Morgunblaðið - 24.12.2000, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Grein um „Ættjarðarljóð á atomöld“ í virtu bandarísku bókmenntatímariti
TÍMARITIÐ World Literature
Today er eitt elsta og virtasta bók-
menntatímarit í Bandaríkjunum, en
það hefur komið út óslitið frá árinu
1927. Tilgangur tímaritsins, sem
kemur út ársfjórðungslega, er að
efna til umræðu um samtímabók-
menntir hvaðanæva úr heiminum og
vinna sameiginlegum skilningi á
skáldskap gagn með bókmennta-
rannsóknum.
í sumarhefti tímaritsins í ár birt-
ist athyglisverð grein eftir Kristjönu
Gunnars um síðustu ljóðabók
Matthíasar Johannessen skálds,
„Ættjarðarljóð á atómöld“. í grein-
ingu sinni á ljóðum Matthíasar fer
Kristjana lofsamlegum orðum um
skáldskap hans og segir meðal {inn-
ars að í ljóðmáli bókarinnar renni
tær og nútímaleg myndbygging í
ætt við ímagisma saman við rótgróin
tengsl rómantíkurinnar við land og
þjóð.
Kristjana Gunnars fæddist í
Reykjavík árið 1948 en hefur lengst
af búið í Kanada þar sem hún kennir
bókmenntir við Albertaháskólann.
Auk fræðimennsku
hefur Kristjana getið
sér gott orð sem rit-
höfundur en eftir hana
liggja átta ljóðabækur
og tvær skáldsögur,
auk þýðinga og rit-
smíða á sviði bók-
menntarfræði. Grein
Kristjönu um Matth-
ías er svohljóðandi:
Nýjasta ljóðasafn
eins nafntogaðasta rit-
höfundar á Islandi ber
með sér hljóm skálds
sem komið er heilan
hring, hvorttveggja
sem rithöfundur og
einstaklingur. „Ætt-
jarðarljóð á atómöld" er smátt en
gjöfult kver og sá sem gaumgæfir
bókina mun sjá margar myndlíking-
ar birtast aftur og aftur, ýmsum
hugsunum skjóta upp í mismunandi
myndum, líkt og í ævarandi hring-
hreyfingu spíralsins. Nokkur minni
ráða þó ríkjum. Æðst þeirra er fugl-
inn í ýmsum myndum, þar á meðal í
mynd svansins, amar-
ins og hins ófleyga
geirfúgls (sem nú er út-
dauður), ásamt vængj-
um og vængleysi af
ýmsu tagi sem mótað
er í myndmál. Einnig
má nefna fjallið, jökul-
inn og ána sem eru eftir
sem áður helstu líking-
ar í íslenskri ljóðagerð
til þessa dags. Eins og í
svo stórum hluta róm-
antískra bókmennta á
íslandi er aðalminni
þessa kvers sjálft vorið,
græn lögun þess ásamt
laxinum í ánum. Matth-
ías Johannessen virðist
hugfanginn af dýralífi eins og það
birtist í öllum sínum myndum, því
fiskar, hreindýr, hestar og jafnvel
kýr koma hér við sögu, rétt eins og í
öðrum skáldskap hans.
Einn tónn er til staðar allt til
enda, en það er tónn dauðans. Mörg
Ijóðanna í þessu safni eru sorgar-
Ijóð. Skáldið gerir sér í hugarlund að
það sé á gangi í kirkjugörðum og
íhugi tímann og flæði hans. Matthías
endurómar skáldskap fyrirrennara
sinna og binst þeim þáttum íslenskr-
ar ljóðagerðar sem gerir dapurleik-
ann og harminn að yrkisefni sínu.
Helstu áhrif sem greina má í þessu
safni má rekja til Steins Steinars,
skálds sem aðhylltist hugmyndir
ímagismans á fyrstu áratugum tutt-
ugustu aldar, og var iðulega álitinn
tilheyra táknsæisstefnu. Matthías
sver sig sjálfur í ætt við ímagisma
með því að setja saman ljóð sem
svífa eins og tærar myndbyggingar,
óháðar tilfinningum eða afstöðu.
Finna má mörg falleg augnablik í
táknsæi af þeim toga.
Ljóð ímagistanna eru tær og nú-
tímaleg, en Matthíasi tekst samt
sem áður að tefla fram þess konar
ljóðmáli gegn annars konar og ólíku
ljóðmáli, sem er þó jafnvígt hvað
varðar fagurfræðilegan styrkleika.
Hér er um að ræða hina rómantísku
tilhneigingu, en hann hreyfir við
óræðum þáttum þjóðtrúarinnar til
að koma þeim skilningi heim og
saman. Því þó ímagisminn sé bæði
háfleygur og tímalaus, hefur róm-
antíkin rótgróin tengsl við landið og
þjóðina, við hefðir tengdar því hug-
arástandi og þeim trega er kallar
harminn fram. Sögumaðurinn eða
skáldið, er undir áhrifum hins harm-
ræna bókina á enda. Einhver hefur
fallið frá og hann minnist hins látna
á göngu sinni og hlustar á vindinn í
trjánum er minningamar sækja að.
En sjálft landið hverfur inn í vet-
urinn, þegar stilla og stöðnun kallast
á við grænt vorið. I allri þeirri sorg
sem gefin er til kynna felst því end-
umýjun og einskonar fögnuður yfir
því sem vaknar á nýjan leik.
Matthías hefur sett saman dásam-
legt safn ljóða sem spretta fram og
speglast hvert í öðm, jafnvel þegar
hugsanir og myndmál breyta um
stefnu og kastast til baka í nýjum
myndum eftir því sem á líður. Hann
skiptir bókinni upp í kafla, sem heita
„Land,“ „Vökunótt," „Ferð,“ og að
lokum „Mánans frostkalda sigð ...“
þar sem margt af því sem áður hefur
verið sagt er dregið saman í hnot-
skurn. Kaflaheitin em til vitnis um
helstu umfjöllunarefni kversins;
sambandið á milli skáldsins og
landsins, harminn sem ætíð vakir,
og lífsleiðina sem birtist í liki sjálfs
Ódysseifs, en hann er kallaður fram
ásamt Gunnari úr íslendingasögun-
um. „Ættjarðarljóð" er bók af því
tagi sem lesandinn getur haldið
áfram að lesa um langa hríð, því
skáldskapur af þessu tagi bliknar
ekki.
Hljómur skálds sem
komið er heilan hring
Matthías
Johannessen
„La Fomarina" eða Bakarastúlkan, eins og útleggja mætti heiti verks-
ins á íslensku, er nú talið hafa verið sfðasta verk Rafaels.
Ástkonan verk Rafaels
PORTRETT af klæðlftilli konu
sem talin er hafa verið ástkona
endurreisnarlistamannsins Raf-
aels er nú talið hafa verið málað af
meistaranum f stað eins aðstoð-
armanna hans líkt og áður hafði
verið talið.
Verkið sem nefnt hefur verið
„La Fornarina" kom nýlega fyrir
sjónir almennings á ný í Barberini-
safninu í Róm eftir að hafa verið í
höndum sérfræðinga sl. ár sem
hreinsuðu verkið og lagfærðu. La
Fornarina sýnir konu með túrban
á höfði sitja fyrir í hlutverki Ven-
usar og benda rannsóknir fræði-
manna nú til þess að undir málaðri
myndinni sé að finna teikningu
Rafaels af ástkonu sinni, Margher-
itu Luti. Myndin, sem er merkt
Rafael, hafði til þessa verið álitin
verk Guilios Romano, aðstoð-
armanns Rafaels, og var jafnvel
talin hafa verið máluð eftir dauða
meistarans. Sú undirbúningsvinna
á striganum sem rannsóknir
fræðimanna hafa nú leitt f ljós
virðist hins vegar benda til þess að
La Fornarina sé þegar öllu er á
botninn hvolft verk Rafaels sjálfs.
Hlýtur byggingarhefðarverðlaun í Noregi
Til-
Guðmundur
Jónsson
brigði
við
hefðina
GUÐMUNDUR
Jónsson arkitekt
hlaut á dögunum
verðlaun sem
hverfast um
byggingarhefð í
Noregifyrirþjóð-
garðsmiðstöðina í
Hardangervidda.
Að áhti dóm-
nefndar sameinar
byggingin nú-
tímalegan byggingarstíl viðkvæmu
umhverfi með frábærum hætti.
Að sögn Guðmundar standa sveitr
arfélögin í Noregi að verðlaununum
en til þeirra var stofnað að frum-
kvæði samtaka arkitekta og hönnuða
í Noregi, Norsk Form. Markmiðið er
að varðveita gamla og góða bygging-
arhefð.
„Þessi verðlaun voru kærkomin,
ekki síst í Ijósi þess að meðan á bygg-
ingu miðstöðvarinnar stóð reis upp
ákveðin misklíð um hana. Sumir
töldu hana bijóta í bága við hefðina.
Það má kannski segja að ég sé ekki
algjörlega trúr hinni bókstaflegu
túlkun en með því að nota náttúruna
til að móta grundvöll hússins tel ég
mig vera að túlka hefðina. Hefð get-
ur ekki heldur verið stöðnun. Sam-
félag virkar ekki nema það sé í þró-
un. Þjóðgarðsmiðstöðin í
Hardangervidda er tilbrigði við
hefðina,“ segir Guðmundur.
Miðstöðin er 1.400 fermetrar að
stærð og meginuppistaðan er upp-
lýsingamiðstöð um Hardangervidda
og aðra þjóðgarða í Noregi. Tekur
hún einnig til stofnana sem sinna
náttúruvemd. í byggingunni er
einnig margmiðlunarrými, þar sem
gestir geta skoðað myndbönd,
skyggnur og fleira tengt þjóðgarð-
inum. Þar er líka veitingaaðstaða
með góðu útsýni yfir garðinn og að-
Þjóðgarðsmiðstöðin í Hardangervidda í Noregi.
Gott útsýni er yfir garðinn úr veitingasalnum.
staða fyrir útiveitingar á veröndinni.
í miðstöðinni er lítið myndlistargall-
erí, minjagripaverslun og fimm ráð-
stefnusalir.
Tengigangur tengir þjóðgarðs-
miðstöðina nálægu hóteli. Hótelið er
ekki eftir Guðmund en hann hefur
teiknað tillögu að stækkun þess sem
ekki er komin til framkvæmdar.
Guðmundur segir hugmyndina að
baki miðstöðinni byggjast á náttúru
og hálendi Noregs. Aðkoman er í
láginni, þannig að menn „ganga á
fjallið", eins og norskra útivistar-
manna er siður, þegar þeir ganga
upp að húsinu.
Hafa mikla þýðingu
Miðstöðin var vígð í ágúst síðast-
liðnum en Norðmenn hafa á liðnum
misserum lagt kapp á byggingar í
þjóðgörðum. Þannig er bygging
Guðmundar önnur miðstöðin sem rís
í Hardangervidda en það er þjóð-
garður í nágrenni við bæinn Rjukan
sem er í um þriggja klukkustunda
akstursfjarlægð frá Ósló.
Guðmundur segir verðlaunin hafa
mikla þýðingu fyrir sig. Hann sé með
tólf menningarmiðstöðvar á teikni-
borðinu um þessar mundir og verð-
launin séu góð lyftistöng fyrir þá
vinnu. „Framvinda bygginga sem
eiga að hlúa að menningu er treg í
Noregi eins og á íslandi. Þessi verð-
laun ættu að auka almenna bjartsýni
og trú á því sem ég er að gera. Þar af
leiðandi eru meiri Ukur á að hinar
byggingarnar tólf verði að veruleika.
Svona verðlaun geta hæglega haft