Morgunblaðið - 27.11.1999, Side 43

42 LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 1999 43 '

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
AÐHALDSÞÖRF
í GÓÐÆRINU
SEÐLABANKINN hefur sent frá sér viðvörun vegna þró-
unar efnahagsmála að undanförnu. Hann telur verð-
bólguþróun og viðskiptahalla ógna þeim efnahagslega stöð-
ugleika sem Islendingar hafa búið við síðustu árin. Nauðsyn-
legt sé að ríkissjóður, sveitarfélög, aðilar vinnumarkaðar,
peningastofnanir og Seðlabankinn sjálfur stuðli að minnkun
þenslunnar. Astæða er til að taka viðvörunina alvarlega og
samræma aðgerðir til að koma í veg fyrir nýja verðbólgu-
skriðu.
Seðlabankinn telur að í þjóðhagsáætlun sé vöxtur eftir-
spurnar í ár vanmetinn og hagvöxtur á næsta ári verði meiri
en þar sé gert ráð fyrir. Viðskiptahallinn í ár verði og um-
fram þjóðhagsáætlun. Auk þess sé það áhyggjuefni að Þjóð-
hagsstofnun spái 3% viðskiptahalla miðað við landsfram-
leiðslu næstu árin. Það vitni um undirliggjandi halla sem
ekki hverfí þótt stóriðjuframkvæmdum ljúki.
Seðlabankinn spáir að óbreyttu 4% verðbólgu árið 2000 og
telur að meginverkefni hagstjórnar á næstunni hljóti að
beinast að minnkun verðbólgunnar. Birgir Isleifur Gunnars-
son seðlabankastjóri segir bankann leggja áherzlu á þrjú at-
riði til að komast hjá harkalegri aðlögun efnahagslífsins,
beitingu aðhaldssamrar peningastefnu, aukinn afgang á rík-
issjóði sökum þess að eftirspurnarþenslan sé meiri en fjár-
lagafrumvarpið geri ráð fyrir og loks að hófsamir kjara-
samningar verði gerðir í upphafi næsta árs. „Það þarf að
sýna mjög mikla árverkni. Það er nú okkar mat, að það sé al-
veg hægt að ná tökum á þessu og það sé hægt að ná því, sem
menn kalla mjúka lendingu úr þessu mikla flugi, sem við höf-
um verið á,“ segir hann.
I grein í riti Seðlabankans, „Peningamál“, segir m.a. að
einnig þurfí að taka á hallarekstri sveitarfélaga á hátoppi
hagsveiflunnar en þessi halli veiki aðhaldið sem innlendri
eftirspurn sé veitt í ríkisfjármálum. Nái sveitarfélögin ekki
viðunandi árangri þurfí afkoma ríkissjóðs að verða betri að
sama skapi. Þá segir ennfemur að hugsanlega þurfí að
hækka seðlabankavexti enn frekar til að tryggja nægilega
hátt gengi krónunnar og nægilega háa innlenda vexti til að
draga úr eftirspurn og útlánum. Nýjar aðstæður gefí hugs-
anlega tilefni til að endurmeta fastgengisstefnuna sem hafi
átt mikinn þátt í hjöðnun verðbólgunnar og nú sé að baki.
Hins vegar sé æskilegt að geta beitt gengi krónunnar til að
hemja verðbólgu í þeirri sterku uppsveiflu sem nú sé í þjóð-
arbúskapnum.
Afstaða Seðlabankans eru skýr. Verði ekki gripið til við-
eigandi aðgerða er stöðugleikinn í hættu. Hins vegar sé ekki
þörf á að grípa til harkalegra aðgerða til að ná jafnvægi á ný
í þjóðarbúskapnum. Viðvörunin kemur á þeim tíma, sem
undirbúningur lokaafgreiðslu fjárlaga stendur yfír, og því
hafa ríkisstjórn og Alþingi enn tækifæri til að grípa til við-
eigandi ráðstafana af sinni hálfu. Það þýðir aftur á móti að
ráðherrar og þingmenn verða að standa fast gegn þeim
miklu og óraunhæfu kröfum sem gerðar eru til ríkissjóðs um
þessar mundir. Þótt fjárlagafrumvarpið geri ráð fyrir meiri
tekjuafgangi á næsta ári en dæmi eru til hvetur Seðlabank-
inn til meiri afgangs. Þjóðarhagur verður að hafa forgang
umfram væntingar um aukin ríkisútgjöld í góðærinu.
ÍSLAND, NATO OG ESB
ÞAU áform Evrópusambandsins að innlima Vestur-Evrópu-
sambandið í ESB og fela því að sjá um sameiginlega varn-
arstefnu sambandsins hafa óneitanlega valdið nokkrum áhyggj-
um hér á landi. Á fundi varnarmálaráðherra sambandsins í síð-
ustu viku var tekið stórt skref í þessa átt. Allt frá byrjun þessa
áratugar hefur það verið markmið ESB að hrinda í framkvæmd
sameiginlegri varnarstefnu og er hugmyndin sú að VES myndi
hina evrópsku varnarstoð innan NATO og hafí burði til að grípa
til aðgerða upp á eigin spýtur án þátttöku Bandaríkjanna.
Evrópsk NATO-ríki er ekki eiga aðild að ESB hafa haft
áhyggjur af óljósri stöðu sinni í ferli þessu öllu. Forsætisráð-
herrar Bretlands og Frakklands ítrekuðu í vikunni nauðsyn
þess að NATO-ríki utan ESB gætu tekið þátt í hinu fyrirhug-
aða varnarsamstarfí og að loknum fundi með forsætisráðherra
íslands og utanríkisráðherra í gær sagði George Robertson,
framkvæmdastjóri NATO, að mikilvægt væri að fínna lausn á
málinu.
Þróun undanfarinna daga ýtir undir bjartsýni um að lausn
finnist á málinu. Sú lausn verður hins vegar að tryggja að staða
þeirra NATO-ríkja, er kosið hafa að standa utan ESB, verði
tryggð að fullu.
Eiríkur Tómasson lagaprófessor birtir niðurstöður rannsókna sinna á lagaframkvæmd í ljósi Mannréttindasáttmála Evrópu
Meginreglum ekki allt-
af fylgt hjá dómstólum
Eiríkur Tómasson lagaprófessor hefur birt niður-
stöður rannsókna sinna á málsmeðferð fyrir dóm-
stólum með vísan til Mannréttindasáttmála Evr-
ópu í nýútkomnu riti. Hann kemst að þeirri nið-
urstöðu að þótt íslensk lög og lagaframkvæmd sé
í meginatriðum í samræmi við fyrirmæli 6. grein-
ar sáttmálans sé ýmislegt gagnrýnivert í máls-
meðferð dómstóla. Dæmi séu um að Hæstiréttur
hafí teflt á tæpasta vað. Ómar Friðriksson kynnti
sér niðurstöðurnar og talaði við Eirík.
Morgunblaðið/Golli
Eiríkur Tómasson lagaprófessor fjallaði um niðurstöður
rannsókna sinna á dómsmálaþingi í gær.
6. grein Mannréttinda-
sáttmála Evrópu
BÓKAÚTGÁFA Orators hefur
gefíð út bókina Réttlát málsmeð-
ferð fyrir dómi. íslensk lög og
lagaframkvæmd í ljósi 1. og 3.
málsgreinar 6. greinar Mannréttindasátt-
mála Evrópu eftir Eirík Tómasson laga-
prófessor. I ritinu er að finna skýringar og
niðurstöður rannsókna Eiríks á þeim meg-
inreglum sem mælt er fyrir um í 6. grein
sáttmálans um réttláta málsmeðferð fyrir
dómi, m.a. með vísan til dóma Mannrétt-
indadómstóls Evrópu og ákvarðana Mann-
réttindanefndar Evrópu. Samhliða þessu
gerir Eiríkur grein fyrir því hvort íslensk
lög og lagaframkvæmd samrýmist þessum
fyrirmælum og fjallar hann m.a. í ritinu
um fjölmargar úrlausnir íslenskra dóm-
stóla á sviði réttarfars. Morgunblaðið
ræddi við Eirík um rannsókn hans en Ei-
ríkur greindi einnig frá helstu niðurstöð-
um rannsóknarinnar á dómsmálaþingi í
gær.
„Það ákvæði í Mannréttindasáttmála
Evrópu sem lýtur að meðferð mála fyrir
dómi er 6. grein sáttmálans. Islendingar
eru aðilar að Mannréttindasáttmála Evr-
ópu. Hægt er að bera íslensk mál undir
Mannréttindadómstól Evrópu og ísland er
að þjóðarrétti skuldbundið til að hlíta nið-
urstöðum dómstólsins. Þess vegna hefur
þessi sáttmáli meiri beina þýðingu íyrir
okkur en aðrir,“ segir Eiríkur í samtali við
blaðið.
Reynir oftast á 6. grein
sáttmálans
Eiríkur bendir á að 6. grein sáttmálans
sé sú grein hans sem oftast hafi reynt á
fyrir Mannréttindadómstólnum. „Ég hef
unnið að þessari rannsókn undanfarin tvö
ár samhliða kennslustörfum og öðrum
rannsóknarstörfum. Ég byrjaði á því að
fara yfir lagaframkvæmdina hér á landi og
skoðaði sérstaklega hæstaréttardóma, þar
sem reynir á ákvæði 6. greinar Mannrétt-
indasáttmálans, og hafði ég þessa dóma til
hliðsjónar þegar ég fór að skoða úrlausnir
Mannréttindadómstólsins og Mannrétt-
indanefndarinnar. Ég hef sennilega farið
yfir hátt á annað hundrað íslenskrar dóms-
úrlausnir og þær úrlausnir Mannréttinda-
nefndarinnar og Mannréttindadómstólsms
sem ég fór yfir eru áreiðanlega á bilinu
3-400.“ Við rannsóknina naut Eiríkur m.a.
aðstoðar Gizurar Bergsteinssonar lög-
fræðings, sem var honum innan handar við
heimildaöflun o.fl.
Mælt fyrir um milliliðalausa
sönnunarfærslu fyrir dómi
Eiríkur var íyrst beðinn að gera grein
fyrir þeim lágmarksreglum sem kveðið er
á um í 6. grein Mannréttindasáttmálans.
Markmiðið með umræddri grein er að
tryggja réttlæti og réttaröryggi við með-
ferð þeirra mála sem hún tekur til, að sögn
hans. I 1. málsgreininni er að finna íyrir-
mæli sem lúta annars vegar að skipun
dómstóla og hins vegar að málsmeðferð
fyrir dómi og nær greinin bæði til einka-
mála og sakamála. 3. málsgreinin nær ein-
vörðungu til sakamála en í henni er mælt
fyrir um lágmarksréttindi til handa sökuð-
um manni í opinberu máli og eiga þau rétt-
indi öll rætur að rekja til meginreglunnar
um jafnræði málsaðila fyrir dómi, sem álit-
in er óhjákvæmilegur þáttur í réttlátri
málsmeðferð.
Eiríkur bendir á að í 1. mgr. 6. greinar-
innar felist margs konar réttindi. Þar er
m.a. kveðið á um að einstaklingar eigi rétt
til réttlátrar málsmeðferðar og er jafnræð-
isreglan kjarni þessa réttar, sem felur það
í sér að aðilar að dómsmáli skuli vera jafnt
eða sem jafnast settir. Fleiri atriði hafa
verið felld undir þennan rétt, að sögn Ei-
ríks, þ.á m. er talið að í þessari reglu felist
fyrirmæli um svonefnda milliliðalausa
sönnunarfærslu, en í þeirri meginreglu
felst að öll sönnunargögn skuli færð fyrir
þann dómstól sem sker úr um sekt sak-
bornings og ákvarðar honum viðurlög sé
hann fundinn sekur. Þetta hefur þá þýð-
ingu að ákærði og vitni skulu að jafnaði
gefa skýrslu fyrir þeim dómi, sem hefur
þetta vald, hvort sem um er að ræða dóm-
stól á fyrsta dómstigi eða áfrýjunardóm-
stól, að sögn hans.
Mál ganga hratt fyrir sig í
íslenska dómskerfinu
í umræddri grein er einnig m.a. að finna
ákvæði um fljótvirka málsmeðferð, sem
ekki er einskorðað við meðferð máls fyrir
dómi heldur einnig hvort mál hafi dregist á
langinn hjá lögreglu. „íslenskir dómstólar
og þó einkum Hæstiréttur hafa oft komist
að þeirri niðurstöðu að mál hafi dregist úr
hömlu hjá lögreglu eða ákæruvaldi eða
jafnvel hjá héraðsdómi og hefur þá verið
tekið tillit til þess við ákvörðun refsingar
og hún verið milduð. Þetta er eitt af þeim
atriðum sem hafa breyst mjög til batnaðar
RÉTTUR til réttlátrar málsmeðferðar
fyrir dómi.
1. Þegar kveða skal á um réttindi og
skyldur manns að einkamálarétti eða
um sök, sem hann er borinn um refsi-
vert brot, skal hann eiga rétt til rétt-
Iátrar og opinberrar málsmeðferðar
innan hæfilegs tnna fyrir sjálfstæðum
og óvilhöllum dómstóli sé skipan hans
ákveðin með lögum. Dóm skal kveða
upp í heyranda hljóði, en banna má
fréttamönnum og almenningi aðgang
að réttarhöldunum að öllu eða nokkru
af siðgæðisástæðum eða með tilliti til
allsherjarreglu eða þjóðaröryggis í lýð-
frjálsu landi eða vegna hagsmuna ung-
menna eða verndar einkalifs málsaðila
eða, að svo miklu leyti sem dómstóllinn
telur brýna nauðsyn bera til, í sérstök-
um tilvikum þar sem opinber frásögn
mundi torvelda framgang réttvísmnar.
2. Hver sá sem borinn er sökum um
refsiverða háttsemi skal talinn saklaus
uns sekt hans er sönnuð að lögurn.
3. Hver sá sem borinn er sökum um
refsiverða háttsemi skal eigi pjóta
minni réttar en hér greinir:
a. Hann fái án tafar, á máli sem
hann skilur, vitneskju í smáatriðum
um eðli og orsök þeirrar ákæru sem
hann sætir.
b. Hann fái nægan tíma og aðstöðu
til að undirbúa vörn sína.
c. Hann fái að halda uppi vörnum
sjálfur eða með aðstoð verjanda að
eigin vali. Hafi hann ekki nóg fé til að
greiða lögfræðiaðstoð skal hann fá
hana ókeypis ef það er nauðsynlegt
vegna réttvísinnar.
d. Hann fái að spyrja eða láta spyija
vitni sem Ieidd eru gegn honum. Séð
skal um að vitni, sem bera honum í vil,
komi fyrir dóm og séu spurð á sama
hátt og þau vitni sem leidd eru gegn
honum.
e. Hann fái ókeypis aðstoð túlks ef
hann skilur hvorki né talar mál það
sem notað er fyrir dómi.
hér á landi, meðal annars fyrir tilverknað
Mannréttindasáttmálans. Mál ganga nú
mjög hratt fyrir sig í gegnum íslenska
dómskerfið," segir Eiríkur.
Kveðið er á um það í 6. grein Mannrétt-
indasáttmálans að dómstólar skuli vera
sjálfstæðir og óvilhallir. Þar hefur líka orð-
ið mjög mikil breyting á íslensku dóms-
kerfi, að mati Eiríks. Stærsta breytingin
átti sér stað þegar skilið var á milli fram-
kvæmdavalds og dómsvalds, en sú breyt-
ing tók gildi 1. júlí 1992 í kjölfar niður-
stöðu í hinu þekkta máli Jóns Kristinsson-
ar sem kom til kasta Mannréttindanefndar
og Mannréttindadómstóls Evrópu. Með
gildistöku nýrra dómstólalaga, sem tóku
gildi 1. júlí 1998, var gengið enn frekar í þá
átt að auka sjálfstæði dómstólanna gagn-
vart framkvæmdavaldinu.
í 3. málsgrein 6. greinar Mannréttinda-
sáttmálans er að finna reglur um lág-
marksréttindi til handa sökuðum manni.
„Þar er mælt fyrir um rétt sakbornings til
að fá vitneskju um ákæru sem hann sætir,
um rétt hans til að fá nægan tíma og að-
stöðu til að undirbúa vörn í sakamáli og
rétt til að halda sjálfur uppi vömum eða
með aðstoð löglærðs verjanda. Loks er
sakborningi þar tryggður réttur til að leiða
eigin vitni og spyrja vitni sem leidd eru
gegn honum í sakamáii. Jafnframt skal séð
til þess að vitni sem ber sakborningi í vil
komi fyrir dóm og séu spurð á sama hátt
og þau vitni sem leidd eru gegn honum,“
segir Eiríkur.
Fullnægjum kröfunum í
öllum megindráttum
Meginniðurstaða rannsóknar Efríks er
sú að ákvæði íslenskra laga séu í öllum
meginafriðum í samræmi við fyrirmæli 1.
og 3. málsgreina 6. greinar Mannréttinda-
sáttmálans. „Við íslendingar fullnægjum í
öllum megindráttum þeim kröfum sem
gerðar eru í 6. greininni. Fyrir tíu árum
var nokkuð í land að svo væri en við höfum
tekið okkur á. Á undanfömum tíu árum
hafa orðið mjög miklar breytingar á lögum
og lagaframkvæmd hér á landi,“ segir Ei-
ríkur.
Þrátt fyrir þessa meginniðurstöðu gerir
Eiríkur nokkrar athugasemdir við laga-
framkvæmdina hér á landi og telur hann
þar ýmsa agnúa á í ljósi umræddra
ákvæða Mannréttindasáttmálans. Eiríkur
segir það ekki aðeins vera lagalega nauð-
syn að íslendingar fylgi þeim kröfum sem
fram koma í sáttmálanum og birtast í dóm-
um Mannréttindadómstólsins heldur hljóti
það að vera Islendingum kappsmál að
virða þessar lágmarkskröfur eins og aðrar
Evrópuþjóðir geri.
Endurskoða þarf ákvæði laga
um opinbera málsmeðferð
Eiríkur kemst m.a. að þeirri niðurstöðu í
rannsókninni að rétt sé að endurskoða
ákvæðin í 63.-65. grein laga um meðferð
opinberra mála um mat og skoðun dóm-
kvaddra manna í sakamálum. „Þessi
ákvæði eru ófullkomin og ég tel að það
beri að endurskoða þau, meðal annars með
hliðsjón af reglunni um jafnræði aðila fyrir
dómi. Samhliða þyrfti að huga að því hvort
og þá í hvaða tilvikum væri rétt að leyfa
sérfræðingum, öðrum en þeim sem eru
dómkvaddir matsmenn, að koma fyrir dóm
og bera vitni í slíkum málum,“ segir hann.
Aðspurður um rökstuðning fyrir þessari
niðurstöðu bendir Eiríkur á að sakamál
séu frábrugðin einkamálum að því leyti að
sú skylda hvíli á lögreglu og ákæruvaldi að
upplýsa mál til fullnustu. „Við rannsókn
máls og undirbúning saksóknar þurfa
þessir aðilar oft á tíðum að leita aðstoðar
utanaðkomandi sérfræðinga. Með vísun til
dómaframkvæmdar í Strassborg gengi
það líklegast í berhögg við 1. málsgrein 6.
greinar Mannréttindasáttmálans, ef slíkur
sérfræðingur yrði síðar leiddur fyrir dóm
sem vitni eða dómkvaddur matsmaður,
nema hinn ákærði eigi þess einnig kost að
leiða fram sérfræðing af sinni hálfu sem
vitni í málinu," segir Eiríkur.
„Það mætti hugsa sér að leysa þennan
vanda með því að dómkveðja tvo mats-
menn, þar af annan samkvæmt ábendingu
ákærða eða verjanda og hinn samkvæmt
ábendingu ákæruvaldsins. Einnig kæmi til
greina að gera aðilum það kleift að leiða
þessa sérfræðinga sem vitni í opinberum
málum innan ákveðinna marka,“ segir
hann.
Vafasamt að Hæstiréttur
hafi virt jafnræðisreglu
Mikil umræða og deilur hafa orðið að
undanfömu um sönnunarfærslu í dómi
Hæstaréttar hinn 28. október sl. þar sem
karlmaður var sýknaður af ákæru um kyn-
ferðisbrot gegn dóttur sinni. Eiríkur var
spurður álits á þessum dómi í ljósi rann-
sókna hans á 6. grein Mannréttindasátt-
málans en hann vék einnig að umræddum
dómi í erindi sínu á dómsmálaþingi í gær.
„í 6. grein Mannréttindasáttmálans er
eðli máls samkvæmt aðeins mælt fyrir um
rétt sakbomings í opinberum málum en
ekki um rétt almannavaldsins. En sam-
kvæmt meginreglunni um jafnræði aðila
fyrir dómi á ákæmvaldið að njóta samskon-
ar réttar og sakaður maður. Við megum
ekki gleyma því að ákæravaldið kemur
fram fyrir hönd almennings," segir Eiríkur.
„Hæstiréttur virti í þessu máli réttilega
skýlausan rétt sakbornings samkvæmt 1.
málsgrein 6. greinar Mannréttindasátt-
málans til að afla álits sérfræðinga vegna
þess að ákæravaldið og lögregla höfðu áð-
ur aflað sérfræðiálita, sem lögð höfðu verið
til grandvallar í málinu í héraði. Ég tel að
með þessu hafi Hæstiréttur gætt réttar
sakbomings í þessu máli eins og á stóð.
Hins vegar tel ég að eðlilegt hefði verið að
gefa ákæravaldinu kost á því að fá einn af
sérfræðingunum fyrir dóm til þess að því
gæfist kostur á að gagnspyrja hann úr því
að Hæstiréttur byggði niðurstöðu sína á
áliti hans.
Ef við sneram dæminu við og hugsuðum
okkur að sakbomingur hafi hér átt í hlut,
og ákæravaldið komið fram með ný sér-
fræðigögn og lagt þau fyrir Hæstarétt, þá
tel ég að ákærði hefði átt skýlausan rétt
samkvæmt 6. grein Mannréttindasáttmál-
ans til að krefjast þess að höfundur álitsins
kæmi fyrir dóm svo ákærða eða verjanda
hans gæfist kostur á að gagnspyrja. í því
tilviki væri verið að beita 1. málsgrein sátt-
málans með hliðsjón af d-lið 3. málsgrein-
ar, þar sem segir að sakborningur eigi rétt
á því að spyrja vitni, sem leidd era gegn
honum, og það þýðir að sjálfsögðu að þau
komi fyrir dóm og svari spurningum.
Ég er að vísu ekki kunnugur því hvað
gerðist í meðferð málsins fyrir Hæstarétti,
en að mínum dómi leikur vafi á því hvort
Hæstiréttur hafi virt hina viðurkenndu
jafnræðisreglu sem gildir jafnt í sakamál-
um sem einkamálum gagnvart ákæravald-
inu,“ segir Eiríkur. „Hins vegar má segja
það Hæstarétti til málsbóta að ákvæði lag-
anna um meðferð opinberra mála era
ófullkomin að því er þetta varðar. Þetta er
ein af ástæðum þess að ég tel að það þurfí
að taka þessi ákvæði til endurskoðunar,“
bætir hann við.
Eiríkur lagði áherslu á að með þessum
athugasemdum væri hann ekki að taka
efnislega afstöðu til þess hvort niðurstaða
meirihluta Hæstaréttar hafi verið rétt eða
röng. „Ég hef engar forsendur til að tjá
mig um það,“ sagði hann.
Tilefni til gagnrýni
Eiríkur heldur því fram í riti sínu að
þótt skýrt sé kveðið á um meginregluna
um milliliðalausa sönnunarfærslu í 48.
grein laga um meðferð opinberra mála sé
henni ekki fylgt að öllu leyti í framkvæmd
hjá íslenskum dómstólum. Eins og áður
segir hafi ítrekað komið fram í dómum
Mannréttindadómstólsins að í 6. grein
Mannréttindasáttmálans felist fyrirmæli
um milliliðalausa sönnunarfærslu sem
meginreglu við málsmeðferð fyrir dómi.
„Þetta þýðir að almennt séð má ekki
leggja til grundvallar framburð sakborn-
ings eða vitna sem þau hafa gefið hjá lög-
reglu, heldur verður að byggja á fram-
burði þeirra fyrir dómi. Víkja má frá þessu
í undantekningartilvikum en þá verður að
gera skilmerkilega grein fyrir af hverju
það er gert. Ég tel að íslenskir dómstólar,
og þar á meðal Hæstiréttur, hafi ekki gætt
þess nægilega að greina á milli framburðar
sem gefinn er hjá lögreglu annars vegar
og fyrir dómi hins vegar. Ég er ekki að
halda því fram að með þessu hafi dómstól-
arnir beinlínis brotið gegn 6. grein en
þetta gefur tilefni til gagnrýni í ljósi þess-
arar greinar Mannréttindasáttmálans,"
segir Efríkur.
Athugasemdir við mat á
sönnunargildi framburðar
Eiríkur gerir einnig athugasemdir við
mat Hæstaréttar á sönnunargildi fram-
burðar ákærða og vitna fyrir héraðsdómi,
þar sem Hæstiréttur endurmeti í reynd
sönnun í sakamálum án þess að hann taki
skýrslur af ákærða eða af vitnum. Með
þessu víki rétturinn frá meginreglunni um
milliliðalausa sönnunarfærslu og telur Ei-
ríkur álitamál hvort þetta sé réttlætanlegt
í ljósi 1. mgr. og d-liðar 3. mgr. 6. greinar
Mannréttindasáttmálans.
Hann segir að reynt hafi á það í
nokkram málum fyrir Mannréttindadóm-
stólnum hvort og í hvaða tilvikum megi
taka tillit til skýrslna sem ákærði og vitni
hafa gefið fyrir undirrétti, þegar mál er
dæmt af æðra dómstóli. Á þetta hafi m.a.
reynt í norsku máli, Botten gegn Noregi,
sem kom til kasta Mannréttindadómstóls-
ins en þar háttaði svo til að hinn ákærði í
málinu var sýknaður í héraði en sakfelldur
í Hæstarétti. Niðurstaða Mannréttinda-
dómstólsins var tiltölulega skýr og á þá
leið að ákærði ætti ekki aðeins rétt á því að
vera viðstaddur þinghald fyrir æðri dómi
og fá að tjá sig þar, heldur beri dómstóln-
um skylda til þess að kalla hann fyrir sig
og taka af honum skýrslu, milliliðalaust.
Þrátt fyrir að ákærði hafi ekki gert kröfu
um að koma fyrir Hæstarétt og gefa þar
skýrslu taldi Mannréttindadómstóllinn að
brotið hefði verið gegn rétti hans sam-
kvæmt 6. grein sáttmálans.
Vikið frá meginreglu
Eiríkur fjallar í ritinu sérstaklega um
tvo íslenska hæstaréttardóma í þessu sam-
hengi. Annars vegar dóm í ölvunaraksturs-
máli frá 1997 og hins vegar dóm Hæsta-
réttar í máli sem kennt hefur verið við
veitingastaðinn Vegas, en í báðum þessum
málum sneri Hæstiréttnr við sýknudómi
héraðsdóms og sakfelldi hina ákærðu. I
riti sínu segir Eiríkur að augljóslega hafi
verið vikið frá meginreglunni um að vitni
skuli að jafnaði gefa skýrslu fyrir þeim
dómstól, sem ætlað er að skera úr um sekt
eða sýknu ákærða, í þessum tveimur tilvik-
um. Ékki fari á milli mála að teflt hafi ver-
ið á tæpasta vað og varlegra hefði verið af
Hæstarétti að grípa til þess úrræðis að
ómerkja héraðsdómana og vísa málunum
heim í hérað til meðferðar og dómsálagn-
ingar að nýju, að því er segir í bók hans.
I öðra málinu vora tveir menn ákærðir
fyrir að hafa ráðist að manni á veitinga-
staðnum Vegas og veitt honum þungt
högg. Annar mannanna var síðan talinn
hafa sparkað í höfuð mannsins sem lést
nokkra síðar af völdum áverkanna. Var
annar mannanna sýknaður af héraðsdómi
en hinn sakfelldur. Þeir vora hins vegar
báðir sakfelldir í Hæstarétti. I hvorugu til-
vikinu komu hinir ákærðu fyrir Hæstarétt.
í málinu lagði Hæstiréttur til grandvallar
að það þætti sannað að ákærði hefði spark-
að í höfuð mannsins en það var talið ósann-
að í héraði. Meirihluti Hæstaréttar lagði
þarna til grandvallar að staðreyndir hefðu
verið með öðrum hætti en héraðsdómur
taldi og hið sama var upp á teningnum í
ölvunarakstursmálinu, að sögn Eiríks.
„Ég held, með tilliti til niðurstöðunnar í
norska málinu, að það jaðri við að þarna
hafi verið brotið gegn 6. grein Mannrétt-
indasáttmálans,“ segir Eiríkur. „Ég legg
áherslu á að það er erfitt að draga mjög al-
mennar ályktanir af úrlausnum Mannrétt-
indadómstólsins því þær byggjast á sér-
stökum atvikum í hverju máli fyrir sig,“
segir hann í samtali við Morgunblaðið.
I bókinni fjallar Eiríkur einnig um fíkni-
efnamál ákæravaldsins gegn Kio Alexand-
er Briggs. Briggs var í fyrstu sakfelldur í
héraði en þeim dómi var áfrýjað til Hæsta-
réttar, sem ómerkti málsmeðferðina og
vísaði málinu heim í hérað að nýju. Briggs
var síðar sýknaður í héraði og þeim dómi
var einnig áfrýjað til Hæstaréttar. Þrír
hæstaréttardómarar staðfestu sýknudóm-
inn en tveir dómar skiluðu sératkvæði og
vildu sakfella Briggs.
„Ég er þeirrar skoðunar að ef meirihluti
réttarins hefði komist að þeirri niðurstöðu
að sakfella hefði átt Briggs, þvert á hér-
aðsdóminn, hefði það líklegast verið brot á
6. grein Mannréttindasáttmálans, vegna
þess að hvorki hann né lykilvitni í málinu
komu fyrir réttinn," segir Eiríkur. Að mati
hans hefði Hæstiréttur í þessu tilviki átt
að taka skýrslur af ákærða og lykilvitnum.
„Ég tel að umræða um dómsmál sé af
hinu góða, sérstaklega ef umræðan er mál-
efnaleg og til þess fallin að upplýsa málin,“
sagði Eiríkur að lokum.
Fjármálaráðherrar undir-
rita tvísköttunarsamning
milli Islands og Rússlands
Morgunblaðið/Sverrir
Fjármálaráðherrar íslands og Rússlands, Geir
H. Haarde og Mikhail M. Kasyanov, takast í
hendur eftir undirritun samningsins í Ráðherra-
bústaðnum í Reykjavík í gær.
Greiðir fyr-
ir auknum
viðskiptum
landanna
SAMNINGUR til
að koma í veg
fyrir tvísköttun
milli íslands og
Rússlands var undirrit-
aður í gær. Undirrituðu
fjármálaráðherrar ríkj-
anna, Geir H. Haarde og
Mikhaíl M. Kasyanov,
samninginn við athöfn í
Ráðherrabústaðnum í
Reykjavík.
Var undirritunin meg-
intilefni Islandsheim-
sóknar Kasyanovs, sem
gegnt hefur embætti
fjármálaráðherra í rúss-
nesku ríkisstjóminni sl.
hálfa árið. Sagði Kasya-
nov samninginn „mjög
mikilvægan fyrir eflingu
efnahagslegra tengsla“
ríkjanna.
„I Rússlandi eram við
að komast yfir erfið
vandamál í efnahagslíf-
inu, en nú era horfur að
batna og ég tel að fjár-
festingar erlendra vina
og samstarfsaðila í
Rússlandi eigi sinn þátt í
þessari jákvæðu þróun,“
sagði Kasyanov. „Og
mér er ánægja að geta
sagt að íslenzkir aðilar
eru meðal fjárfesta í
Rússlandi ? við kunnum
mjög vel að meta fram-
lag þeirra og fyrirætlan-
ir.“
Sagði Kasyanov mikil-
vægt að stjómmálamenn
beggja landa gerðu það
sem þeir gætu til að
greiða fyrir frekari við-
skiptum. Vonaðist hann
til að hið nýja samkomu-
lag nýttist vel til að ná
þessu marki. I viðræðum
sínum í gær ræddu ráð-
herrarnir sérstaklega þá
möguleika á auknum við-
skiptum, sem sköpuðust
í kjölfar tvísköttunar-
samninganna.
Langur
aðdragandi
Samningurinn á sér
alllanga forsögu. Undir-
búningur að gerð hans
hófst með fundum í
Moskvu í maí 1998 og
lauk að mestu með
tveggja daga fundi
samninganefnda ríkj-
anna í Reykjavík í febrú-
ar á þessu ári.
Samningurinn er
byggður á fyrirmynd
OECD um tvísköttunar-
samninga sem aðlöguð
er að skattkerfi hvors
lands um sig. Helztu at-
riði samningsins eru að
báðum ríkjum er heimilt
að halda eftir skatti að
tilteknu hámarki af þeim
tekjum sem greiddar
eru af aðilum í öðra rík-
inu til skattborgara í
hinu. Síðarnefnda ríkið
skuldbindur sig hins
vegar til að veita þeim
sem skatturinn var
dreginn af skattaafslátt,
sem svarar til þess
skatts sem þegar hefur
verið greiddur í hinu rík-
inu. Samningurinn tekur
bæði til einstaklinga og
lögaðila.
Bjartsýni á efnahags-
horfur
Fyrir undirritun
samningsins áttu ráð-
herrarnir sérstakan
fund þar sem farið var
yfir stöðu efnahags- og
ríkisfjármála og horfur á
þeim vettvangi í hvoru
landi um sig.
Þá ræddu þeir einnig
stöðu og horfur í alþjóð-
legum efnahagsmálum,
meðal annars með hlið-
sjón af nýjustu spám
OECD og Alþjóðagjald
eyrissjóðsins, IMF. í
fréttatilkynningu segir,
að ráherramir væra
sammála um að staða
efnahagsmála væri nú
almennt betri en fyrri
spár gerðu ráð fyrir,
hvort sem litið sé til As-
íuríkja, Rússlands eða
OECD-ríkjanna. Þá
væru efnahagshorfur ’
bjartar og útlit fyrir al-
mennari hagvöxt víðast
hvar en verið hefur um
alllangt skeið. Dagskrá
opinberrar heimsóknar
Kasyanovs lauk með
kvöldverði í boði fjár-
málaráðherra í gær-
kvöldi, en hann heldur '
heimleiðis í dag.