Morgunblaðið - 07.05.2000, Qupperneq 11

r
MORGÚNBLAÐIÐ
SUNNÚDÁGUR 7. MAÍ 2000 11
Varnarliðið þar sem deilt er um samning frá 1986
og þar er m.a. tekið fram að erlendum
skipafélögum sé heimilt að taka
þátt í samkeppni á íslandi og að engar
takmarkanir séu lagðar á erlenda
eignaraðild að skipafélögum sem eigi
viðskipti við íslendinga. Að útflutn-
ingsráði standa m.a. íslensk stjóm-
völd og þau eiga fulltrúa í stjóm ráðs-
ins.
Utanríkisráðuneytið segir að
virða beri eftii samningsins
Hvað sem líður deilum um eignar-
haldið er Ijóst að skipafélögin tvö,
Atlantsskip og Transatlantic Lines,
era í eigu sömu aðila. Það er jafnframt
ljóst að flutningadeild bandaríska
hersins fékk á sínum tíma í hendur
bréf frá Atlantsskip um að meirihluti
hlutafjár væri í eigu bandarískra aðila
þó það hafi síðar verið leiðrétt. Þessi
tvö atriði urðu til þess að íslenska ut-
anríkisráðuneytið tók strax afdráttar-
lausa afstöðu gegn úthlutun flutning-
anna til skipafélaganna tveggja. Að
mati ráðuneytisins uppfyllti úthlutun-
in ekki samkeppnisákvæði sjóflutn-
ingasamningsins frá árinu 1986. Enn-
fremur taldi ráðuneytið að Atlants-
skip gæti ekki talist vera íslenskt
skipafélag í skilningi samningsins.
Stjómendur Transatlantic Lines og
Atlantsskips hafa verið afar ósáttir við
afstöðu utanríkisráðuneytisins í þessu
máli. Ráðuneytið hafi að þeirra mati
allt frá upphafi reynt að leggja stein í
götu Atlantsskips. Málflutningur
ráðuneytsins hafi alls ekki einkennst
af hlutleysi heldur hafi það í reynd
gengið erinda Eimskips í málinu.
Atlantsskip hafi sýnt fram á að fyrir-
tækið hafi fjárhagslega burði, búnað
og tæknilega þekkingu til að sinna
flutningnum. Þrátt fyrir þetta hafi
ráðuneytið barist fyrir því að svipta
fyrirtækið þeim samningi sem það
hafi náð með lögmætum hætti.
Utanríkisráðuneytið vísar þessari
gagnrýni alfarið á bug. Það sem um sé
deilt í þessu máli hafi alla tíð snúist
um samning sem Island hafi gert við
Bandaríkin. íslensk stjómvöld hafi
þurft að hafa mikið fyrir því að ná
þessum milliríkjasamningi á sínum
tíma og það hljóti þess vegna að vera
hlutverk íslenskra stjórnvalda að
verja efni hans. Það er skoðun utan-
ríkisráðuneytisins að Bandaríkja-
menn hafi árið 1998 sett fram nýja
túlkun á þessum milliríkjasamningi
og brotið meginefni hans, sem er að
sjóflutningamir skyldu, á grandvelli
samkeppni, fara til tveggja aðskilinna
fyrirtækja, annars vegar íslensks fé-
lags og hins vegar bandarísks félags.
Bandarísk stjórnvöld hafa alla tíð
hafnað því að þau hafi breytt túlkun
sjóflutningasamningsins. í orðsend-
ingu þeirra til íslenskra stjóm-
valda, sem er dagsett 30.
desember 1998 er öll-
um röksemdum
þeirra hafn-
að. Bent er á að sjóflutningasamning-
urinn kveði á um að íslenska hluta
flutninganna skuli vera sinnt af „ís-
lenskum skipafélögum". Samningur-
inn skilgreini hins vegar ekki nánar
hvað sé íslenskt skipafélag. Bent er á
að í gegnum árin hafi íslensku skipafé-
lögin raunar sjaldnast notað skip sem
siglt hafi undir íslenskum fána. Is-
lensk stjómvöld höfðu bent á að
Atlantsskip „skorti reynslu, tækni-
lega getu, fjárhagslega ábyrgð og
tengsl við Island“ og ætti af þeim sök-
um ekki að fá íslenska hluta flutning-
anna. Þessu er hafnað í orðsendingu
bandarískra stjórnvalda og bent á að
ekkert í sjóflutningasamningnum
kveði á um þau fjögur skilyrði sem ís-
lensk stjómvöld nefni. Sömuleiðis er í
orðsendingu bandarískra stjómvalda
hafnað þeim röksemdum Islands að
samkeppnisákvæði sjóflutningasamn-
ingsins hafi verið hunsuð í útboðinu.
Deilunni vísað til dómstóla
Þegar Ijóst var að tilraunir Eim-
skips og Van Ommeren til að fá
bandarísk stjómvöld til að endur-
skoða þá ákvörðun að úthluta flutn-
ingunum til Atlantsskips og Trans-
atlantic Lines myndu ekki bera
árangur höfðuðu skipafélögin mál fyr-
ir alríkisdómstól í Washington. Dóm-
ur féll í málinu 3. febrúar 1999 og þar
komst dómarinn að þeirri niðurstöðu
að hnekkja bæri þeirri ákvörðun
flutningadeildar bandaríska hersins
að ganga að tilboðum Atlantskips og
Transatlantic Lines (TLL) þar sem
það samræmdist ekki lögum. Bjóða
beri flutningana út að nýju.
Það sem virðist ráða mestu í niður-
stöðu dómarans er að hann segir aug-
Ijóst að Atlantsskip og TLL, sem séu í
eigu sömu aðila, hafi haft samráð sín á
milli, en það gangi í berhögg við sjó-
flutningasamninginn milli Islands og
Bandaríkjanna frá árið 1986.
„Slíkt samráð brýtur í bága við skil-
yrði samningsins og yfirlýsingarinnar
um óskipta samkeppni milli banda-
rískra og íslenskra fyrirtælqa þar
sem það fyrirtæki, sem leggur fram
lægsta tilboðið, fái allt að 65% flutn-
ingsins og fyrirtækið í hinu landinu,
sem er með næstlægsta tilboðið, fái
afganginn. Samningurinn heimilar
ekki aðskilda samkeppni, annars veg-
ar milli íslenskra fyrirtækja og hins
vegar milli bandarískra. Hugmyndin
um óskipta samkeppni krefst þess að
TLI (þ.e. Atlantsskip) og TLL keppi
sín á milli. í þessu tilviki gerðu þau
það greinilega ekki.“
Dómarinn komst ennfremur að
þeirri niðurstöðu að með því að heim-
ila tengdum fyrirtækjum frá báðum
löndunum að leggja fram tilboð hafi
flutningadeild bandaríska hersins
brotið það „ótvfræða skilyrði samn-
ingsins og viljayfirlýsingarinnar að
tilboðsfyrirtækin keppi sín á milli í
óskiptri samkeppni. Þar sem sam-
keppnin var ekki í samræmi við samn-
inginn og viljayfirlýsinguna verður að
hnekkja niðurstöðu útboðsins."
í dómnum er vikið að fleiri þátt-
um málsins. Þegar TLL sendi
inn tilboð í flutningana fylgdi
með bréf frá banka á
Long Island þar ^
Fyrirtækií
eigu sömu aðila
Áður en lengra er haldið er nauð-
synlegt að gera grein fyrir fyrirtækj-
unum tveimur sem hrepptu þessa eft-
irsóttu flutninga fyrir Vamarliðið. Sá
sem á framkvæði að stofnun beggja
fyrirtækjanna er rúmlega þrítugur
Islendingur, Guðmundur Kjæme-
sted. Hann er menntaður í Bandaríkj-
unum og starfaði í sjö ár hjá skipafé-
laginu Van Ommeren og stýrði m.a.
íslandssiglingum félagsins. Arið 1997
tók hann þá ákvörðun að stofna skipa-
félag með það að markmiði að bjóða í
flutningana fyrir Vamarliðið á ís-
landi. Þegar Guðmundur var í námi í
Babson College í Boston deildi hann
um tíma herbergi með skólabróður
sem heitir Brandon Rose. Fjölskylda
Rose er ágætlega efnuð og mjög um-
svifamikil í verktakastarfsemi í New
Jersey. Ársvelta fjölskyldufyrirtækis-
ins er nálægt 15 milljörðum íslenskra
króna. Brandon Rose mun hafa gefið
skólabróður sínum loforð um að ef
Guðmundur færi sjálfur út í viðskipti
myndi Rose-fjölskyldan aðstoða hann
við það verkefni. Þetta loforð hermdi
Guðmundur upp á vin sinn þegar
hann hætti hjá Van Ommeren og í
framhaldi af því vora skipafélögin tvö
stofnuð.
Þegar Transatlantic Lines var
stofnað í febrúar 1998 var það að hálfu
í eigu Brandon Rose og að hálfu í eigu
Guðmundar Kjærnested. í útboðs-
skilmálum var þess krafist að tilboðs-
gjafi í bandaríska hluta flutninganna
ætti skip sem sigldi undir bandarísk-
um fána. Til að uppfylla þetta skifyrði
reyndu Guðmundur og Rose að fá
bandarísk skipafélög til samstarfs, en
Guðmundur segir að þeir hafi á þeim
tímapunkti viljað koma sér hjá því að
kaupa flutningaskip þar sem ekki hafi
verið ljóst hvort Transaltlandic Lines
myndi fá flutningana. Skipafélagið
American Automai' hafi þá ákveðið að
ganga til liðs við þá félaga. Samkvæmt
heimildum Morgunblaðsins mun það
hafa haft einhver áhrif á ákvörðun
fyrirtækisins að það hafði átt í sam-
keppni við Van Ommeren og sá sér
þarna leik á borði að koma höggi á fyr-
irtækið. American Automar keypti
51% í Transatlantic Lines, en
jafnframt fylgdi með
kaupréttur
á 50% í Atlantsskip. Guðmundur
Kjæmested segir að American Aut-
omar hafi aldrei nýtt sér kauprétt
sinn í Atlantsskip og hann og Brandon
Rose hafi síðan keypt American Aut-
omar út úr Transatlantic Lines um
síðustu áramót. Guðmundur segir að
þeir hefðu keypt fyrirtækið út með því
að American Automar hafi ijármagn-
að skipakaup fyrirtækisins. Trans-
atlantic Lines muni greiða upp lán
vegna skipakaupanna á nokkram ár-
um. Frá þessum viðskiptum hafi verið
gengið í góðu samkomulagi og báðir
aðilar séu sáttir við sinn hlut.
Hversu „íslenskt“
er Atlantsskip?
Áður en flutningadeild hersins til-
kynnti ákvörðun sína um að veita
skipafélögunum tveimur flutningana
óskaði hún eftir upplýsingum frá
Atlantssldp um eignarhald á félaginu.
í svari Guðmundar Kjærnested dag-
settu 9. ágúst 1998 segir að American
Automar eigi 50% hlutafjár, Brandon
Rose 24,5%, Guðmundur Kjæmested
24,5% og Símon Kjæmested, faðir
hans, 1%. Þegar málið var tekið fyrir í
undirrétti vitnuðu lögfræðingar
Eimskips og Van Ommeren í þetta
bréf og bentu á að Atlantsskip gæti
vart talist íslenskt skipafélag. Það
væri 75% í eigu bandarískra aðila og
Guðmundur Kjæmested, sem ætti
24,5%, hefði um langt skeið starfað og
búið í Bandaríkjunum. Fyrirtækið
væri því í eigu Bandaríkjamanna og
stjórnað frá Bandaríkjunum. Guð-
mundur segir að þessi gagnrýni eigi
ekki rétt á sér. American Automar
hafi aldrei nýtt sér kauprétt sinn í
Atlantsskip. Fyrirtækið sé því og hafi
alla tíð verið í 50,5% eigu íslendinga. í
þessu sambandi minnir hann á að
hann sé íslenskur ríkisborgari. Þessu
hafi hann komið á framfæri við undir-
réttinn á sínum tíma. Guðmundur
segir að aðalatriðið í þessu máli sé
hins vegar það að það skipti engu máli
að hve miklu leyti Atlantsskip sé í eigu
íslendinga. Með lögum sem sett vora
1991 hafi útlendingum verið heimilað
að eiga hlut í íslenskum fyrirtækjum.
Atlantsskip uppfylli öll ákvæði laga og
teljist íslenskt fyrirtæki. Hann bendir
á að Samskip hafi til skamms tíma
verið að hluta til í eigu erlendra aðila
og sama megi segja um Skeljung,
Norðurál, Isal og fleiri ágæt íslensk
fyrirtæki.
Þess ná geta að á heimasíðu út-
flutningsráðs er að finna
kynningarefni um ís-
lenskt atvinnulíf
Bandaríkjamenn era að borga heldur
meira fyrir flutningana en þeir gerðu
áður.
Samkvæmt upplýsingum úr utan-
ríkisráðuneyti Islands hefur yfirleitt
tekið 2-3 mánuði að yfirfara tilboð og
taka afstöðu til þeirra. Að þessu sinni
tók það flutningsdeild hersins hins
vegar rúmlega sex mánuði að leggja
mat á tilboðin. Samkvæmt heimildum
Morgunblaðsins var ástæðan fyrir
þessari töf sú að flutningadeildin taldi
nokkurn vafa leika á því að fyrirtækin
tvö sem áttu lægstu tilboðin, Trans-
atlantic Lines og Atlantsskip, upp-
fylltu ákvæði sjóflutningasamningsins
frá árinu 1986. Þeir töldu sig því þurfa
talsverðan tfrna til að skoða lögfræði-
lega hlið málsins.
Hinn 18. september barst tilkynn-
ing frá bandarískum stjómvöldum
þess efnis að flutningunum hefði verið
úthlutað til fyrirtækjanna Atlantsskip
ehf., sem fékk 65% hluta flutning-
anna, og Transatlantic Lines, sem
fékk 35% flutninganna.
Þessi niðurstaða vakti strax hörð
viðbrögð á Islandi. Utanríkisráðu-
neytið mótmælti ákvörðuninni við
bandarísk stjómvöld og benti á að hún
stæðist ekki samkeppnisákvæði sjó-
flutningasamningsins þar sem
Atlantsskip gæti ekki talist íslenskt
skipafélag í skilningi samningsins.
Skipafélögin sem höfðu verið með
þessa flutninga á sinni hendi, Eimskip
og Van Ommeren, lögðu bæði fram
kvörtun vegna ákvörðunar flutninga-
deildar hersins. Þegar fyrir lá að þess-
ar umkvartanir myndu ekki breyta af-
stöðu deildarinnar ákvað Eimskip að
kæra niðurstöðu útboðsins til Rflds-
endurskoðunar Bandaríkjanna, en
stofnunin sér m.a. um að meta lög-
mæti ákvarðana einstakra stofnana
og embættismanna í bandaríska
stjómkerfinu. Rfldsendurskoðunin
lagði 100 daga lögbann á að gerðir
yrðu samningar á grandvelli útboðs-
ins meðan verið væri að fara yfir for-
sendur þess. Fáum vikum síðar ógilti
aðstoðarráðherra í vamarmálaráðu-
neyti Bandaríkjanna lögbannskvöð-
ina, þannig að samningum um flutn-
ingana á grandvelli niðurstöðu
útboðsins var hrint í framkvæmd.