Morgunblaðið - 19.08.2000, Blaðsíða 36

Morgunblaðið - 19.08.2000, Blaðsíða 36
Ljósmynd/Þorsteinn Guðmundsson Hveravellir. Auðkúlu- heiði Ef hugað er til ferðar yfír Auðkúluheiði er sjálfsagt að byrja ferðina norðan frá, segir Jón Torfason sem skoðar heiðina með aug- um gamals gangnamanns og ferðalangs. Auðkúluheiði í Húnaþingi nær frá daladrögum , ^ Svína- og Blöndudals fram w til Hveravaila milli Langjökuls og Hofsjökuls. Telst sú leið um 60 km löng í beinni loftlínu. Austur- mörk heiðarinnar fylgja Blöndu en í vestri nær hún að svonefndri Mið- kvísl og Búrfjöllum og er víðast hvar ekki mjög breið. Heiðin smá- hækkar fram, hálsarnir norðan til eru í 400 til 500 metra hæð en svo er talið að Breiðmelur við Hveravelli sé 600 metra yfir sjávarborði. Eftir endilangri heiðinni, þó meir eftir henni austanverðri, liggur Kjalvegur, öllum farartækjum fær að sumarlagi því árnar hafa nú verið brúaðar. Utan vegar verða engar stórvægilegar hindranir í vegi fót- gangandi manni því vatnsföll eru fá og væð víðast hvar en auðvitað þarf hvarvetna að viðhafa skylduga gætni. Annars einkennist landslag- ið af ásum, öldum, flóum og fellum. Ferðin hefst á Blönduósi Ef hugað er til ferðar yfir Auð- kúluheiði eftir Kjalvegi, hvort sem farið er á fæti, bifreið, hestum eða hjóli, er sjálfsagt að byrja ferðina norðan frá, helst að kaupa kostinn í Kaupfélaginu á Blönduósi til að styrkja verslun í heimabyggð. Frá Blönduósi eru rösklega 100 km á Hveravelli þannig að engan asa þarf við að hafa ef bifreið er farkostur- inn. Gangandi ferðalangur eða hjól- andi getur auðveldlega fengið far fram í Blöndudal og á þá eftir 70-80 km að Hveravöllum sem væri hæfi- legt að skipta í tvo áfanga eða þrjá eftir fararbúnaði og farkosti. Það má einnig minna á að Norðurleið hefur undanfarin ár skipulagt rútu- ferðir milli Reykjavíkur og Akur- eyrar um hásumarið þannig að farið er norður Sprengisand og suður Kjalveg. Frá Blönduósi er beinasta leiðin upp Svínvetningabraut. Þessi sveit kallast Ásar. Eins og nafnið bendir til eru hér ásar þvers og krus, vaxn- ir lyngi og grasi og gott land fyrir sauðfé. Þeim, sem vanir eru slíku landslagi, finnst ekki annað land fegurra, jafnvel ekki í súld og rign- ingu. Þegar komið er fram hjá Ytri- Löngumýri er beygt til hægri og stefnt fram Blöndudalinn. Neðan LjósmyndAJ nnar Agnarsson Gilsárgil í Blöndudal. vegar eru Höllustaðir þar sem nú- verandi félagsmálaráðherra á sínar rætur. Vegurinn liggur frekar upp á við og eftir að komið er yfir svo- nefnt Gilsárgil, hrikalegt kletta- gljúfur þar sem skyggnast má ár- þúsundir aftur í jarðsöguna, er snarbeygt til hægri og farið að pot- ast upp heiðarbrekkurnar. Þar í hlíðinni er vélarhús Blönduvirkjun- ar en lítið ber á því frá veginum því það er allt neðanjarðar. Helstu um- merkin eru nokkrir starfsmanna- bústaðir í brekkunum vestur frá Eiðsstöðum. Þegar komið er upp brekkurnar, sem er auðvelt á bíl en kostar hjól- reiðamenn og gangandi drjúga svitadropa, því þar er allbratt, blas- ir inntakslón Blönduvirkjunar við á hægri hönd. Það fyllir svonefnda Eiðsstaðaflá og teygir sig langa leið fram eftir neðan vegar. Handan flárinnar eða lónsins er Heygarðs- ás. Þar er hlið á afréttargirðingunni þar sem safnið er rekið um til réttar í göngum á haustin. Lengra til vest- urs er Svínadalsfjall og enn lengra Vatnsdalsfjall. í norður og norð- vestur blasa Langadalsfjöllin við en nær er Blöndudalur. Loks er svo þrívörðuháls en þar marka þrjár vörður stefnuna fram heiðina. Eftir nokkurn spöl verður fyrir allhár hóll, nefndur þramarhaugur, á vinstri hönd. Þaðan má sjá yfir mestalla heiðina og í góðu skyggni sést vel til jöklanna í suðri og vestri, Hofsjökuls, Langjökuls og Eiríks- jökuls, svo og til fellanna á heiðinni en í austri eru fjöll Skagfirðinga þar sem Mælifellshnjúk ber hæst. Þramarhaugur er kenndur við harðvítuga kvensnift en bær henn- ar, Þröm, liggur nánast í norðaust- ur frá haugnum niður í Blöndudal. Þröm var harður húsbóndi því hún lét smalaþræl sinn bera strokkinn á bakinu allan daginn. Eitt sinn tók hana að lengja eftir smalanum, fór að leita hans og fann hann kúgupp- gefinn sofandi hjá svokallaðri Smalatjörn og réð honum bana þeg- ar í stað. Það fer alltaf hrollur um mann þegar samtök atvinnurek- enda eða ráðamenn í þjónustu þeiri-a taka að ráða til sín starfsfólk úr Blöndudal. Vegurinn er nú heldur á fótinn en allur bratti er búinn svo auðvelt er bæði að ganga og hjóla og bílar fara náttúrlega með geysihraða. Nokkuð fyrir framan Þramarhaug er Vallgil á vinstri hönd og er þá orðið skammt í Blöndugil. Það er víða um 200 metra djúpt og hrikalegt en er ekki vatnsmikið lengur eftir að áin var virkjuð. Frá veginum eru að jafnaði 2-4 km að gilinu og víðast hvar hæg gönguleið. Þeir sem erfitt eiga um gang ættu að staðnæmast sunnan við vatnið Galtaból en þar er skammur spölur að gilinu. Þar heita Réttir og mótar þar fyrir gömlum rústum. í Blöndugili er fjölbreyti- legur gróðpr. Þótt það sé breitt átti Grettir Ásmundarson að hafa stokkið yfir það á einum stað og heitir þar Grettishlaup, en eitthvað mundi vefjast fyrir nútímamönnum að leika það eftir. Bungur og vötn Nokkurn spöl framan Vallgils rís lágt fell, Arnarhöfði, og þar við eru Lómatjarnir. Á hægri hönd er hins vegar Friðmundarvatn austara sem er örgrunnt. Ur því rann Fiskilæk- ur út í Gilsvatn en hann er nú horf- inn undir rennslisskurði Blöndu- virkjunar. Friðmundarvötnin eru tvö, það austara og vestara, og eru kennd við Friðmund sem nam land innst í Vatnsdal samkvæmt Land- námu. Vestan vatnanna er Frið- mundarhöfði (509 m hár) talsvert Bakverkinn burt Hlífið bakinu EINKENNI frá stoð- kerfi eru ein al- gengasta ástæða fjarvista frá vinnu og jafnframt algeng or- sök tímabundinnar og varanlegrar örorku, oftast vegna bakveiki og óþæginda í hryggsúlu. Nærri lætur að um slíkt sé að ræða í öðru hverju tilviki. Á milli 70 og 80% fólks finna fyrir meiri eða minni óþægindum í baki einhvem tímann á lífsleiðinni. Þannig eru bakverkir vandamál í öllum starfshópum. Gera má ráð fyi-ir að þriðji hver maður fái bak- verk á ári hverju. I Bretlandi og í Svíþjóð er talið að 10-20% veik- indadaga megi rekja til bakverkja. Fimm til tíu prósent þeirra sem missa úr vinnu vegna bakverkja lenda í langvinnum fjarvistum. Bakverkir lagast fremur fljótt hjá flestum en 60-70 % hafa jafnað sig eftir 6 vikur og 80-90% eftir 12 vikur. Hraði batans er háður sjúk- dómsgreiningu og þeirri aðstöðu sem fólk hefur til að jafna sig. Gera má ráð fyrir að draga megi verulega úr veikindafjarvistum vegna bakverkja með því að menn snúi sér frá verkefnum sem ýfa upp bakóþægindin en sinni öðrum verkum er hlífa bakinu. Með sam- ræmdum aðgerðum vinnuveit- enda, starfsmanna og starfsmann- heilsuvemdar geta slíkar aðgerðir dregið úr veikindafjarvistum um nærri helming. Það sem ræður mestu um hvort menn geta snúið aftur til starfa er vinnan og vinnuumhverfið, sálfé- lagslegir þættir og það hversu langvinnir bakverkirnir em. Vinnu og vinnuumhverfi er mikilvægt að haga þannig að starfsmanninum líði sem best og að tæki og búnað- ur séu stillt eins og hentar hverj- um og einum. Áríðandi er að þeir, sem þurfa að lyfta byrðum í vinnu sinni, fái leiðbeiningar við það og noti viðeigandi hjálpartæki. End- urtekin „smáslys" við meðhöndlun byrða geta leikið bak og hryggsúlu grátt er til lengdar lætur þó að menn finni í raun lítið fyrir þeim í fyrstu. Bakverkir eiga ekki aðeins rót sína að rekja til líkamlegs álags þ.m.t. vegna offitu, heldur koma sálfélags- legir þættir einnig við sögu. Þar má nefna kvíða, þunglyndi, mikla ábyrgð á vinnustað, streitu, óöryggi og óánægju. Þetta er mik- ilvægt í ljósi þess að geðsjúkdómar ásamt stoðkerfissjúkdómum eru helstu orsakir lang- tímaörorku. Tengsl bakverkja og geðheilsu eru óljós en nokkuð af samspilinu skýrist af því að hvort tveggja, bakverldr og geðsjúk- dómar, byija snemma á ævinni. Bakverkir byrja oft síðla á ungl- ingsárum og fram yfir fertugt, en algengi þeirra er mest á ald- ursbilinu 45 til 60 ára. Bakverkir koma aftur_ og aftur hjá mörgum. I Kanada hefur komið í ljós að fimmtungur þeirra sem for- faliast frá vinnu vegna bakverkja gerir það aftur innan árs og 36% innan þriggja ára. Algengast er að fólk á aldrinum 25 til 44 ára for- fallist aftur og aftur. Hvað er til ráða? Mikilvægt er að orsök bakverkja sé rétt greind en slíkt ræður miklu um horfur og meðferð. Auk góðrar vinnuaðstöðu þarf að sinna heilsufari og félags- legum þáttum eftir því sem við á með tilliti til einstaklingsins, fjöl- skyldu og vinnu. Mikilvægt er að hvetja fólk til að snúa sem lyrst til starfa aftur þar sem líkamlegar og andlegar afleiðingar óvirkni og at- vinnuleysis auka á fötlun sem bak- verkir valda. Slíkri hvatningu þarf að fylgja mat á vinnuumhverfi til þess að forða óþarfa álagi á bak, einkum skal draga úr störfum þar sem einstaklingurinn þarf að bogra, snúa upp á sig eða lyfta þungu. Best er að skipta oft um stöðu, sitja, standa og hreyfa sig hóflega á víxl. Kristinn Tómasson, M.Sc., Dr. Med., yfirlæknir, Vinnueftirliti ríkisins. www.ver.is • Grein þessi er að mestu byggð á And- erson GBJ. Epidemiological features of chronic low-back pain. The Lancet (1999) 354:581-585 Jayson, MIV. ABC of work related disorders: Back pain. BMJ (1996) 313:355-358 i í \ :
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.