Morgunblaðið - 27.11.1999, Blaðsíða 63

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 1999 63
leiðslu, og ef ekki, máttu þau ekki
missa sín? Var einum af homstein-
um norrænnar menningar fómað á
altari óheftrar samkeppni og skríl-
mennsku?
I hreinskilni sagt þá vora þessi
sjónvarpsleikrit hvorld leikhús né
bíó; þau vora að mestu tekin upp
inni í stúdíóum og leikstýrt af ævi-
ráðnum leikstjórum. Einkenni
þeirra var kyrrstæðar uppsetning-
ar líkt og á leiksviði, en vegna stöð-
ugra nærmynda af leikuranum
urðu öll einkenni sviðsleiks yfir-
þyrmandi ýkt og vegna hinna
þungu elektrónísku véla í stúdíóinu
nýttist nánast aldrei hin mynd-
ræna frásagnaraðferð bíómyndar-
innar; útkoman varð leikarar á
sviði sem var ekki leiksvið, mynd-
vinnsla sem var ekki bíó og texta-
meðferðin virkaði stundum eins og
öndunaræfingar við lífgun úr
dauðadái. Ég sat reglulega tvisvar
á ári langa fundi og þurfti að horfa
á marga klukkutíma af þessari
samnorrænu sjónvarpsieikrita-
framleiðslu, sem oftast var svo
langdregin og leiðinleg að hún ætl-
aði mann lifandi að drepa - hvað þá
venjulega áhorfendur sem áttu af
horfa á þetta í frístundum - ég var
þó í vinnunni og reyndi að vera eins
jákvæður og mér var frekast unt.
Og við í norrænu fjölskyldunni
sýndum þessi verk hvert annars af
skyldurækni, enda engin bók á
bókahillunni í betristofunni nema
sú sem við buðum! Og kæmu fram
bitastæð verk voru þau oftast of
dýr í sýningu, vegna þess að samn-
ingar við flytjendur vora þannig, að
það land sem framleiddi vekið varð
að borga minnst 50% af öllum
launakostnaði aftur væri verkið
sýnt utan heimalandsins. Afleiðing-
in varð sú að löndin skiptust mest á
einföldum stofuleikjum með sem
fæstum leikurum; framhaldsþættir
eins og t.d. hinn danski Matador
vora ekki boðnir á þessum grand-
velli.
Þessi sjónvarpsleikrit eru skýrt
dæmi um það hvernig það efni
verður sem framleitt er á stofnun-
um sem eru í „sameign þjóðarinn-
ar“. Stofnunum sem eru hættar að
hugsa um að þjóna áhorfendum, en
eru orðnar nánast félagsmálaskrif-
stofa íyrir þá æviráðnu starfsmenn
sem hafa komið sér þar fýrir. Og
forystan, dagskrárstjórarnir, sum-
ir hverjir ráðnir einungis á pólitísk-
um forsendum án þess að vita
nokkuð um bíó eða sjónvarpsfram-
leiðslu - lifðu í stöðugum ótta við að
blotta sig og koma upp um eigin
fákunnáttu. Og í þeim tilfellum sem
fagmenn fengust til dagskrár-
stjórastarfsins mætti þeim ókleifur
múr starfsmanna samtryggingar-
innar: ég minnist kollega míns sem
kom til starfa í Skandinavíu með
margra ára reynslu frá Englandi
og ætlaði sér að gera nokkrar
grandvallarbreytingar; - eftir viku
í starfi rann það upp íyrir honum
að hann fékk ekkd einu sinni ráðið
því hver væri ritarinn hans - því
réð starfsmannafélagið. Það var
hreinlega ekki hægt að skipta út
ritara. Hvað þá öllum hinum, - eða
fólki á þjónustudeildunum sem
heyrðu ekki undir dagskrárstjór-
ann! Núna, þegar ég lít til baka, er
ég sannfærður um, að afnám ríkis-
einokunarinnar hefur átt drýgstan
þátt í því að losa um þá sjálfum-
glöðu stöðnun sem norrænt sjón-
varp hefur verið fast í. Með aldrin-
um hefur þessar stofnanii' dagað
uppi og þær orðið leiksoppar
starfsmannafélaga sem hafa lagst
gegn hvers konar breytingum af
ótta við að missa spón úr aski sín-
um. Starfsmenn sem hreiðrað hafa
GÓLFDÚKAR
frá 690 kr./m2
C
ÓDÝRI MARKAÐURINN
KNARRARVOGM • S: 568 1190
l ÁLFABORGARHÚSINU J
um sig í forystu starfsmannafélag-
anna hafa löngum komið sér saman
um að miða getu hvers og eins við
lægsta samnefnara. Mig minnir að
þetta heiti ,jante-lagen“ á skand-
inavísku. Margt hefur breyst, en
við eigum enn langt í land með að
brjóta utan af okkur margt af því
sem ríkiseinokunin bjó til og skildi
eftir, og sumstaðar hefur orðið lítil
breyting. A Islandi hefur þróunin
jafnvel verið í öfuga átt og þeim
leiknu verkefnum fækkað sem unn-
in era utan stofnunarinnar. En þar
kemur tO fálmkennd menningar-
pólitík og smæð samfélagsins.
Mesta ógnin við að verk séu unnin
utan stofnunarinnar er hins vegar
nýja Utvarpshúsið, sem mun
gleypa þá litlu innlendu dagskrá
sem er framleidd og .taka nánast
allt útboðsefni frá frjálsu fyrir-
tækjunum. Til að átta okkur betur
á því hvar við stöndum þá lítum til
annarra miðla, þótt erfitt sé að
bera bókaútgáfu saman við dag-
skrárgerð, þá má draga þar nokkr-
ar samsíða línur. Síðasta íslenska
rikisprentsmiðjan var lögð niður
iyrir fáeinum áram. Bókaútgefandi
verslar við þær prentsmiðjur sem
honum hentar í það og það sinn.
Bókaforlög eru rekin sem rit-
stjórnir. Bókaforlög þurfa ekki að
reka eigin prentsmiðjur. Það sem
gildir í prentiðnaðinum, þótt ólíkt
sé í eðli sínu, á að ýmsu leyti við um
dagskrárstjórnir sjónvarpsstöðv-
anna. Eigi ríkissjónvörpin á Norð-
urlöndum að lifa áfram er það lífs-
nauðsyn, að létta af þeim
„prentsmiðjurekstrinum“, þ.e.
leggja niður þjónustudeildirnar
innan stofnananna. Koma allri
framleiðslunni út á markaðinn, en
styrkja hina ritstjórnarlegu for-
ystu. Og hvert á hlutverk hinnar
ritstjórnarlegu forystu að vera? Ég
ætla að láta mér nægja að fjalla um
leikið efni: að fá þeim leikstjórum
og handritahöfundum sem hæfastir
era á hverjum tíma verkefni til að
vinna að - ekki innan stofnananna
- heldur með þeim fyrirtækjum og
kunnáttumönnum sem þeir kjósa
sjálfir. Og veðja á nýja talenta
þannig að skapandi endurnýjun
eigi sér stöðugt stað. Allur þessi
fjöldi komersíella sjónvarpsrása
kallar á annað alternatív; efni með
listrænan metnað að leiðarljósi, og
þar á Nordvision enn hlutverki að *
gegna; að skapa annan valkost. En
þetta gerist aðeins með því að ráða
til forystu óhrætt, metnaðarfullt
fagfólk með sterka sýn á norrænt
líf og sögu sem þorir. Það fólk er
til. Það er bara spurning um hvort
fyrirtæki sem er „sameign þjóðar-
innar“ geti nokkurn tímann kallað
slíkt fólk til starfa. Það væri mín
einlæg ósk til handa Nordvision á
þessu afmæli að svo yrði.
Höfundur er kvikmyndaleikstjóri
og rithöfundur.
LANGBYLGJAN
Gu.fu.skál.ar 1BB & Eíðar SQ?
Langöflugust ^jj sjjjjjss sJjjjjjJ sj.
Lætur í sér heyra
Tvíefld langbylgja 189 & 207
Yfirburðir langbylgjunnar (LW á öllum góðum viðtaekjum) hvað
varðar afl, hljóm og langdrægni útsendingar eru einstakir og því
er hún áreiðanieg þegar mest á reynir. Henni er ekki aetlað að
keppa við aðrar úrvarpsstöðvar (enda flytur hún vinsælustu dag-
skrárliði Rásar 1 og 2 samtímis og þelr heyrast á þeim rásum),
heldur vera varaleið fyrir FM-kerfið, fylla upp í göt milli sendi-
stöðva þess, ná lengra en þær fá megnað og vera þannig til halds
og trausts í öryggis- og almannavarnamálum. Viljir þú ljá lang-
bylgjunni eyra, þarftu aðeins að gæta þess að viðtækið sé með
móttöku fyrir langbylgju og að í rafmagnsleysi sé hægt að knýja
tækið með rafhlöðum.
RIKISUTVARPIÐ
r