Morgunblaðið - 31.08.1999, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 31. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Glæpurinn sem
má ekki gleymast
KVIKMYJVPIR
15 (“íínhoo j nii
SÍÐUSTU DAGARNIR -
THE LAST DAYS ★★★*
Leikstjóri og handritshöfundur
James Moll. Framleiðandi Steven Spi-
elberg. 90 mín. Heimildarmynd.
Bandarisk. 1998.
MANNINUM eru gefnir margvís-
legir hæfileikar. Einn er sá að geta
breyst í vitfirrt óargadýr á einni
nóttu. Eitt vitnann'a sem eru sögu-
menn í Síðustu dagarnir, heimildar-
mynd um gyðingaútrýmingu Þriðja
ríkisins, er kona sem lýsir þeirri
undrun og skelfingu sem hún fylltist
einn fagran veðurdag þegar nasistar,
sem þá höfðu hertekið Ungverja-
land, tóku yfír friðsæla bæinn henn-
ar. „Það kom aðeins einn Þjóðverji,
það reyndist nóg af innfæddum sam-
starfsmönnum í þorpinu. I einni
andrá voru gamlir vinir og nágrann-
ar orðnir hatursmenn okkar.“ Þessi
kona er af gyðingaættum, en aldrei
verður mannskepnan hættulegri en
þegar trúmál, valdagræðgi og þjóð-
ernisremba fara saman. Vitaskuld
fær enginn nokkurn tíma skilið
hvernig atburðir sem þessir geta
gerst, en öll þessi meginatriði voru
til staðar hjá nasistum í síðari heims-
styrjöldinni. Það er Steven Spiel-
berg sem framleiðir þessa ógleyman-
legu og átakanlegu mynd. Honum
rennur blóðið til skyldunnar. Þýskur
gyðingur að ætt og uppruna. Síðustu
dagarnir snertir þó engu að síður
okkur öll. Eina vonin til þess að slík-
ir ógnarviðburðir og Helförin endur-
taki sig ekki er reynslan. Því verðum
við og komandi kynslóðir að muna.
Til þess er Óskarsverðlaunamyndin
(sem besta heimildarmynd ársins
1998), vel fallin. Því miður er ástæða
til að óttast að hún veki lítinn áhuga
hjá öðrum en sagnfræðingum, gyð-
ingum og öðrum þeim sem muna
hryllinginn.
Aðalsögumennirnir eru fimm
gyðingar sem rekja ömurlegar
minningar frá þessum skelfmgar-
tímum er Hitler og árar hans myrtu
þá í milljónavís. Þeir fjalla einkum
um fyrstu viðbrögðin og lokakafl-
ann, 1944-45, og undrast ekki síst
þá grimmd sem nasistarnir sýndu á
lokadögum stríðsins þegar ljóst var
að öllu var lokið og þeir búnir að
tapa. Þá brettu böðlarnir fyrst upp
ermarnar og stóðu í gyðingablóði
upp undir hendur meðan stætt var.
Þetta fólk talar um tvö stríð:
Möndulveldanna við Bandamenn og
SS við gyðingana, og virðist hverju
orði sannara.
Minningarnar streyma er fórnar-
lömbin virða fyrir sér, ásamt afkom-
endum sínum, þessar heljarslóðir, út-
rýmingarbúðimar, hálíri öld síðar.
Þær eru hver annarri skelfilegri. Ein
konan segir frá því er hún sá foður
sinn í hinsta sinn í Auschwitz. Það var
óvænt, þau höfðu verið aðskilin strax
þegar nasistarnir ruddust inná heim-
ili þeirra. Nú var búið að krúnuraka
þau bæði og færa í röndóttu fanga-
búningana. Öll sund lokuð. Stúlkan
vildi því hlífa þeim báðum og reyndi
að fela sig. En augu þeirra mættust,
full af tárum. Hver hörmungarsagan
rekur aðra, vitnin eru skilmerkileg,
yfirbragð myndar-
innar í alla staði óað-
finnanlegt og yfir-
þyrmandi. Hvort hún
fær okkur til að
skilja mikilvægi þess að muna hroða-
legustu níðingsverk sögunnar er önn-
ur saga. En hún hjálpai-.
Sæbjörn Valdimarsson
Fjórar konur
Bæjarbfó, Hafnarfirðí
HVÍSL OG HRÓP -
VISKNINGAR OCH ROP ick+'k
eftir Ingmar Bergman.
Dimm og drungaleg, enda fjallar
þyngsta mynd Bergmans um bana-
legu Agnesar (Harriet Anderson), og
um systur hennar, Karin (Ingrid
Thulin) og Mariu (Liv Ullman), sem
sitja yfir henni ásamt þjónustu-
stúlkunni Önnu (Kari Sylwan).
Einkalíf persónanna og samband
þeirra innbyrðis er undir smásjánni
auk þess sem meistarinn veltir fyrir
sér leyndardómum dauðans, mann-
legum samskiptum, ekki síst hlýju
og kulda, skömm og smán. Ein besta
mynd Bergmans, enda gerð á mikl-
um uppgangstíma á ferlinum þegar
fyrstnefndu leikkonurnar þrjár
komu jafnan við sögu ásamt Erland
Josephson, sem hér fer einnig með
lítið en veigamikið hlutverk læknis-
ins. Átakanleg og áhrifarík, ekki síst
fyrir sakir stórfenglegrar kvik-
myndatöku Svens Nykvist, sem not-
ar rauða litinn óspart (Bergman taldi
sem barn að sálin væri rautt
skrímsli!), en þetta er myndin sem
færði honum Óskarsverðlaunin og
heimsfrægð.
Sæbjörn Valdimarsson
Síðasta stórvirkið
Bæjarbíó, Hafnarfirði
FANNY OG ALEXANDER ★★★★
eftir Ingmar Bergman
Fanny og Alexander, er síðasta
stórvirki sænska kvikmyndajöfurs-
ins Ingmar Bergmans á hvíta tjald-
inu og felur kannski í sér summuna
af því sem hann hafði fengist við í
kvikmyndunum um ævina. Hún ger-
ist í Svíþjóð í byrjun aldarinnar og er
full af gleði og hamingju leikhússins
en líka harðneskju og trúarlegri óbil-
girni kirkjunnar. Sven Nykvist var
sem fyrr kvikmyndatökumaður hans
og fangaði þennan átakamikla heim
stórfjölskyldunnar í fallegri birtu
endurminninganna þar sem tveir
veigumestu þættirnir í lífi Berg-
mans, leikhúsið og kirkjan, eru í for-
grunni, ósættanlegir.
Myndin höfðar kannski meira til
fjöldans en margar djúpsálfræðileg-
ar Bergmanmyndir. Hún er uppfull
af gáska og fer raunar allan skalann
frá gleði og hamingju til sorgar og
grimmdar í frásögn af ungum systk-
inum og hvernig þau kynnast tveim-
ur gerólíkum heimum. Fanny og
Alexander er að einhverju leyti ævi-
sögulegt verk, æska Bergmans
sjálfs, og stórbrotinn svanasöngur
mikils leikstjóra.
Það brakaði þægilega í gömlu
bekkjunum í Bæjarbíói og THX-
tækni nútímans var víðsfjarri. Það
átti vel við heim Bergmans.
Arnaldur Indriðason
Oft veltir lítil
þúfa...
Háskólabíó
WINSLOWSTRÁKURINN
„THE WINSLOW BOY“^VÍ!
eftir David Mamet
Nýjasta mynd bandaríska leikrita-
skáldsins David Mamets byggir á
þekktu leikriti annars leikritaskálds,
Terence Rattigans, og fjallar um
þekkt réttarhöld yfir Winslow-
stráknum svokallaða í Bretlandi frá
upphafi aldarinnar. Hann var sakað-
ur um að hafa stolið póstávísun upp
á einhverja smáaura í herskólanum
sínum og var rekinn. Hann hélt fram
sakleysi sínu og í stað þess að láta
gott heita leitaði faðir hans leiða til
þess að fá hann lýstan saklausan; í
augum samfélagsins var þetta titt-
lingaskítur en fyrir hina heiðvirðu
Winslowfjölskyldu var um sómann
að tefla, lífið sjálft.
Myndin er ákaflega leiksviðsleg
eins og Mamet hafi ekki kært sig um
að „opna“ leikritið fyrir kvikmyndina
eins og það er víst orðað. Við fáum
að vita um áhrif málarekstursins úti í
samfélaginu af blaðafyrirsögnum,
skrýtlum, sönglögum og sjálft rétt-
arhaldið fáum við aðeins að vita um
af afspurn. Leikritið fjallar um heið-
ur og stolt millistéttarfjölskyldu sem
ekki má vamm sitt vita; fjölskyldu
sem var tilbúin að fórna öllu sínu
fyrir póstávísun upp á fimm shillinga
og þann kjarna verksins nær Mamet
að draga fram, með aðstoð fínna leik-
ara. Fer þar fremstur í flokki Nigel
Hawthorne sem hinn staðráðni fjöl-
skyldufaðir. Myndin er gerð í þurr-
um og hröðum Mametstílnum sem
best endurspeglast í gersamlega sál-
arlausum leik Rebeccu Pidgeon, er
leikur systur Winslowstráksins.
Arnaldur Indriðason
Ástkær í nærmynd
B í ð b o r g i n
ÁSTKÆR „BELOVED" ★★%
Hér er á ferðinni kvikmyndaút-
gáfa Jonathans Demmes (Lömbin
þagna) á sögu rithöfundarins Toni
Morrison, Ástkær, sem komið hefur
út á íslensku. Hún er næstum þrír
tímar að lengd og það segir til sín í
síðari hlutanum en að öðru leyti hef-
ur Demme skilað af sér prýðilegu
kvikmyndaverki. Hann kemur til
skila átakamikilli örlagasögu blökku-
konu í Bandaríkjunum um miðja síð-
ustu öld sem sleppur í frelsið frá eig-
endum sínum en borgar fyrir það
dýru verði.
Demme, sem ekki hefur áður gert
sögulegt verk heldur fjallað um nú-
tíma sinn betur en margir aðrir bæði
í gamni og alvöru, ber greinilega
mikla virðingu fyrir því efni sem
hann hefur með höndum. Sagan er
enda fjarska góð og hann beitir nær-
myndum óspart til þess að koma
okkur inn að persónunum og klippir
saman fortíð og nútíð þar til heildar-
myndin raðast saman í þétta frá-
sögn. Sjónvarpsspyrillinn Oprah
Winfrey fer með hlutverk blökku-
konunnar og sýnir vel reisn hennar
við grimmilegar og óbilgjarnar að-
stæður.
Arnaldur Indriðason
Rimlarapp
Bfóborgin
SLAM ★★★
Leikstjóri og handrit Marc Levin.
Bandaríkin 1998.
Ójöfn mynd en athyglisverð sem
reikar á milli hástemmds drama og
heimildarmyndalegrar frásagnar af
lífinu í fátækrahverfi og innan fang-
elsisveggjanna. Þessi verðlauna-
mynd af kvikmyndahátíðunum á
Cannes og Sundance, hefur samt
sína sérstöðu. Vopn þeldökkra og
eirðarlausra ungmenna í slömmum
stórborganna er kraftmikil rapptón-
listin. Hávær, taktföst, ögrandi, sam-
hljóma oftast kjarmiklum texta sem
fléttast snurðulaust við hljóðfallið,
túlkar hún tilfinningar ólánsamra
íbúanna. Ray (Saul Williams) er
skáldmæltur, ungur maður í kvik-
unni í „Dodge City“, fátækrahverf-
inu í Washington D.C. Lendir í fang-
elsi þar sem skáldagáfan kemur til
hjálpar - og kennar-
inn og skáldkonan
Lauren (Sonja
Sohn).
Sannkölluð hátíða-
mynd, svo óvenjuleg í alla staði að
áhorfandann rekur í rogastans. Bor-
in uppi af óaðfinnanlegum leik Willi-
ams og Sohn, sem aukinheldur virð-
ast semja textann frá eigin brjósti á
löngum köflum. Laurcn opnar augu
hins unga og skynsama en lánlausa
fanga fyrir krafti orðsins: víkja hatr-
inu og mótlætinu frá með tjáningu í
orðum. Það gefst betur en blý.
Sæbjörn Valdimarsson
Iranskur
skógarmablús
Rcgnboginn
BÖRN HIMNARÍKIS -
BACHEHA - YE ASAMAN ★★
Leikstjóri og handrit Majid Majidi.
Iran 1997.
íranii- hafa komið á óvart á undan-
fömum Kvikmyndahátíðum með Iitl-
um, ljóðrænum myndum. Að þessu
sinni hitta þeir í mark hjá yngstu
áhorfendunum. Aðalpersónurnar eru
ung systkin, Ali (Amir Hasemian) og
Zahra (Bahare Sediqi). Þau búa í fá-
tækrahverfi í Teheran, heimilislífinu
stjórnar faðirinn með harðri hendi.
Því þora systkinin ekki að segja hon-
um frá er Ali týnir skógörmum syst-
ur sinnar er hann sækir þá úr við-
gerð svo þau verða að víxla skóm Alis
næstu dagana er þau mætast á leið-
inni í og úr skóla.
Lífsins
leikarar
KYIKMYJVDIR
Háskólabfó
NONSTOP ★★%
Leikstjórn og handrit: Ólafur
Sveinsson.
Lífsglaði leigubílstjórinn, fulli
afinn, ástfangni kynskiptingur-
inn, portúgölsku verkamennirnir
og iðni afgreiðslumaðurinn eru
öll lífsins leikarar í mjög persónu-
legri heimildarmynd eftir Ólaf
Sveinsson, sem hann gerði við
kvikmyndanám sitt í Berlín.
Myndavélinni er komið fyrir á
bensínþjónustustöð og þar er
fylgst með starfsfólki, gestum og
gangandi. Sumir sækja þangað
félagsskap af og til, en aðrir eiga
þar næstum annað heimili. Ólafur
fylgir einnig nokkrum helstu
„leikurunum“ út fyrir bensínstöð-
ina og gefur þannig enn persónu-
legri mynd af þeim.
Mér finnst þessi mynd alveg
ótrúleg að mörgu leyti. Fyrst og
fremst hvernig Ólafur og félagar
gátu náð svo góðum atriðum þar
sem fólk er algjörlega afslappað
og virðist ekki vita af myndavél-
inni. Þannig líkjast atriðin og frá-
sagnir fólksins helst litlum leik-
ritum, sem eru hreinlega leikrit
lífsins. Svo höfðu allir skemmti-
lega, en þó svo venjulega, sögu að
segja.
Nonstop sýnir heillandi, sönn
mannlífsbrot; tilveru fólks og
drauma þess.
Hildur Loftsdóttir