Morgunblaðið - 27.11.1999, Side 46

46 LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 1999
MARGMIÐLUN
MORGUNBLAÐIÐ
Ofbeldi í
umferðinni
„Þar með uþplifir umferðarofsafengið fólk
að á því kafi verið brotinn réttur. Það var
þvingað til þess að breyta út af stefnunni.
Annar ökumaður þvingaði það til þess að
lyfta fœtinum um nokkra sentimetra.
Þvílíkur fáviti. Reiðin brýst út hið innra.
Það ergriþið fastar um stýrið. Réttast
væri að láta fiflið kenna á því. Láta hann
svitna. Eltingaleikurinn er hafinn.
Kannski er byssa í hanskahólfinu. “
Réttur fólks til
byssueignar er
umdeildur og meira
nú en nokkru sinni
þegar fréttir af
voðaverkum fyrrum vammlauss
fólks verða sífellt algengari. Það
er tiltölulega auðvelt að vera
hlutlaus í landi eins og Islandi
þar sem voðaskot eru sem betur
fer sjaldgæf. Um þessar mundir
horfir málið hins vegar öðruvísi
við mér. Þar sem ég eyði nú þó
nokkrum tíma á yfirfullum
hraðbrautum Norður-Kalifomíu
verð ég að viðurkenna að mér
hrýs hreinlega hugur við þeirri
vitneskju að
VIÐHORF
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksen
byssu er að
finna í sífellt
fleiri bílum í
kringum mig,
og að í
síauknum mæli
grípa ergilegir ökumenn til
þessara drápstóla með
fyrirsjáanlegum og hörmulegum
afleiðingum.
Konur munu vera í meirihluta
þeirra sem aka um með byssur í
hanskahólfinu, svona til öryggis
skyldi vera á þær ráðist. Hin
sorglega staðreynd er sú að það
er algengara að fólk noti þessi
„öryggistæki" til þess að skjóta
sakíausa meðborgara í
augnabliksæði en í nauðvöm
gegn árásarmönnum. Svonefndur
umferðarofsi (e. road rage) er
orðinn viðurkenndur
sálfræðilegur kvilli hjá
yfirstressuðu nútímafólki. Einn
og sér er hann nógu hættulegur í
umferðinni þótt ekki komi
byssurnar til.
Ofbeldi í umferðinni hefur
aukist ár frá ári undanfarið í
hinum vestræna heimi og nú
mun svo komið til dæmis í
Bandaríkjunum að árlega má
rekja fleiri umferðarslys til
umferðarofsa, allt frá óvarlegum
akstri upp í tilvik þar sem menn
hreinlega elta uppi og skjóta
dónann sem svínaði á þá
einhverjum mflum áður, en til
þess að fólk hafi verið undir
áhrifum áfengis eða annarra
fíkniefna undir stýri.
Það em til nokkur heilræði
handa fólki sem vill sleppa úr
ökuferðum án þess að reiðast
öðmm ökumönnum heiftarlega
eða valda heift annarra með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
Eitt er að taka ekki persónulega
þau vandræði sem upp koma í
umferðinni. Annað er að forðast
augnsamband við hugsaanlega
vandræðagripi, þessa sem aka
óþægilega nálægt og steyta
hnefann þegar þeir fara fram úr
og hið þriðja að nota bflflautuna
sparlega. Jafnvel hið
kurteislegasta flaut getur verið
mistúlkað. Síðast en ekki síst,
ekki dóla á vinstri akrein. Fátt
fer jafn mikið í taugarnar á
öðram ökumönnum og hægfara
bílar á akreinum sem alla jafna
eru notaðar til framúraksturs.
Einkenni umferðarofsa er
þetta ófyrirgefanlega litla
svigrúm sem ökumenn gefa hver
öðmm til þess að gera mistök í
umferðinni. Það er eins og
persónuleiki fólks taki
stökkbreytingum undir stýri, -
það breytist úr kurteisum og
umburðarlyndum einstaklingum í
tillitslausa og heiftuga.
Einhverjir spekingamir vilja
tengja þetta óvissu sem nútíma
fólk sé í um líf sitt og hvert það
stefni. Undir stýri eiga flestir
erindi á ákveðinn stað og ætla
sér að komast þangað án þess að
láta einhverja asna hindra sig.
Þeir halda um stjómvölinn í
orðsins fyllstu merkingu.
Hvemig grípur ofsinn fólk? Til
dæmis þegar ekið er í jafnri
umferð og bíllinn á vinstri akrein
skýst skyndilega og án
viðvömnar fram fyrir. Fóturinn
fer umhugsunarlaust frá
bensíngjöfinni á bremsuna, þetta
augnablik sem það tekur að laga
hraðann að breyttum aðstæðum.
Þar með upplifir
umferðarofsafengið fólk að á því
hafi verið brotinn réttur. Það var
þvingað til þess að breyta út af
stefnunni. Annar ökumaður
þvingaði það til þess að lyfta
fætinum um nokkra sentimetra.
Þvflíkur fáviti. Reiðin brýst út
hið innra. Það er gripið fastar um
stýrið. Réttast væri að láta fiflið
kenna á því. Láta hann svitna.
Eltingaleikurinn er hafinn.
Kannski er byssa í
hanskahólfinu.
Þetta hljómar fáránlega, ekki
satt? En vemleikinn er bara oft
fáránlegur og þetta er vissulega
lýsing á því sem raunverulega
gerist. Það er ógnvekjandi hvað
það er stuttur vegur hjá fólki frá
því að vera pirrað í að verða
fjandsamlegt og þaðan yfir i
hatramma hegðan gagnvart öðm
fólki.
Það þarf vissulega ekki byssu
til að slysin gerist í kjölfar þess
að einhverjir verða gripnir
umferðarofsa. Sé hún hins vegar
með í spilinu er það ekki síður sá
sem telur sig eiga í vök að
verjast sem grípur til hennar.
Þannig áttust tvær konur við á
bandarískri hraðbraut í vikunni.
Báðar á leiðinni að sækja bömin
á skóladagheimili eftir vinnu.
Önnur svínaði á hinni. Hin hefndi
sín á svipaðan hátt. Báðar fóra út
af hraðbrautinni á sama stað. Sú
fremri stöðvaði bílinn, rauk út og
æddi í átt að seinni bílnum. Sú
sem þar sat teygði sig í
hanskahólfið, náði í byssu og
skaut hina í andlitið. Drap hana
og fékk svo taugaáfall.
Mál þetta vakti töluverða
athygli og óhug meðal fólks.
Ekki síðri óhug vakti hjá mér að
hlusta á útvarpsþátt um málið
þar sem fjöldi fólks hringdi og
lýsti þeirri skoðun sinni að
vissulega væri um hörmulegan
atburð að ræða, en um leið væri
það fullkomlega skiljanlegt að
konan hefði gripið til byssunnar.
Sé manni ógnað...
Tölvugerður
Talnapúkí
FYRIR tveimur árum sendi
Bergljót Amalds frá sér fræðslu-
leikinn Stafakarlana og tókst svo
vel upp að hann hefur verið ofar-
lega á sölulista að segja síðan.
Stafakarlarair byggðu á bók sama
heitis, en Bergljót hefur skrifað
fleiri bækur og fyrir stuttu kom út
annar fræðsluleikur, sem einnig
byggist á bók eftir hana, Talnapúk-
inn.
Bergljót segir að þegar hún hafi
hafist handa við að skrifa bamabók
sem kenndi öðmm þræði tölur og
reikning hafi sér ekki þótt rétt að
sagan fjallaði um „Tölukarlana" og
drægi þannig dám af Stafakörlun-
um. „Það hefði verið svo takmark-
andi að hafa tölustafi sem geta að-
eins talað um fjölda, þannig að ég
ákvað frekar að hafa eina persónu
sem hefði gríðarlegan áhuga á að
telja. Til að auka skemmti- og
fræðslugildið lét ég persónuna,
Talnapúkann, búa niðri í jörðinni
og heimsækja ólík lönd,“ segir
Bergljót en Talnapúkinn veit ekk-
ert skemmtilegra en að telja. Hann
getur þó ekki talið nema upp að níu
og leggur af stað út í heim að læra
fleiri tölur. Talnapúkinn á disk er
sjálfstætt verk en ekki bara bókin
á stafrænu formi. Til viðbótar við
frásögnina af Talnapúk-
anum og ævintýmm
hans eru á disknum
fimm sjálfstæðir
leikir þar sem
leikendur geta
meðal annars
spreytt sig á
einskonar reikn-
ings-Tetris, þjálf-
að viðbragðið og
almenna reiknings-
getu og svo má telja.
„Með því að hafa leikina
þannig finnst mér ég ná
til breiðari hóps og ekki
síður til eldri krakka
en yngri. Það er til
dæmis erfitt að
komast í
gegnum
suma leikina
á erfiðustu
stillingu, svo
þau geta lengi
bætt við sig, enda hafa
börn gaman af að spreyta
sig og keppa sín á milli sem
er hægt í flestum leikjunum."
Bergljót segir að hún hafi lært
mikið af vinnunni við Stafakarlana,
ekki síst það að þá hafi hún lagt of
mikla vinnu í smáatriði sem enginn
hafi tekið eftir.
„Til dæmis var gríðarlega
mikil vinna lögð í hljóðvinnslu. Það
tók kannski marga tíma að búa til
eitthvert hljóð og fínpússa það, en
síðan var það sett í 8 bita mono á
diskinn. Núna vinnum við hljóð allt
öðravísi, emm miklu markvissari í
því sem við eram að gera og ekki
að búa til eitthvað sem við þurfum
ekki á að halda. Ég hafði reyndar
úr þeim fimmtánhundmð hljóðum
sem við bjuggum til íyrir stafakarl-
ana að moða þegar við vomm að
vinna Talnapúkann."
Hreyfimyndagerð á disknum var
í höndum Eydísar Marinósdóttur
en myndirnar teiknaði Ómar Örn
Hauksson. Um leikraddir sáu
Bergur Þór Ingólfsson og Bergljót,
tónlistina samdi Baldur Jóhann
Baldursson. Dimon hugbúnaðar-
hús sá um forritun og samsetningu,
en Bergljót sjálf sá um listræna
stjórnun á verkinu.
Það kostar mikið fé að vinna og
gefa út diska á við Talnapúkann og
Bergljót segir að þrátt fyrir aukna
þekkingu á hvemig best sé að
vinna hlutina sé framleiðsla hans
dýrari en Stafakarlanna. „Það er
svo mikill fastur kostnaður í vinn-
unni sem ekki er hægt að komast
hjá, forritunin sjálf og hreyfi-
myndagerðin,“ segir hún og bætir
við að það hafi tekið tvö ár að selja
Stafakarlana fyrir kostnaði, þó
hann hafi verið ofarlega á sölulist-
um frá því hann kom út.
Talnapúkinn er meira en marg-
miðlunardiskur, því hann kom
fyrst út á bók, er kominn á Netið,
þar sem Bergljót hefur komið upp
vefsíðu, og svo kemur hann einnig
við sögu í barnasjónvarpsþætti á
Skjá 1 sem hún sér um, en þáttur-
inn heitir Undraland og er sýndur
á laugardags- og sunnudagsmorgn-
um. „A vefsíðunni er stefnan að
koma upp öllu sem ég er búin að
gera og seinna meir því sem ég
geri í framtíðinni, en mig langar að
gera meira fyrir börnin, bjóða
þeim upp á að lita myndir eða taka
þátt í leikjum eða senda inn bréf í
tölvupósti. Mig langar líka til að
tengja vefsíðuna frekar sjónvarps-
þættinum og geri það eflaust þegar
ég hef meiri tíma.“