Morgunblaðið - 28.11.1999, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 28. NÓVEMBER 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
N auðsyn-
leg lygi
/
Islendingar þurfa nauðsynlega á nýjum
sögum um sjálfa sig að halda, eigi þeir
aðgeta haldið áfram að trúa á tilveru
sína. En það verður að hætta þessum
fáránlegu hetjusögum. Þær eru einfald-
lega ekki lengur trúverðugar.
Er það íslenskri þjóð-
arsál og þjóðarheill
nauðsyn að halda
uppi þeim pótem-
kíntjöldum að við
séum annarra þjóða jafnoki í
NATO og á hvers kyns al-
þjóðavettvangi, til dæmis í
menningarmálum? Að öll heims-
byggðin vilji óð og uppvæg
kynnast Leifi heppna og NASA
skíra eftir honum geimflaug?
Sennilega. Maður þarf bara að
lesa Ibsen til að komast að því að
sjálfsblekkingin er lífsnauðsyn.
Villiöndin er gott dæmi. Hjálmar
Ekdal taldi sér trú um að hann
væri maður með mönnum, upp-
finningamaður sem sat veislur
með kammer-
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
herrum og
ræddi við þá
ágæti tokaj-
víns; og að
hann væri sjálfur faðir barnanna
sem hann var að ala upp. Að
hjónaband hans væri farsælt.
Svo dúkkaði upp gamall kunn-
ingi með sannleikskröfuna í far-
teskinu. Og þá fór allt til fjand-
ans. Sannleikstrúboðinn
Gregers leiddi Hjálmari fyrir
sjónir að eiginkonan hefði
kannski ekki sagt alveg satt um
faðemi dótturinnar, og dóttur-
inni var leitt fyrir sjónir að pabbi
hennar væri alls ekki sá merkis-
maður sem hann þóttist vera.
I raun sáu mamman og dóttir-
in fjölskyldunni farborða.
Hjálmar átti engan veginn þann
sess í veislum stórmenna sem
hann taldi sér trú um og lét
skína í við fjþlskyldu sína að
hann hefði. I þeim var hann í
raun 13. maðurinn við borð fyrir
12; það vissi enginn almennilega
hver hann var og við hann var
aðeins talað í gustukaskyni.
Uppi á lofti var faðir Hjálmars í
veiðimannaleik og gekk um í
gömlum einkennisbúningi. Lifði
í fortíðinni - þegar hann var
mikill veiðimaður. Sjálfslygi fjöl-
skyldunnar var alger.
Allt þetta afhjúpaði Gregers
samviskusamlega. En þegar af-
hjúpunin leiddi fjölskylduna í
glötun og dótturina í gröfina
varð trúboðinn bara hissa. Sann-
leikurinn gerði mann þá alls ekki
frjálsan. Að minnsta kosti ekki
einn og ómengaður.
Með því að reisa hús úr
ímyndunum og óraunverulegri
tilveru tókst Hjálmari og fjöl-
skyldu hans að skrimta með
sjálfsvirðinguna nokkurn veginn
í lagi í fjandsamlegum heimi.
Sannleikstrúboðinn lagði húsið
þeirra í rúst, og Heiðveig litla dó
í hamförunum.
Það var svo Relling læknir
sem leiddi sannleikstrúboðanum
fyrir sjónir annan sannleika og
kannski æðri. Nauðsyn lyginnar.
Eða var þessi ímyndaða veröld
Ekdalfjölskyldunnar kannski
sannleikurinn? An þessarar ver-
aldar gat fjölskyldan ekki þrifist,
og því má segja að sú hafi verið
hin sanna veröld fjölskyldunnar.
Væri ekki í fyrsta sinn sem kem-
ur í ljós að hinn eiginlegi sann-
leikur reynist fólginn í þversögn.
Islendingar hafa lengi vitað að
í skáldskap er einmitt mikinn
sannleika að finna, þótt skáld-
skapur sé auðvitað í eðli sínu
lygi. En þar er að finna þann
sannleika, og þann heim, sem
mennirnir gera sér til að hefja
sig yfir kaldranalegan veruleika
sem er fjandsamlegur mannlífi.
Kannski hefur þessi sannleik-
ur um nauðsyn lífslyginnar
hvergi komið betur fram í ís-
lenskum skáldskap en í sögunni
um Ólaf Kárason Ljósvíking,
sem er líklega mesta rola sem
nýst hefur sem hetja í sögu. I
eigin höfði var Ólafur Kárason
mikið skáld sem skrifaði frægar
bækur, en í raun var hann am-
lóði sem gat ekki séð sjálfum sér
farborða. í eigin höfði er ís-
lenska þjóðin mikil, fann Amer-
íku og skrifaði frægar bækur á
einu merkasta tungumáli í
heimi. I raun er íslenska þjóðin
útibú frá Noregi, talar gam-
alnorsku og dansar eftir því sem
vindar blása frá Bandaríkjunum.
Þannig hefur skáldskapurinn
orðið íslandi til bjargar og verð-
ur enn. Hugmyndimar um
hetjuna annars vegar og skáldið
hins vegar lifa hér góðu lífi, þótt
að þeim sé reyndar vegið. Þessi
svokallaði sannleikur um ís-
lenskan veruleika, sem nefndur
var hér að ofan, yrði ekki til
frelsunar heldur vísast banabiti,
og hvernig sannleikur er það?
Þá er betra að búa í heimi þar
sem Leifur Eiríksson var íslensk
hetja sem fann Ameríku og gerir
þar með ísland gjaldgengt með
þjóðum. í heimi þar sem íslensk
stjómvöld hafa ítök í Atlants-
hafsbandalaginu og íslenskir
ráðherrar geta rætt við banda-
ríska kammerherra á jafnræðis-
gmndvelli - og fengið hjá þeim
gild svör. En hvemig má öðlast
trú á þennan lífsnauðsynlega
skáldskap um menningarþjóðina
á Sögueynni? Ekki er lengur
treystandi á innblástur frá sög-
unni um Leif Eiríksson sem var
hetja og fann Ameríku á undan
Kólumbusi, sem var illþýði og
misþyrmdi frambyggjum. Og
það verður að segjast eins og er,
að íslenskir stjómmálamenn era
af einhverjum ástæðum ekki trú-
verðugir sem jafnokar ráða-
manna í útlöndum. Því miður.
Islendingar þurfa nauðsyn-
lega á nýjum sögum um sjálfa
sig að halda, eigi þeir að geta
trúað áfram á tilvera sína. En
það verður að hætta þessum fá-
ránlegu hetjusögum. Þær eru
einfaldlega ekki lengur trúverð-
ugar. Kára saga Stefánssonar
lofar enn sem komið er góðu,
þótt hættulega margir dragi
hann í efa. En krafturinn í Kára
sögu er mikill, sem sést á þeim
mikla og lofsverða áhuga á hvers
konar vísindastörfum, sem
skyndilega hefur vaknað á ísl-
andi.
En hættan er sú, að íslenskir
vísindamenn verði að hetjum,
eins og Leifur, og þá verður þess
skammt að bíða að manni fari að
finnast íslenskir vísindamenn
kjánalegir, rétt eins og sagan um
Leif verður til þess að maður fer
hjá sér. Ekki vegna þess að vís-
indamenn séu kjánalegir, heldur
þar sem hetjur eru kjánalegar.
+ Eiríkur Ketils-
son fæddist í
Kaupmannahöfn 29.
nóvember 1924.
Hann lést á Land-
spitalanum 16. nó-
vember síðastliðinn.
Móðir Eiríks var
Guðrún Eiríksdótt-
ir, veitingakona í
Reykjavík og hótel-
eigandi í Hafnar-
firði, f. 17. desember
1888 á Járngerðar-
stöðum í Grindavík,
d. 1973 á Sólvangi í
Hafnarfirði. Foreldrar Guðrúnar
eru Eiríkur Ketilsson, f. 1862 í
Kotvogi í Höfnum, d. 1898 á Járn-
gerðarstöðum, útvegsbóndi,
hreppstj. og sýslunefndarm., og
kona hans Jóhanna Einarsdóttir,
f. 1867 í Garðhúsum í Grindavík,
d. 1958 í Reykjavík. Eiríkur flutt-
ist bamungur með móður sinni til
„Hvað er þetta, kenndu þeir þér
ekkert meira en mér?“ Þetta var ein
íyrsta setningin sem Eiríkur sagði
við mig er ég byijaði að vinna hjá
honum árið 1962, blautur bak við
eyran úr Verslunarskólanum. Eiríki
fannst kunnátta mín ekki upp á
marga fiska, sem hún ekki var, enda
ekld kennt mikið af „praktík" í
Versló þá dagana.
Ég tel það gæfu að hafa byrjað
minn starfsferil hjá Eiríki Ketils-
syni, manni sem sneið sig ekki eftir
fjöldanum. Það var alltaf hressandi
að mæta í vinnuna, lognmollan réði
þar ekki ríkjum. Eiríkur var þekktur
fyrir allt annað en meðalmennsku,
hann var stærri en aðrir menn, og þá
er ég ekki að tala um líkamsbygging-
una. Hann var stórmenni í anda og
orði. Af honum lærði ég að umgang-
ast alla sem jafningja. Eiríkur gerði
sér mannamun, þá hafði sá hinn sami
unnið til þess að mati Eiríks.
Kímnigáfan stendur upp úr í
minningunni um Eirík KetOsson.
Það var voðalega stutt í brosið hjá
honum, og hann hafði yndi af því að
segja sögur. Sögur af sér og félögum
sínum og oft var þá ýkt og staðfært
en allt í græskulausu gamni. Hann
var hreinn hafsjór af sögum og
bröndurum sem aldrei varð þurrð á.
Þegar ég vann hjá Eiríki hafði
hann aðsetur í Garðastræti 2, og við-
skiptavinum var yfirleitt boðið í mat
í Naustinu, hinum megin götunnar.
Eiríkur tók ekld í mál annað en að
bjóða viðskiptavinum sínum upp á
„Rán“, en svo hét einn básinn í
Naustinu, og voru allir ánægðir með
þetta „rán“ Eiríks.
Islands og ólst upp í
Hafnarfirði og síðar
Reykjavík.
Hinn 25. maí 1958
kvæntist Eiríkur
Hólmfríði Mekkinós-
dóttur, yfirflugfreyju
hjá Loftleiðum, f. 24.
nóvember 1923 í
Reykjavík, d. 3. jan-
úar 1997, dóttur
Mekkinós Björnsson-
ar, kaupmanns í
Reykjavík, f. 1900, og
Dagmarar Þorláks-
dóttur, f. 1899. Böm
Eiríks og Hólmfríðar eru Guðrún
Bima, f. 4. október 1958 í Reykja-
vík, hennar sonur með Bjarna
Guðbjömssyni er Eirfkur Húni,
nemi, f. 1984 í París, Dagmar Jó-
hanna, f. 20. febrúar 1961 í
Reykjavík, gift Halldóri Hafdal
Halldórssyni, f. 1959 í Reykjavík,
og þeirra dóttir er Hólmfríður
Ættir átti Eiríkur að rekja til stór-
menna á Reykjanesi, m.a. Ketils í
Kotvogi, og minnir hann mig alltaf á
Reykjanesfjöllin, stór og mikil],
nokkurs konar góður bjargrisi. Það
er gott að minnast Eiríks Ketilsson-
ar, það var gott að þekkja Eirík Ket-
ilsson, það var gott að læra af Eirfld
Ketilssyni.
Garðar Jóhann.
Það var 1948, að kynni hófust með
okkur Eirfla Ketilssyni, þá á kaffi-
húsum borgarinnar, sem við sóttum
báðir mjög á yngri áram. Hittumst
við alloft fram yfir 1960 og síðan end-
umýjuðust þau kynni um 1979 saldr
nálægðai- vinnustaðar okkar. Eirík-
ur Ketilsson fæddist 1924 í Kaup-
mannahöfn. Móðir hans átti hann ut-
an hjónabands og bar hann
föðumafn afa síns, en faðir hans mun
hafa verið kunnur útgerðarmaður.
Ólst Eiríkur upp í Hafnarfirði, þar
sem móðir hans rak veitingastofu í
Flygenringshúsi. I bekk með honum
í bamaskóla þar, að ég heyrði hann
segja frá, vora Þorlákur Jónsson og
Guðjón Steingrímsson, síðar hæsta-
réttarlögmaður. I gamansömum tón
minntist hann þess, að í skólanum
lék hann titilhlutverldð í „Sólarkóng-
inum“, við góðar undirtektir, en
Herdís Þorvaldsdóttir dóttur hans.
Til Reykjavíkur fluttist Eiríkur
með móður sinni 1937, en hún hafði
síðan um árabil matstofu í Thor-
valdsensstræti 6. Það sumar og hið
næsta var Eiríkur sendisveinn hjá
Garðari Gíslasyni, „á reiðhjóli með
bögglabera". I íyrsta bekk Mennta-
Kría, f. 1997 í Reykjavík. Áður
átti Eiríkur soninn Ásgeir Hann-
es, f. 19. maí 1947 í Reykjavík,
með Sigríði Ásgeirsdóttur lög-
fræðingi, f. 1927 í Reykjavík,
dóttur Ásgeirs Þorsteinssonar,
verkfræðings íReykjavík, f. 1898,
og Elínar Hafstein, f. 1900. Eigin-
kona Ásgeirs Hannesar er Val-
gerður Hjartardóttir, f. 1951 í
Reykjavík, og eru þeirra böm
þijú, öll fædd í Reykjavík, Sigríð-
ur Elín, háskólanemi, f. 1976, Sig-
urður Hannes, Verslunarskólan-
emi, f. 1982, og Sigrún Helga
grunnskólanemi, f. 1989.
Að ioknu námi í Flensborgar-
skóla gekk Eiríkur í Verslunar-
skóla Islands og útskrifaðist 1945.
Hann var sölumaður um skeið hjá
Stefáni Thorarensen lyfsala og
stofnaði fljótlega eigin heildversl-
un í Reykjavík og rak til dauða-
dags ásamt ýmsum öðmm at-
vinnurekstri. Eiríkur starfaði
áratugum saman í röðum AA-
manna.
Útför Eiríks fer fram frá Frík-
irkjunni í Reykjavík á morgun,
mánudaginn 29. nóvember, og
hefst athöfnin klukkan 13.30.
skólans á Akureyri, þar í heimavist,
settist Eiríkur síðan, en „féll ekki í
það kram“, að hann sagði frá, en
minnisstæður var honum yngsti og
kræfasti bekkjarbróðir hans þar,
síðar kunnur prófessor.
I Verslunarskóla Islands settist
Eiríkur haustið 1943 og útskrifaðist
úr honum vorið 1945. Sessunautur
hans í skólanum var Þorbjöm Ein-
arsson, Bubbi, er síðan rak verslun-
ina Bubbi og Nonni í Keflavík og
Sandgerði, og góðvinur Gisli Sig-
urðsson, þá til heimilis á Laugavegi
26, er síðan starfaði hjá útgerðarfyr-
irtæki á Seyðisfirði, en dó ungur.
Strax að námi loknu setti Eiríkur
upp innflutningsverslun, Landís. I
fyrstu var hún til húsa í Thorvalds-
ensstræti, en fluttist brátt í homhús
Garðastrætis og Vesturgötu (í eigu
Jóns Fannbergs), og síðan á Vatns-
stíg. Heildverslun sína rak Eiríkur í
liðlega hálfa öld, með góðum árangri
fram á níunda áratuginn, fram yfir
sextugt.
Á þrítugsaldri var Eiríkur vín-
hneigður, um of að hann sagði, en
bætti gjarnan við: „Tíu dögum eftir
að AA-samtökin vora stofnuð gekk
ég í þau, og kalla ég mig elsta AA-
manninn í Evrópu" í samtökunum
starfaði Eiríkur drengilega, nær frá
stofnun þeirra, en í þeim munu vera
hátt á annað þúsund karla og
kvenna.
Eiríkur Ketilsson var liðlega með-
almaður á hæð, þéttvaxinn, hafði
hressilegan talanda og næma kímni-
gáfu og kunni frá mörgu að segja, af
mönnum og málefnum.
Haraldur Jóhannsson.
EIRIKUR
KETILSSON
+ Sigþrúður Sig-
urðardóttir
fæddist í Holti í Nes-
kaupstað 30. sept-
ember 1922. Hún
lést á Landspítalan-
um 14. nóvember
síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru Sigurður Jóns-
son frá Brekku í
Mjóafirði og Guðrún
Gísladóttir _ frá
Gíslakoti á Álfta-
nesi. Systkini Sig-
þrúðar voru Jón
Svan Sigurðsson,
látinn; Hermann Sigurðsson, lát-
inn; og Valur Sigurðsson. Sig-
þrúður átti tvo syni. Þeir eru: 1)
Leifur Örn Dawson, f. 22.11.
1943. Eiginkona hans er Camilla
Ragnars og eiga þau tvö börn,
Leif og Guðrúnu. 2) Sigurður
Rúnar Jónsson, f. 9.10.1954. Eig-
inkona hans er Marta Markús-
dóttir og eiga þau tvær dætur,
Sigþrúði og Jónu.
Útför Sigþrúðar fór fram í kyrr-
þey að ósk hinnar látnu.
Sigþrúður lærði
sauma í Englandi sem
ung stúlka og voru
þeir orðnir margir
kjólarnir sem hún
hafði saumað um dag-
ana, en hún var fram-
úrskarandi listræn og
myndarleg í höndun-
um. Hún rak verslun-
ina „Ódýra markað-
inn“ hér áður fyrr í
nokkur ár, en hann
var við Tjömina í
Reykjavík. Ög hún var
í mörg ár alltaf með
bás í Kolaportinu, þar
til nú fyrir stuttu. Bernska mín
tengdist mjög föðursystur minni
austur í Neskaupstað, en þeir vora
ófáir kjólarnir sem hún saumaði á
frænku sína í uppvextinum. Og var
hún fastur punktur í tilvera minni.
Fannst mér mikið til hennar koma.
Ég gætti drengjanna hennar oft er
þeir voru litlir snáðar.
Lífið hennar frænku minnar var
ekki alltaf dans á rósum, frekar en
annarra Islendinga. Liðlega tvítug
trúlofaðist hún ungum bandarísk-
um liðsforingja, Alva Dawson, en
örlögin höguðu því á þann veg að
þau urðu ekki hjón. Og beið hún í
mörg ár eftir því að hann sækti sig
og son þeirra, Leif Örn, til íslands.
Ur því varð ekki, og olli þetta
frænku minni mikilli sorg.
Mörgum árum síðar hóf Sig-
þrúður sambúð með Jóni Finn-
bogasyni frá Búðum á Snæfells-
nesi. Áttu þau saman einn son,
Sigurð Rúnar, og bjuggu þau sam-
an í 18 ár.
Síðar giftist Sigþrúður enskum
manni, Wilfred John Peberdy, en
hann lézt fyrir nokkrum árum.
Það era nokkur ár síðan ég og
frænka mín vorum saman í viku á
Jersey í Englandi. Síðan var farið
til Parísar í viku og það markverð-
asta skoðað, en frænka mín var
mikil heimskona og gaman að ferð-
ast með henni. Var þetta mjög
söguleg ferð. Ég sé frænku mína
fyrir mér í heimsborginni, fyrir
framan Sigurbogann og Eiffelturn-
inn í París, einnig siglandi á Signu,
en þannig vil ég muna hana, glæsi-
lega heimskonu.
Sonum hennar, tengdadætram,
barnabörnum og bróður sendi ég
innilegar samúðarkveðjur.
Far þú í friði og hafðu þökk fyrir
allt.
Þín bróðurdóttir,
Sigrún Jónsdóttir.
SIGÞRÚÐUR
SIG URÐARDÓTTIR