Morgunblaðið - 31.08.1999, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 31. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ

Vargur
í véum
ÞETTA er kaldhæð-
in fyrirsögn og virðist
hún fremur geta átt við
skyttuna en litla dýrið
varnarlausa. Og hvað
merkir svo „vargur í
véum“. Ég fletti upp í
samheitaorðabókinni
og þar er þessi skýr-
ing: friðarspillir. Vé
merkir helgidómm- og
oft er heimilið kallað vé
þeirra sem þar búa. Já,
hvor er friðarspillir
skyttan eða tófan?
Hvor ræðst inn í hið
helga vé sem heimilið
er, skyttan eða tófan?
Mér finnst endilega og
svo mun fleirum fai’a, að skyttan sé
þarna vargur í véum!
Skáldin sjá oft betur en meðal-
mennskan, hvert stefnir og gjarnan
flytja sum þeirra varnaðarorð fyrir
dýrin, sem eru minnimáttar, já
minni en vorir minnstu bræður.
f Davíð skáld frá Fagraskógi segir í
kvæði sínu Fjallarefurinn:
Meðan bóndi í björtum
brúðarfaðmi sefur.
Sveimar einn um sveitir
soltinn fjallarefur.
Læðist hann og læðist
leitarsér aðæti.
Bóndann mundi hann bíta
á barkann er hann gæti.
Böm hans öll og brúði
* bóndinn svældi inni.
Síðan er kaupmannskonan
í kápu úr refaskinni.
Einn má einstæðingur
upp á reginfjöllum
rekja raunir sínar
réttdræpur af öllum.
Já, réttdræpur af öllum! Er það
ekki afstaða Islendingsins til refs-
ins enn í dag? Þó er refurinn frum-
byggi landsins meðal spendýra og
hefur búið hér í tugþúsundir ára
samkvæmt áðurnefndri grein, en
maðurinnn í rúm þúsund ár, en
hver er svo réttur
frumbyggjans? Rétt-
dræpur af öllum!
Já, hver er réttur
dýrsins á þessari jörð?
Slíkar spurningar eig-
um við að hugleiða og
reyna að svara. I Biblí-
unni segir í sköpunar-
sögunni: „Og Guð
skapaði manninn eftir
sinni mynd, hann
skapaði hann eftir
Guðsmynd, hann skap-
aði þau karl og konu.
Og Guð blessaði þau
og sagði við þau: „Ver-
ið frjósöm, margfaldist
og uppfyllið jörðina og
gjörið ykkur hana undirgefna og
drottnið yfir fiskum sjávarins og yf-
ir fuglum loftsins og yfir öllum dýr-
um, sem hrærast á jörðinni.“ Svo
mörg eru þau orð, og þau hafa
ræst. En okkur mönnunum ber að
vera góðir ráðsmenn. Við eigum að
bera lotningu fyrir lífinu, hlúa að og
Skotveiðar
Því fylgir ábyrgð að
vera maður, segir
Ragnar Fjalar Lárus-
son, og dómur fylgir
breytni manns.
græða sár, virða allt sem lífsanda
dregur. Við eigum ekki að ganga
um þessa jörð með byssu við hönd,
drepandi og eyðandi eins og vargar
í véum, heldur sem vinir málleys-
ingjanna, líka refsins, frumbyggja
þessa kalda lands. Refurinn hefur
verið ásakaður fyrir það að leggjast
á lömb bóndans og drepa þau eða
særa, en slíkt er raunar gömul
lumma, eins konar þjóðsaga, sem
ég hygg, að eigi sér harla litla stoð í
veruleikanum. Refurinn lifir mest á
mófugli, rjúpum og heldur því
Ragnar Fjalar
Lárusson
í
Ertu
orkulaus?
Þá færðu þér náttúrulega ORKU.
Kynning á ORKU bætiefnum og vftamfnum
verður í Lyfju Lágmúla (dag og Hamraborg á morgun. kl. 14 -18.
KAUPAUKI FYLGIR KAUPUM Á VÍTAMÍNUM!
ORKU
nrrni
Isbætiefni
Lb LYFJA
Lyf á lágmarksverði
Ráðgjöf í Lyfju kl. 14-18: Lágmúla mánudag, þriðjudag og föstudag. Hamraborg í Kópavogi miðvikudag. Setbergi í Hafnarfirði, fimmtudag.
>
UMRÆÐAN
áfram ef skotveiðimönnum ekki
tekst að drepa þær allar.
Mér finnst ástæðulaust að við-
halda fjandskap við þetta fallega og
vitra dýr og láta gamlar gróusögur
um grimmd þess lönd og leið, eins
og við höfum losnað undan drauga-
trúnni, sem tröllreið þjóðinni á liðn-
um öldum. Það er algerlega fráleitt
að hafa hér hóp af hátt launuðum
grenjaskyttum með hið ósiðlega at-
hæfi, sem ætíð hlýtur að fylgja því
starfi. Nei, því þarf að linna. Það á
að friða fjallarefinn og sýna þessum
fi-umbyggja Islands virðingu og
vinarhug. Ég skora á dýraverndar-
félög og stjórnvöld að gangast fyrir
því.
Að lokum vil ég minna á frásögn
eftir Ái*na Óla, rithöfund, í bók
hans Ekki einleikið, sem út kom hjá
Setbergi 1978, en greinin heitir
Álög og er holl lesning fyrir refa-
skjrttur og aðra skotveiðimenn.
Höfundur var kornungur maður er
hann fór með vini sínum og nafna
til að vinna greni. Þeir höfðu vakað
við grenið nokkrar nætur og náð
einum hvolpi. Gef ég nú höfundi
orðið:
„Svo lögðum við af stað og fórum
líklega um 100 faðma frá greninu.
Þar lagðist nafni í skorning með
byssuna, en ég halaði hjuppa niður
á ofurlitlu holti skammt frá. Gerði
ég það þannig, að ég lagði hann á
bakið og rak svo niður hælana, sem
við höfðum gert. Gat hann þá ekki
komist á fætur. Þetta hreif, nú varð
hann hræddur og fór blátt áfram að
háskæla. Ég hljóp af stað heim að
greninu. Ekki hafði ég langt farið,
er ég heyrði í tófu að baki mér. Og
er ég leit við, var hvít tófa komin
upp á holtið til hjuppa og togaði í
skottið á honum. I sama bili hvað
við skot, og tófan féll.
Nafni stökk á fætur og hljóp upp
á holtið. Og ég hljóp í sprettinum til
hans. Þarna lá refurinn steindauð-
ur, en hvolpurinn særður og
skrækti eymdarlega. Rann okkur
það til rifja, og höfðum við ekki
skap til að láta hann kveljast, svo
að við styttum honum aldur.
Nú héldum við heim á grenið
hróðugir mjög. En rétt þegar við
erum að koma þangað, heyrum við
tófugagg. Varð okkur þá litið við og
sáum hvar önnur hvít tófa skaust
upp á holtið. Hún þefaði að blóð-
bælinu, teygði svo upp hausinn,
horfði í átt til okkar og rak upp
hvert tryllingshljóðið af öðru,
nístandi sár og þrungin af tak-
markalausri heipt. Okkur fór hroll-
ur um merg og bein, því að við
fundum báðir að þetta voru magn-
þrungnar bölbænir yfir hina mis-
kunnarlausu mannvarga. Svo hvarf
hún og við sáum hana ekki framar.
Við vorum eins og lamaðir, því að
sök bítur sekan. Sigurgleðin var
horfin, en í staðinn komið sam-
viskubit út af því hvernig við höfð-
um farið með þetta heiðarheimili.
Og aldrei hefi ég gleymt þeirri
stund, er tófan hrópaði bölbænir
sínar yfir okkur, morðingjana. Og
langa ævi hefir mér fundist sem ég
hafi verið undir álögum tófunnar."
Því fylgir ábyrgð að vera maður
og dómur fylgir breytni manns.
Postulinn segir: Villist ekki. Guð
lætur ekki að sér hæða. Það sem
maður sáir, það mun hann upp-
skera.
Höfundur er prestur.
Altækt umhverf-
ismat um Austur-
landsvirkjun
ÞAÐ ER ef til vOl að
bera í bakkafullan læk-
inn að bæta við þá
miklu orðræðu sem nú
á sér stað í fjölmiðlum
um Eyjabakkana og þá
skelfingu sem það
myndi leiða yfir þjóð-
ina um alla framtíð, ef
þeim yrði sökkt í vatn.
Allir hafa skoðun á
virkjunarmálum Aust-
anlands, og þeim mun
ákveðnari eru skoðan-
irnar mót væntanleg-
um framkvæmdum
sem hlutaðeigendur
eru fjær vettvangi, og
rökin samkvæmt því.
Ýmsir eru sannfærðir um að þarna
sé heOög jörð.
Virkjun eða
ekki virkjun
Fyrir nokkru var morgunþáttur í
Ríkisútvarpinu þar sem þrír máls-
metandi Reykvíkingar voru hjart-
anlega sammála um þá fjarstæðu,
sem það væri að gera lón á Eyja-
bökkum. Stóru orðin voru ekki
spöruð og það fullyrt m.a. að 80%
þjóðarinnar væru á móti fram-
kvæmdunum, það væri hrein vald-
níðsla sem andstæð væri öUu lýð-
ræði ef fram færi sem horfði með
virkjun. Tekjur af ferðamennsku
hefðu aukist og margfaldast á síð-
ustu árum og ekki mætti skemma
slíkar náttúruperlur. Sá fjöldi geld-
gæsa, sem fitar sig fyrir flugið til
Bretlandseyja einmitt þarna, verð-
ur að fá að vera í friði. Áustfirðingar
geta fundið eitthvað annað til að
viðhalda byggð í fjórðungnum.
í allmörg ár upp úr 1980 sá eg um
fastan _ þátt í Ríkisútvarpinu, sem
hét „Úr Austfjarðaþokunni". Þar
var bæði talað við fólk ýmist búsett
á Austurlandi eða burtflutt. Eg
hafði ávallt sama formála, sem var
efnislega þannig: AUt frá landnámi
og fram eftir 20. öldinni hafa búið á
Austurlandi u.þ.b. 12% af lands-
mönnum. Nú væru þar aðeins 4,5%.
Svo kom spurningin: Hvers vegna?
Svörin sem eg fékk voru býsna ein-
slit: Vegna atvinnu og menntunar
barna hefðu flutningar suður fyrst
og fremst orðið. Við þetta vil eg
bæta því, að í skólameistaratíð
minni við Menntaskólann á Egils-
stöðum, spyrði eg yfirleitt nemend-
ur undir lok námstímans hvar þeir
vildu helst búsetja sig. Hér voru
svörin álíka einsht: Hér fyrir austan
ef eg gæti fengið vinnu við mitt
hæfi.
Fyrrnefndur útvarpsþáttur vekur
nokkrar spurningar:
1. Viðkomandi auknum fjölda er-
lendra ferðamanna: Hvar hafa nátt-
úruundrin á Fljótsdalsheiði verið
notuð tO landkynningar? Hversu
margir ferðamenn hafa komið tO
landsins vegna þeirra?
2. Valdníðsla eða lýðræði: Um
skoðun þjóðarinnar á virkjunarmál-
um Austurlands má eflaust deOa því
það skiptir máli hvernig spurt er í
fjöldakönnunum. Hitt er rétt að
gaumgæfa, að 70% Austfirðinga
lýstu fylgi sínu við virkjun og verk-
smiðju í Gallup-könnun og nærfellt
allh' sveitarstjórnarmenn fjórð-
ungsins! Margt þessa fólks hefur
áratugum saman barist í því að efla
byggð. Stofnuð hafa verið fyrirtæki
með tilstyrk sveitarfé-
laga, sem síðan hafa
mörg orðið gjaldþrota
og ýmislegt hefur verið
reynt tO eflingar
byggðar. Nú trúa þess-
ir aðOar á mikOvægi
stórframkvæmda:
Hver er eg að segja
þá fara vOlir vegar.
Virkjum og nýtum
hreina orku á vistræn-
an en arðvænlegan
hátt.
Nú er deOt um hvort
gera skuli „lögformlegt
umhverfismat" eða láta
umhverfismat Lands-
virkjunar nægja. Öfga-
fyllstu umhverfissinnar vona efa-
laust að hið lögformlega mat leiði í
ljós að ekki megi skerða eitt fífustrá
á Eyjabökkum. Andstæðingar
þeirra vOja hafa hraðann á og nýta
Virkjunarmál
Gæti sú sátt, sem þarf
að takast um virkjanir
á Austurlandi, spyr
Vilhjálmur Einarsson,
ef til vill falist í að
hrinda í framkvæmd
hugmyndum bóndans
á Kirkjubæ?
gamalt virkjunarleyfi. Hér vO eg
vekja máls á þriðju leiðinni.
Altækt umhverfísmat!
Fyrir nær tveim áratugum ritaði
bóndi á Fljótsdalshéraði, Jón Sig-
urðsson á Kirkjubæ, greinai’ um
virkjanamál. Hann benti á þann
ávinning sem það myndi skapa líf-
ríki Fljótsdalshéraðs ef ekki yrði
virkjað í Fljótsdal heldur í Berufirði
eða Lóni. Þar með yrði Lagarfljót
blátært, eins og Skorradalsvatn,
sem skapaði ótæmandi fiskiræktar-
möguleika, auk þess sem sólarork-
an, sem nú speglast tO baka út í
geiminn, myndi ná til botns og þar
myndast eðlOegur vatnagróður,
sem hvergi getur nú að líta við
bakkana. Hitastig yfirborðs fljóts-
ins myndi hækka og golan sem léki
um það yrði hlýrri en ella. Þetta
myndi bæta skóg- og kornræktar-
skOyrði á Héraði. Umhverfísmat,
sem tæki þetta með í reikninginn
væri sannarlega mikiivægt. Þá
kynni að koma í Ijós, að á móti fórn-
inni af Eyjabökkum uppi á öræfum
kæmi fram margfaldur ávinningur í
byggð.
Lokaorð
Þegar eg færði þessar hugmyndir
bóndans í tal við tæknimenn á sín-
um tíma var svarið að það væri svo
dýrt að grafa jarðgöng miðað við
opinn skurð út alla Fljótsdalsheiði,
að slík framkvæmd væri alls ekki
arðvænleg. Nú er fallið frá hinum
opna skurði og áformað að bora
jarðgöng út alla heiði. Því spyr eg:
Eru ekki fallnar meginforsendur
fyrir því að virkja í Fljótsdal fremur
en að leiða vatnið suður? Hér er um
stórmál að ræða. Það má ekki ske
að Jökulsá á Dal verði leidd ofan í
Lagarfljót tO hlítar. Gæti sú sátt,
sem þarf að takast um virkjanir á
Austurlandi, ef til vOl fahst í því að
hrinda í framkvæmd hugmyndum
bóndans á Kirkjubæ?
Höfundur er fyrrverandi skóla-
meistari Menntaskólans á Egilsstöð-
um.
Vilhjálmur
Einarsson