Morgunblaðið - 07.05.2000, Síða 50

50 SUNNUDAGUR 7. MAÍ 2000
I DAG
MORGUNBLAÐIÐ
•c

HUGVEKJA
Krístið landnám
á Kjalarnesi
Landnámsmaðurinn Örlygur gamli
reisti kirkju að Esjubergi u.þ.b. öld
fyrir lögtöku kristni á Þingvöllum.
Stefán Friðbjarnarson staldrar við
nokkrar tilvitnanir í „Sögu Kjalar-
nesprófastsdæmis“ eftir Jón Þ. Þór.
„Ef marka má orð Landnáma-
bókar... myndaðist fyrsta
„kirkjusókn" á íslandi á Kjalar-
nesi, u.þ.b. einni öld fyrir
kristnitöku ...“
(Jón Þ. Þór: Saga
Kjalarnesprófastsdæmis.)
Fomar sagnir herma að
a.m.k. tveir kristnir landnáms-
menn hafi reist kirkjur á jörð-
um sínum: Örlygur gamli á
Esjubergi á Kjalarnesi og Ket-
ill fíflski á Kirkjubæ á Síðu.
Bæjarnafnið Kirkjubær segir
sína sögu. Sem og bæjarnafn
landnámsmannsins Helga
magra í Eyjafirði, Kristsnes.
Kristnitakan árið 1000 átti sér
lengri aðdraganda en menn
gera sér almennt grein fyrir.
Árið 2000, á 1000. afmælisári
kristnitöku hér á landi, kom út
bókin „Saga Kjalarness-
prófastsdæmis“ eftir Jón Þ.
Þór, sagnfræðing. Þar kennir
margra fróðleiksgrasa, sem fólk
er hvatt til að bera augum. Hér
og nú verður aðeins staldrað við
nokkrar tilvitnanir er varða ís-
lenzka kristni fyrir árið þúsund,
sbr. tilvitnunina hér að ofan um
„kirkjusókn“ á Kjarlarnesi ná-
lægt árinu 900.
Aður en lengra er haldið
gluggum við í kirknaskrá Páls
biskups. Hann segir kirkjustaði
á Kjalarnesi fjóra um sína
daga: Brautarholt, Esjuberg
(landnámsjörð Ketils gamla),
Hof og Saurbæ. Saurbæjar-
kirkja var höfuðkirkja Kjalnes-
inga á miðöldum. Hvert var
bakland þessara kirkjustaða?
Fyrr er þess getið að land-
námsmaðurinn Orlygur gamli
byggði kirkju á jörð sinni, Esju-
bergi. Hann kom úr Suðureyj-
um þar sem hann „var að fóstri
hjá Patreki biskupi „hinum
helga““, segir í Sögu Kjalar-
nessprófastsdæmis. Patrekur
lagði Örlygi til kirkjuvið til
landnámsins. Samkvæmt
Hauksbók Landnámu hraktist
skip hans inn á fjörð á Vest-
fjörðum, sem Örlygur nefndi
Patreksfjörð eftir fóstra sínum.
I Sögu Kjalarnessprófasts-
dæmis segir og: „Hof var land-
námsjörð Helga bjólu Ketils-
sonar, en hann var bróðir
Auðar djúpúðgu og bræðrungur
Örlygs Hrappssonar á Esju-
bergi. Helgi kom hingað úr
Suðureyjum hafði tekið skírn
eins og flest systkin hans.
Heimildir greina ekki frá því,
hvort hann reisti kirkju á
landnámsjörð sinni, en ekki er
það útilokað."
Enn segir í Sögu Kjalarness-
prófastsdæmis: „I Brautarholti
var fyrsti bóndinn írskur mað-
ur, Andríður að nafni. Hermir
Kjalnesingasaga að Helgi bjóla
hafi fengið honum bústað þar.
Andríður var kristinn, en engar
heimildir eru um kirkju í Braut-
arholti fyrir 1200 ..."
Stöldrum síðan við tilvitnun
sem varðar landsvæði í túnfæti
höfuðborgarinnar, svæðið milli
Elliðaáa og Esju: „Flest er nú á
huldu um, hvenær kristni kom á
það svæði sem síðay varð nefnt
Varmárþingsókn. í Hauksbók
Landnámu segir frá Þórði
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Mosfellskirkja, vígð 1965.
skeggja Hrappssyni, bróður
Örlygs á Esjubergi. Hann kom
út hingað snemma á landnáms-
öld og byggði íyrst austur í
Lóni. Þar var hann tíu vetur, en
er hann frétti að öndvegissúlur
hans hefði rekið í Leirvogi,
seldi hann lönd sín eystra ... ok
nam land í at ráði Ingólfs mill-
um Úlfarsár og Leirvogsár ...
Þórður var kristinn eins og
fleiri frændur hans.“ Þá er vitn-
að í séra Svein Víking sem taldi
líklegt „að Þórður hafi reist
kirkju á Skeggjastöðum".
Orðrétt segir í Sögu Kjalar-
nessprófastsdæmis:
„Hitt er ljóst, að þegar á fyrri
hluta landnámsaldar settust að
á Kalarnesi og í Kjós allmargir
kristnir menn, og vóru flestir
komnir vestan um haf sem þá
var kallað, frá Suðureyjum eða
írlandi. Svipaða sögu er að
segja af svæðinu handan Hval-
fjarðar, á Akranesi og utan-
verðri Hvalfjarðarströnd. Virð-
ist því sem kristið samfélag hafi
myndast á þessum slóðum,
beggja megin Hvalfjarðar,
snemma á 10. öld.“
Kristin svæði vóru trúlega
fleiri í landinu, samanber bæj-
arheitin Kirkjubær eystra og
Kristsnes nyrðra.
Kristnitakan árið 1000 studd-
ist við kristið bakland, sem fyr-
ir var, í bland við utanaðkom-
andi trúboð. Hún var mesta
gæfuspor þjóðarinnar í gjör-
vallri Islands sögu. Þessa gæfu-
spors minnist þjóðin með hér-
aða- og fjölskylduhátíð á Þing-
völlum fyrstu dagana í júlí-
mánuði nk. Megi kristinn siður
og kristin menningararfleifð
móta íslenzkt samfélag næsta
árþúsundið.
Fiskirall
Hafrann-
sókna-
stofnunar
í SÍÐASTA fiskiralli Haf-
rannsóknastofnunar á síð-
ustu dögum kom fram að
það vantaðistærsta fiskinn
í stofninn. Arin ’64-’65 var
leyfð veiði á þorski í nætur.
Síðan hefur þorskstofninn
ekki borið sitt barr, en
stóri fiskurinn er það sem
heldur stofninum aðallega
við. Stóru hrognin úr hon-
um þola betur mismunandi
skilyrði sjávar sem berst
með straum og vindum og
mikið af þeim seiðum berst
inn á firði og flóa. Þess
vegna er mikilvægt að
vernda fírði og flóa fyrir
veiðarfærum og á ég þar
sérstaklega við snurðvoð-
arveiði.
VELVAKAIVDI
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Snurðvoðin rífur upp
gróður sem verndar seiðin,
sérstaklega þarf að hafa
gát á veiðarfærum þar sem
lítils straums gætir því
fiskurinn virðist stoppa lít-
ið á þeim svæðum ef þann-
ig veiðarfæri eru mikið
notuð.
Ég vil leggja það til að
minnka ýsu- og þorskriðil 1
veiðarfærum.
Sigdór Sigmarsson.
Kristnihátíð að
ÞingvöIIum
VÆRI ekki skynsamlegt
að halda hátíðina á Þing-
völlum í einn mánuð með
tilheyrandi atriðum í stað-
inn fyrir í tvo daga eins og
áætlað er? Þar með væri
komið í veg fyrir umferð-
aröngþveiti sem allir vita
að verður og er illbjóðandi
þjóðinni.
Skúli Halldórsson
tónskáld.
Tapad/fundið
Diesel-jakki og
ökuskírteini
NYR Diesel-mittisjakki
var tekinn í misgripum á
Glaumbar aðfaranótt
sunnudagsins 30. apríl sl.
Jakkans er sárt saknað og
ekki síður ökuskírteinið
sem var í vasanum. Fund-
arlaun. Skilvís finnandi er
vinsamlegast beðinn að
hafa samband í síma 562-
5103/699-7903 eða koma
jakkanum og ökuskírtein-
inu í hendur starfsfólks
Glaumbars.
Siemens GSM-sími
tapaðist
SIEMENS GSM-sími tap-
aðist við Hlíðarhjalla í
Kópavogi eða nágrenni
laugardaginn 22. apríl sl.
Skilvís finnandi er vinsam-
lega beðinn að hafa sam-
band í síma 554-1819.
Nokia 5110 tapaðist
NOKIA 5110 GSM-sími
tapaðist mánudaginn 24.
apríl sl. (annan í páskum)
sennilega á milli Skógar-
sels og Eyjabakka, gæti þó
hafa gleymst í leigubíl.
Skilvís finnandi er vinsam-
legast beðinn að hafa sam-
band í síma 557-4248 eða
557-9248.
Ungbarnagleraugu
fundust
POPEYE-ungbarnagler-
augu með blágrárri um-
gjörð, frekar sterk, fund-
ust í Kolaportinu um
síðustu helgi. Upplýsingar
gefur Jóna í síma 868-4616.
Dýrahald
Fress vantar
heimili
NÍU vikna bröndótt fress
vantar heimili. Upplýsing-
ar í síma 564-2954.
Víkverji skrifar...
VÍKVERJI er mikill unnandi
fagurra lista, hvaða nafni svo
sem þær nefnast og hefur mikinn
áhuga á sagnfræði hvers konar og
viðleitni til að varðveita og hafa í
hávegum það sem snýr að arfleifð-
inni. Aðeins þannig fáum við að
hans mati tryggt að komandi kyn-
slóðir njóti á sama hátt og við ger-
um þess besta í sögu okkar og
menningu og rennum um leið
sterkum stoðum undir það sem í
raun gerir okkur að einni þjóð;
menningu, tungu og sögu. Því er
Víkverji að skýra frá þessu að af
og til heyrast þær raddir að hið
opinbera geri lítið annað en reisa
hallir; kosti stórfé af skattpening-
um okkar í hvers kyns fásinnu á
borð við listir, menningu og söfn.
Þeir hinir sömu sjá ofsjónum yfir
tiltækinu, segja ríkisbáknið þenj-
ast út og að ráðamenn sjáist ekki
fyrir í hégómlegri leit eftir hvers
kyns minnismerkjum.
Egill sjónvarpsmaður Helgason
ræddi þessi mál nýskeð á vefmiðli
sínum, strik.is. Hann skrifaði: „Op-
inber menning tröllríður öllu á Is-
landi. Við erum að lifa sannkallað
ríkismenningarár. Þráðunum í
menningunni er safnað saman hjá
ríkinu - og raunar borginni líka -
og síðan er öllu miðlað aftur í
gegnum stofnanir á vegum hins
opinbera. Pólitíkusarnir og skrif-
finnarnir sem hafa eignað sér
menninguna hafa úr miklum pen-
ingum að moða, aðrir hafa lítið.“
Og áfram hélt Egill: „Fjölmiðlarn-
ir fara í gamalkunnugar Sovétstell-
ingar þegar þeir fjalla um öll stór-
tíðindin í menningunni. Ábúðar-
miklir valdamenn - Davíð, Ólafur
Ragnar, Björn Bjarnason, Ingi-
björg Sólrún og Tóta 2000 - valsa
á milli listviðburða og menningar-
stofnana og alltaf eru fluttar af því
greinargóðar fréttir. Skilaboðin
eru nokkuð afdráttarlaus - menn-
inguna fáum við fyrir náð og misk-
unn þeirra sem ráða. Opinberar
menningarsendinefndir eru á ferð
og flugi um heiminn, þær eru
myndaðar í bak og fyrir og þeirra
getið í fréttunum. Það er mikið um
sjálfsupphafningu, bukk og beyg-
ingar, innantóma þjóðrembu,
snobb og aftur snobb. Er furða
þótt mönnum verði hugsað til Ráð-
stjómarríkjanna? En fjölmiðlarnir
eru svo fínir og hæverskir að þeir
kunna ekki við að valda ónæði með
því að spyrja út á hvað þetta allt
gengur, til hvers það sé og hvað
það kosti? Ekki man ég til þess að
hafa séð reiknað út hvað öll þessi
herlegheit kosta - allt þetta landa-
funda-, heimssýningar-, kristnihá-
tíðar-, Þjóðmenningarhúss-, menn-
ingarborgar- og svo framvegis
dæmi...“
xxx
PENNAR Vef-Þjóðviljans telja
einnig vel í lagt í menningunni
og sjá ofsjónum yfir fjáraustrinum.
I grein sem birtist daginn eftir
formlega opnun hins nýja Þjóð-
menningarhúss, áður Safnahússins
og þar áður Landsbókasafnsins,
sagði m.a.: Húsið á sér langa sögu
og hafa margir Islendingar unað
sér þar við óeigingjarna iðju á borð
við bóklestur og fleira. Fyrir um
þremur árum hafði húsið lokið þá-
verandi hlutverki sínu þar sem
bækurnar og þeir sem þær lesa
(eða lestraraðilar eins og það heitir
víst í dag) höfðu verið flutt í Þjóð-
arbókhlöðuna. Nú voru góð ráð
dýr fyrir ríkisstjórnina, því eitt-
hvað varð að gera við húsið. Sum-
um þótti koma helst til greina að
selja húsið fyrst svo var komið að
ríkið hafði enga sérstaka þörf fyrir
það. Einnig komu fram hugmyndir
um að Hæstiréttur yrði í húsinu og
þar með hefði mátt komast hjá
byggingu nýs húss undir réttinn.
Þetta varð þó vitaskuld ekki ofan
á, en þess í stað var því fundið hið
nýja hlutverk að vera Þjóðmenn-
ingarhús. Ekki er víst að öllum sé
vel ljóst hvað felst í starfsemi
Þjóðmenningarhúss, en ætlunin
mun vera að hafa þar sýningar,
móttökur eða annað sem mönnum
dettur í hug. Hingað til hafa önnur
hús dugað fyrir þessa hluti, en með
því að taka í notkun þetta endur-
gerða Þjóðmenningarhús mátti
þenja ríkið lítillega út og þá var sá
kostur tekinn. 330 milljónir króna
fóru í endurbæturnar og einhverj-
ar krónur munu víst líka fara í
rekstur hússins."
xxx
SPAKIR Vef-Þjóðviljamenn
telja þarna illa farið með al-
mannafé og benda ennfremur á
degi áður en ríkið hafi opnað Þjóð-
menningarhúsið hafi Reykjavíkur-
borg staðið fyrir opnun fyrsta
áfanga nýs listasafns í Hafnarhús-
inu við Tryggvagötu með glasa-
glaumi og öðru tilheyrandi. „Fyrir
rekur borgin fjölda safna og menn-
ingarstofnana, en aldrei mun nóg
gert á þessu sviði. Þjóðmenningar-
húsið var ekki ódýrt, en þó aðeins
hálfdrættingur á við það sem áætl:
að er að fari í hið nýja listasafn. I
listasafnið hyggst borgin eyða 665
milljónum króna af fé skattgreið-
enda og er þá ekki talinn með
rekstrarkostnaður til eilífðarnóns.
Væntanlega eru framkvæmdirnar
tvær sem nefndar eru hér að ofan
afar brýnar og líklega hefði allt
verið í uppnámi hefði ekki verið
ráðist í þær. Eða hvað? Getur ver-
ið að enginn slíkur mælikvarði sé
lagður á opinberar framkvæmdir.
Er hugsanlegt að þeir sem fara
með fé skattgreiðenda hafi ekki
þungar áhyggjur af því hvort
skattgreiðendur greiða einum
milljarði króna hærri eða lægri
skatta?“
XXX
ÍKVERJI er þeirrar skoðunar
að í flestum tilvikum sé þeim
fjármunum vel varið sem fara í
menningu og listir. Og það á ekki
síður við um það fjármagn sem
lagt er í menntun og varðveislu
menningarfsins. Vissulega er
brýnt að fyllsta aðhalds sé gætt og
bruðl er aldrei af hinu góða, en
jafnillt er að sjá sífellt ofsjónum
yfir menningu; hún skili ekki arð-
semi og vigti lítið á vog hins mátt-
uga markaðar. Telur hann rétt að
taka undir orð Björns Bjarnason-
ar, sem nýlega fjallaði á vefsíðu
sinni um mikilvægi Þjóðleikhússins
og rifjaði upp gagnrýni sem kom
fram á sínum tíma á þær stór-
framkvæmdir sem bygging þess
óneitanlega var.
xxx
BJÖRN skrifar: „Er nauðsyn-
legt að minnast þess að mann-
virki stuðla að þvi að skerpa sjálfs-
myndina og eru oft nauðsynleg til
að sanna fyrir einstaklingum, hvar
þeir eru á vegi staddir.
Ég rifjaði það til dæmis upp í
afmælisræðu vegna Þjóðleikhúss-
ins, að Kristján Albertsson taldi
Þjóðleikhúsið gjörbreyta Reykja-
vík og gefa henni heimsborgarleg-
an svip og bæði hann og Jónas
Jónsson frá Hriflu hafa orð á því,
að með Þjóðleikhúsinu hafi orðið
breyting á framgöngu og yfir-
bragði Islendinga, þeir hafi klætt
sig með virðulegri hætti og orðið
hátíðlegri á mannamótum en áður.
Er ekki nokkur vafi á því, að með
tónlistarhúsi og ráðstefnumiðstöð
ásamt hágæða hóteli við Reykja-
víkurhöfn verður enn breyting á
höfuðborginni og þar með á þjóð-
lífinu í heild. Þau mannvirki eiga
sér eðlilega gagnrýnendur sem
telja að opinberu fé megi verja á
annan hátt.
Við getum á hinn bóginn spurt,
hvar við værum á vegi stödd, ef úr-
tölumenn hefðu ráðið ferðinni. Þá
ættum við hvorki Þjóðmenningar-
hús né Þjóðleikhús.“