Morgunblaðið - 11.06.1999, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 11. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Framkvæmd friðarsamkomulagsins í Kosovo-deilunni loks hafín
Flókið ferli er lýtur
friðarvilja allra aðila
Blace, Brtissel. Reuters, AFP.
SAMKVÆMT friðarsamkomulagi
því sem Júgóslavíustjórn og Atl-
antshafsbandalagið (NATO) náðu
sl. miðvikudag er júgóslavneskum
hersveitum, um 40.000 hermönn-
um alls, ætlað að hverfa frá
Kosovo-héraði innan ellefu daga.
Markaðar hafa verið fjórar leiðir
er vopnaðar sveitir Serba munu
fara um á leið sinni úr héraðinu. A
hæla þeirra mun svo K-FOR, al-
þjóðleg friðargæslusveit undir
merkjum Sameinuðu þjóðanna,
sem samanstendur af hersveitum
NATO-ríkja, ríkjanna í Samstarfí
í þágu friðar og Rússlands, halda
til héraðsins. Friðarsamkomulag-
ið gerir ráð fyrir skilyrðislausu
vopnahléi af hálfu júgóslavneska
hersins. Þá lýsti Javier Solana,
framkvæmdastjóri NATO, því yf-
ir í gær að loftárásum bandalags-
ins yrði hætt um stundarsakir. Að
uppfylltum skilyrðum NATO
verði árásirnar stöðvaðar form-
lega.
Þær friðargæsluaðgerðir sem
nú fara í hönd hvíla á pólitísku
samkomulagi risaveldanna. Er al-
mennt talið að þær munu vera síst
auðveldari í framkvæmd en loft-
árásir NATO. Þá bendir margt til
þess að friðargæslusveitanna bíði
mun erfíðara verkefni en áður hef-
ur verið framkvæmt af hálfu Sa-
meinuðu þjóðanna. A landamær-
um Júgóslavíu bíða hundruð þús-
unda Kosovo-Albana, sem telja sig
eiga harma að hefna, óþreyjufullir
eftir að snúa til heimkynna sinna.
Fyrir í héraðinu eru tugir þús-
unda Kosovo-Serba sem fyrirséð
er að gæta munu hagsmuna sinna.
Þá hvíhr forsendan fyrir snurðu-
lausum störfum friðargæsluliðsins
á áframhaldandi friðarvilja
Slobodans Milosevics Júgóslavíu-
forseta.
Kosovo skipt í þrjú svæði
Samkvæmt friðarsamkomulag-
inu verður Kosovo-héraði skipt
upp í þrjú svæði og innan þeirra
mun brottflutningur serbneskra
hersveita fara fram samkvæmt
fjórum stigum, sem miðast að ör-
yggi hlutaðeigandi hermanna og
til að koma í veg fyrir að átök
brjótist út milli NATO og Serba.
Á fyrsta stigi, sem nú hefur hafíst,
lýsir NATO því yfir að loftárásum
verði hætt um stundarsakir að því
tilskildu að Serbar hafi hafíð
brottflutning sveita sinna frá
svæði 3. Fyrirskipun þess efnis
kom frá Wesley Clark, hershöfð-
ingja og æðsta yfirmanni herafla
NATO í gær.
Fimm dögum síðar, hinn 15.
júní, mun annað stig hefjast er all-
ar hersveitir Serba munu hverfa
frá svæði 2, V-laga svæði í suður-
hluta Kosovo, sem liggur frá
landamærum Albaníu og Ma-
kedóníu í suðri til Pristina, hér-
aðshöfuðstaðar Kosovo, í norðri.
Þremur dögum síðar, hinn 18.
júní, munu serbneskar sveitir á
svæði 2, í miðju héraðsins, hverfa
á braut. Hinn 20. þessa mánaðar
er síðan gert ráð fyrir að allar
hersveitir Serba hafi yfirgefið
Kosovo, átakalaust.
William Cohen, varnarmálaráð-
herra Bandaríkjanna, sagði, er
gengið hafði verið frá samkomu-
laginu, að það væri traust og að
með því væri gengið að öllum skil-
yrðum NATO. Þó hefur verið bent
á að enn sé mikið af óljósum atrið-
um í samkomulaginu sem geti
valdið erfiðleikum og hugsanleg-
um vandræðum er því verður
hrint í framkvæmd. Er þar vísað
til tímasetningar á brotthvarfi
hersveita Serba og talið að tíma-
mörk sem í samkomulaginu eru,
séu allt of ströng. Miðað við fjölda
serbneskra hermanna í Kosovo og
þá eyðileggingu á vegakerfi og
mannvirkjum sem NATO hafi
valdið, þá geti orðið erfiðleikum
bundið að standa við dagsetning-
amar. Þá getur ófyrirséður vandi
líkt og t.a.m. átök milli Serba og
liðsmanna Frelsishers Kosovo
Reuters
MIKILL liðssafnaður hersveita NATO er nú á þjóðvegum er Iiggja frá
Makedóníu til Kosovo.
Óvissa um framtíð
flóttamanna
Skopje, Genf, Kukes, Sarajevo. Reuters, AFP, AP.
UNDIRBÚNINGUR fyrir heim-
komu þeirra hundruð þúsunda
Kosovo-Albana sem flúið hafa hér-
aðið stendur nú sem hæst. Mikil
óvissa ríkir um það hvernig og
hvenær hægt verði að flytja fólkið
til baka og hvernig ástand ríkir í
Kosovo. Fimm fulltrúar Flótta-
mannahjálpar Sameinuðu þjóð-
anna (UNHCR), Matvælaaðstoðar
Sameinuðu þjóðanna og UNICEF
verða í för með fyrstu friðargæslu-
sveitunum sem fara inn í Kosovo.
Gríðarlegt uppbyggingarstarf bíð-
ur hjálparstarfsmanna þar sem
matvælaframleiðsla liggur að
mestu niðri í héraðinu og talið er
að við heimkomu bíði flestra rústir
einar.
Flóttafólk frá Kosovo-héraði
sýndi blendin viðbrögð við fréttun-
um um að Júgóslavíuher hefði und-
irritað friðarsamning á miðviku-
dag. Fögnuður braust út meðal
íbúa flóttamannabúðanna og sögð-
ust margir fegnir því að geta nú
loks snúið aftur heim og sögðust
sumir vilja snúa til baka hið fyrsta.
Hins vegar einkenndust við-
brögð margra af varkárni og tor-
tryggni.
Úrður Gunnarsdóttir, blaðafull-
trúi fyrir Öryggis- og samvinnu-
stofnun Evrópu, ÖSE, sagði í sam-
tali við Morgunblaðið í gær að
þrátt fyrir mikla gleði í kjölfar
fregnanna á miðvikudag, lýstu
margir enn yfir áhuga á að komast
til „þriðju landa,“ sem eru þau lönd
sem ekki eiga landamæri að Jú-
góslavíu.
„Flestir tala um að þeir vilji fara
til baka en hvort sú verði raunin er
óvíst. Til að mynda hafa margir
lýst því yfir að þeir vilji komast til
þriðju landa og það er alveg ljóst
að það fara ekki allir heim til
Kosovo.
Fólk á náttúrulega skelfilegar
minningar frá því að það yfirgaf
héraðið. Það þarf að byrja frá
grunni og andlega treysta sér ekki
allir til að fara inn,“ sagði Urður.
Urður sagði ástandið einkennast
af mikilli óvissu. Hlutirnir hafi
gerst mjög hratt sl. daga og enn
væri óvíst um fjölmarga þætti
hjálparstafsins.
„Til dæmis höfðu Sameinuðu
þjóðirnar fyrirhugað að fara af stað
með umfangsmikla skráningarher-
ferð til að láta alla flóttamennina fá
nafnskírteini. Þeir sem eru í búð-
unum verða skráðir fyrst, svo þeir
sem gist hafa hjá fjölskyldum og
vinum og loks allir sem staddir eru
(UCK) í héraðinu torveldað alla
framkvæmd.
Sir Michael Jackson, hershöfð-
ingi og yfirmaður landherafla
NATO á Balkanskaga, mun
stjórna þessum aðgerðum og hef-
ur honum verið gefið fullt umboð
til að leysa úr öllum þeim álitamál-
um sem upp kunna að koma á
næstu ellefu dögum. Samkomulag-
ið gerir þá ráð fyrir að Jaekson
hafi lokaorðið við að túlka fram-
gang ferlisins og séu ákvarðanir
hans bindandi. Á þetta einnig við
um valdbeitingu en samkvæmt
erlendis. Að því loknu á eftir að
gefa út nafnskírteinin. Nú veit ég
ekki hvort úr þessu verður því ef
verkinu á að ljúka áður en þeir fara
inn í Kosovo, þá verður það ekki á
næstu vikum,“ sagði Urður.
í flóttamannabúðum í Sarajevo,
höfuðborg Bosníu-Herzegovínu,
voru viðmælendur fréttastofu
Reuters tortryggnir á að „hann“,
líkt og flóttafólkið kallar Slobodan
Milosevic gjarnan, komi til með að
standa við skilmála friðarsam-
komulagsins.
„Það mundi ekki vera í fyrsta
skipti sem hann [Milosevic] sviki
okkur,“ sagði Aferdita Sedefi, einn
flóttamannanna. I Kukes í Albaníu
voru viðbrögð Ahmet Caka, eins
flóttamannsins á þessa leið; „Við
treystum Milosevic ekki vegna
þess að hann sveik 35 fyrirheit í
Bosníu-stríðinu. Við höfum engan
möguleika á að snúa til baka fyrr
en NATO fer inn í Kosovo."
Um 150 manns komu yfir landa-
mærin til Makedóníu í gær en eng-
inn til Albaníu að því er UNHCR
samkomulaginu getur Jackson
beitt „öllum þeim aðferðum sem
hann telur nauðsynlegar, þar með
talið hervaldi.“
Friðargæslulið heldur inn að
uppfylltum skilyrðum NATO
Eftir að allar hersveitir Serba
hafa yfírgefið Kosovo mun K-FOR
friðargæsluliðið taka við völdum í
héraðinu. Eitt hlutverka NATO
mun verða að fylgjast með og
sannreyna liðsflutningana með
njósnavélum og gervihnattamynd-
um auk fréttaskeyta af jörðu niðri.
skýrði frá. Talið er að 988.525
Kosovo-Albanar hafi verið hraktir
frá heimilum sínum frá því að loft-
árásir NATO á Júgóslavíu hófust
24. mars sl.
I nágrannalöndum Kosovo eru
nú um 760.000 flóttamenn og óttast
hjálparstarfsmenn að þúsundir
flóttafólks fari aftur til héraðsins án
umsjár hjálparstofnana og alþjóð-
legs friðargæsluliðs.
Ógjörningur að segja hvenær
flóttafólk getur haldið aftur
Mikil óvissa ríkir um það hvernig
og hvenær eigi að koma flóttafólk-
inu heim á sem öruggastan máta.
Takast þarf á við þann mikla mat-
arskort sem ríkir nú meðal flótta-
fólks bæði í flóttamannabúðum í
nágrannaríkjum Kosovo og í hérað-
inu sjálfu.
Enginn veit með vissu hvernig
um er að lítast í héraðinu, hversu
mikið af húsum, vegum, brúm og
öðrum mannvirkjum hafa eyðilagst.
Við landamærin sem umlykja
Kosovo hefur fjölmörgum jarð-
Er skilyrðum hefur verið fullnægt
verður myndað um fimm km
breitt vopnalaust svæði Serbíu-
megin markalínunnar milli Serbíu
og Kosovo og hefur NATO lýst því
yfir að bandalagið muni aðeins
viðurkenna hersveitir innan þess
sem gæti sögulegra eða menning-
arlegra verðmæta.
Hið alþjóðlega friðargæslulið
sem sent verður inn í Kosovo í kjöl-
far brotthvarfs Serba verður hið
fjölmennasta sem nokkru sinni hef-
ur safnast saman á Balkanskaga.
Samkomulag það sem náðist um
aðgerðina Samvörð hinn 1. júní sl.
gerir ráð fyrir friðargæslusveit
47.868 hermanna sem koma munu
frá hinum 19 aðildarríkjum NATO
auk ellefu samstarfsríkja banda-
lagsins. Það ríki sem leggur til
flesta hermenn er Bretland með
um 13.000 hermenn á svæðinu og
um 6.000 sem verða í viðbragðs-
stöðu heima fyrir. I liði Breta
verða hermenn úr fallhlífarher-
sveitum Breta og N-írlandssveit-
um hersins.
Bandaríkjaher leggur til um 7.000
manna lið, þar af 2.000 hermenn úr
landgönguliði bandaríska flotans
sem í gærmorgun stigu á land í
norðanverðu Grikklandi. Um helm-
ingur þeirra hermanna sem nú eru í
Makedóníu og Albaníu eru þýskir.
Hafa þýsk stjómvöld heitið alls um
8.000 hermönnum til friðargæsluað-
gerðanna í Kosovo. Þá hafa Frakkar
heitið 7.000 manna liði, ítalir um
5.000 og Hollendingar 2.000 her-
mönnum. Loks munu hermálayfir-
völd á Spáni, Belgíu, Grikklandi,
Tyrklandi, Noregi, Danmörku, Pól-
landi og Kanada öll senda um 1.000
manna lið til Balkanskaga.
Stóra spurningin verður hvað
hlutur Rússlands í friðargæslu-
sveitinni verði stór. Undanfarið
hafa heyrst tölm- frá um 2.000
manna liði til allt að 10.000 her-
mönnum en leiðtogar NATO hafa
lýst því yfir að rússnesk hermála-
yfirvöld skorti fé tO að senda fleiri
en örfáar þúsundir hermanna til
Balkanskaga - í besta falli. Sergej
Stepashín, forsætisráðherra Rúss-
lands, sagði í Dúmunni á miðviku-
dag að 10.000 manna rússneskt
friðargæslulið á Balkanskaga gæti
kostað rússneska ríkið andvirði um
ellefu milljarða ísl. króna á ári.
„Hvar eigum við að finna tilskilið fé
fyrir slíka aðgerð,“ spurði Stepas-
hín. í gær sagði ígor Sergejev
vamarmálaráðherra að um 2.500
manna lið væri nú þegar í við-
bragðsstöðu og telja menn að sú
tala kunni að verða nærri lagi er
sprengjum verið komið fyrir og
víðsvegar er talin hætta á
sprengjugildrum.
Embættismaður hjá NATO sagði
í samtali við Morgunblaðið í vikunni
að gert væri ráð fyrir að það tæki
20-30 ár að hreinsa Bosníu af jarð-
sprengjum og sprengjugildrum, en
nú þegar hafa tugir manna látist af
völdum þessa frá því að Bosníu-
stríðinu lauk 1995. I því ljósi væri
ógjörningur að segja til um það
hversu langan tíma það taki að
hreinsa Kosovo-hérað af slíkum
hættum áður en flóttafólkið geti
haldið aftur til héraðsins.
UNHCR hefur yfirumsjón með
flóttamannahjálpinni og telja sam-
tökin að fyrsti hópur hjálparstarfs-
manna muni halda inn í Pristína,
héraðshöfuðborg Kosovo, u.þ.b.
tveimur sólahringum eftir að al-
þjóðlegt friðargæslulið og fulltrúar
hjálparsamtaka hafa kynnt sér þar
aðstæður.
Kris Janowski, talsmaður
UNHCR, sagði áherslu lagða á að
þeir hundruð þúsunda flóttamanna
í héraðinu sjálfu fái fyrstir hjálp.
„Þeim ætti að veita fyrstu hjálp-
ina og upp frá því getum við farið
að huga að því að flytja fólk til hér-
aðsins frá nágrannalöndum
Kosovo," sagði Janowski.
UNHCR áætlar að um 400.000 til
500.000 Kosovo-Albanar í Albaníu
og Makedóníu komi til með að
halda aftur til Kosovo fyrir septem-
ber næstkomandi.