Morgunblaðið - 09.04.2000, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 9. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Morgnnblaðið/Þorkell
Neysluvatn í Irak er víða mjög mengað og sums staðar beinlínis Iífshættulegt. Drykkjarvatn er flutt með tankbílum þangað sem ástandið er verst.
Ekkert í heiminum
er mikilvægara en vatn
Fjöldi jarðarbúa hefur þrefaldast frá upp-
hafí 20. aldar en vatnsnotkunin sexfaldast.
Vatnskreppa er yfírvofandi en Hrönn
Marinósdóttir segir umræðuna um vatns-
búskap heimsins hafa fundið sér nýjan far-
veg á Alþjóðlegu vatnsráðstefnunni í Haag.
VANDINN sem snýr að
vatnsbúskap heimsins
er flókinn og birtist í
ýmsum myndum; flóð í
stórfljótum, þurrkar,
átök milli ríkja um vatnsauðlindir,
deilur um stíflugerð, iðnaðarúrgangur
í ám, mengað grunnvatn og sjúkdóm-
ar sem því fylgja, svo dæmi séu tekin.
Tilgangur nýafstaðinnar vatnsráð-
stefnu sem haldin var í Haag í
Hollandi, var að vekja fólk til vitundar
um vatn; að leggja grunn að alþjóð-
legri vatnshreyfmgu, líkt og ráðstefn-
an í Ríó lagði gimnninn að umhverfis-
hreyfmgu á heimsvísu. Mál manna er
að það hafi lukkast.
A ráðstefnunni komu saman um
4.500 manns þegar mest lét, vatna-
fræðingar, stjómmálamenn, fjárfest-
ar og fleiri, til þess að ræða um yfir-
vofandi vatnskreppu.
Fólksfjöldinn hefur þrefaldast frá
upphafi 20. aldar en vatnsnotkunin
hefur sexfaldast. Samkvæmt skýi-slu
Alþjóðlegu vatnsfieíhdarinnar, en að
henni standa Sameinuðu þjóðimar og
Alþjóðabankinn, hefur um þriðjungur
mannkyns ekld aðgang að hreinu
vatni og nærri helmingur jarðarbúa
býr ekki við nægilegt hreinlæti.
Mengun er mikil í ám og stöðuvötnum
og talið er að 29 ríki eigi við vatns-
skort að stríða í einhverjum mæli.
Vatnsskortur er samt sem áður
ekki rót vandans, að mati margra
sérfræðinga sem sóttu ráðstefnuna,
heldur óstjóm. Yftrvöld, sér í lagi í
vanþróuðum löndum, hafa bmgðist,
með þeim afleiðingum að íbúar hafa
ekki haft aðgang að hreinu vatni.
Sóun er sögð gríðarleg, m.a. em
áveitur óskilvirkar og vatnsveitur víða
úr sér gengnar og leka. Á ráðstefn-
unni kom fram að brýnt sé að þróa
nýjar og ódýrari leiðir til þess að nýta
vatn betur, auka uppskem án þess að
sóa vatni, að endurvinna vatn og eima
saltvatn m.a. til þess að koma í veg
fyrir að gengið sé á gmnnvatns-
birgðir.
I mörgum stórborgum þriðja
heimsins borgar fólk um fimm sinn-
um meira fyrir fötu af vatni en þeir
sem em búsettir í Vestur-Evrópu.
Aðgangur að vatni skiiur þannig að
fátæka og ríka í mörgum löndum.
Á ráðstefnunni var rætt um að
lausnin fælist ekki síst í meiri þekk-
ingu og upplýsingum. Biýnt er að
bæta menntun fólks, einkum kvenna í
þriðja heiminum. Með upplýsingum
til þeiira væri mögulega unnt að
koma í veg fyrir að um 4 milljónir
bama deyi árlega af völdum sjúk-
dóma sem tengjast óhreinu vatni.
Um 13% íbúa Kambódíu hafa
aðgang að hreinu vatni
„Ekkert í heiminum er mikilvæg-
ara en vatn, - fyrir fólk til drykkjar,
til fæðuframleiðslu og fyrir umhverfið
í heild,“ sagði James D. Wolfensohn,
forseti Alþjóðabankans, við setningu
ráðherraráðstefnu um 120 ríkja sem
haldin var samhliða Alþjóðlegu vatns-
ráðstefnunni. Alþjóðabankinn er
stærsti einkafjárfestingaraðilinn,
veitir um þijá milljarða banda-
rikjadala árlega í lán og styrki er snúa
að vatnsframkvæmdum.
Wolfensohn telur ómögulegt að
halda áfram á sömu braut og verið
hefur, því árið 2035 verði þörf á um
40% meira vatni til borga og um 30%
meira vatni til matarframleiðslu.
Hann nefndi Yemen sem dæmi um
ríki þar sem óstjóm í vatnsmálum
hefur ríkt. „Eitt sinn var Yemen áHtin
aldingarður Arabíuskagans. Dísel-
vatnsdælur voru kynntar til sögunnar
þar fyrir 30 árum og nú er bókstaf-
lega búið að pumpa landið þurrt. Á
vatnasvæði í nánd við Sana’a til dæm-
is er fjórum sinnum meira vatni dælt
úr jarðvegi en sem nemur endumýj-
un.“
Arangur hefur náðst með aðstoð
Alþjóðabankans, að sögn forsetans,
svo sem á Fflabeinsströndinni og í
Benin þar sem um 70% íbúa hefur nú
aðgang að hreinu vatni. En ástandið
er ekki alls staðar jafn gott, einungis
um 13% flbúa Kambódíu hafa aðgang
að hreinu vatni, og 24% í Mósambík.
Tillögnr um einkavæðingu
vatnsþjónustu
Alþjóðavatnsnefiidin sem dr. Isma-
il Serageldin, varaforseti Alþjóða-
bankans, veitir forstöðu, heíur lagt til
að vatnsþjónusta verði einkavædd og
að vatn verði selt á kostnaðarverði.
Nefndin leggur ennfremur til að út-
gjöld verði aukin, frá um 70 milljörð-
um bandaríkjadala árlega, eins og nú
er, í um 180 milljarða. Fjármagnið á
að koma frá einkageiranum þar sem
taHð er víst að þróunarstofnanir og
ríldsstjómir geti ekki aukið fjárútlát.
Ekki er lagt tH að vatn verði selt til fá-
tækra heldur fá þeir niðurgreiðslu
eða styrki
Vatn er ekki arðvænleg fjárfesting,
að sögn varaforsetans. Aðeins er unnt
að fá um 70% útlagðs kostnaðar end-
urgreiddan. Eina leiðin til að gera
vatn að vöru er með aðstoð einhvers
konar styrkjakerfa.
Mótmæli umhverfis-
vemdarsamtaka
TiUögur nefndarinnar um einka-
væðingu hafa mætt harðri andstöðu
umhverfis- og náttúruvemdarsam-
taka, og PubUc Services Intemation-
al, alþjóðlegum verkalýðssamtökum.