fram
slíkar ásakanir á heila starfsgrein
og starfsmenn hennar án þess að
Fiskveiðar
Gera menn sig seka um
að nota kjaftasögur,
spyr Sigurbjörn
Svavarsson, til að
sverta alla sjómenn og
útgerðarmenn sér til
framdráttar í pólitísk-
um tilgangi?
finna þeim víðtækan stuðning í
dæmum sem hægt er að sannreyna?
Draga þessir héiðursmenn kannski
viljandi of víðtækar ályktanir af
dæmum um skipstjóra eða útgerð-
armenn sem hafa stundað þessa
iðju á kvótalitium skipum sínum og
gefa sér að allir séu sömu þrjótarn-
ir? Gera þeir sig seka um að nota
kjaftasögur til að sverta alla sjó-
menn og útgerðarmenn sér til fram-
dráttar í pólitískum tilgangi? Spyr
sá sem ekki veit. En ef svo er, þá
eru þeir minni menn af.
Höfundur er fonnaður Útvegs-
mannafélags Reykjavíkur og iít-
gcrðarstjóri Granda hf.
Fiski hent?
Sigurbjörn
Svavarsson