Morgunblaðið - 24.12.2000, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ

Spennu-
sögur
á jólum
Rafmagnsleysi
getur komi sér
illa, ekki síst
þegarjólin eru á
næsta leití. Sem
Þriggja sólar-
hringa slagur
Skömmu fyrir jólin 1972 geröi ofsaveður og
féll masturí Búrfellslínu lvið Hvítá. Rofnaöi
straumurtil álversins í Straumsvík og
rafmagn var skammtað í Reykjavík. Tryggvi
Sigurbjarnarson og Jón Norðfjörð tóku
þátt í viðgerð Búrfellslínu.
betur fer heyrir
þaö nú til
undantekninga
aö rafmagnió
fari encla
raforkukerfió
mun buröugra
en áöur var.
Guðni Einarsson
ræddí viö nokkra
rafveítumenn
sern hafa lent í
því aó koma
spennu á af!
vana víra rétt
fyrír jólín.
OFSAVEÐUR með þrumum og eld-
ingum gekk yfir Suðurland 20. des-
ember 1972. Kviknaði í tveimur bæj-
um í Rangárvallasýslu, bát rak á
land á Stokkseyri. Eldingu sló niður
í Búrfellslínu og eldingavarar við
Búrfellsvirkjun eyðilögðust. Við það
sló Sogsvirkjun út og nær öll
Reykjavík varð rafmagnslaus.
Daginn eftir gekk enn ofsaveður
yfir landið. Kirkjan á Möðruvöllum í
Eyjafirði fauk af grunni og þök fóru
af mörgum húsum í Reykjavík. í
veðurhamnum að kvöldi 21. desemb-
er hrundi 60 metra háspennumastur
við bakka Hvítár, Grímsnesmegin,
og Búrfellslína 1 slitnaði. Pessi há-
spennulína var þá sú eina sem flutti
rafmagn frá Búrfellsvirkjun og olli
bilunin alvarlegum rafmagnsskorti,
ekki síst fyrir álverið í Straumsvík,
sem varð fyrir miklu tjóni. Grípa
varð til rafmagnsskömmtunar í
Reykjavík. Jaðraði við neyðarástand
vegna óveðurs og rafmagnsleysis, að
því er fram kom í fréttum.
Alvarlegt ástand
Tryggvi Sigurbjarnarson raf-
magnsverkfræðingur var stöðvar-
stjóri í Sogsvirkjun og hafði umsjón
með háspennulínum Landsvirkjun-
ar. Jón Norðfjörð rafvirkjameistari
var þá línumaður og eftirlitsmaður
hjá Landsvirkjun. Þeir unnu ásamt
um þrjátíu öðrum í þrjá sólarhringa
samfleytt við að koma straumi á
Búrfellslínu.
Tryggvi segir að um leið og línan
slitnaði hafi hún slegið út. ,AJverið
datt út. Varastöðin fyrir álverið, sem
er í Kapelluhrauni, annaði ekki
nema hluta af orkuþörfinni. Það var
svo lítið varaafl að það þurfti að
skammta rafmagn til verksmiðjunn-
ar. Það lá fyrir að ef ekki tækist að
koma Búrfellslínunni inn fyrir
ákveðinn tíma myndi storkna í ker-
unum og álverið var því í mikilli
hættu.“
Tryggvi segir að hvassviðrið sem
felldi þennan háa tum hafi verið
ótrúlegt. „Þetta var óskaplega hart
veður og mikil hrina, en engin ísing.
Um leið og línan datt út kom útkall
og farið var að leita að biluninni.
Hún fannst fljótlega. Það vildi svo
vel til að daginn eftir lygndi og varð
tiltölulega gott veður. Einnig var
verið að reisa Búrfellslínu 2, ekki
langt frá, og við gátum fengið tæki
og menn sem voru að vinna í henni.“
Það komu tveir vinnuflokkar til að
gera við línuna, einn frá Landsvirkj-
un sem Jón Aðils stjómaði og annar
frá Guðmundi Bjamasyni verktaka.
Samkvæmt fréttum Morgunblaðsins
frá þessum tíma komu einnig við
Sluppu heim
fyrir jólin
Réttfyrirjólin 1975 bilaði spennir rafveit-
unnará Þórshöfn. Ragnar Valdimarsson
á Akureyri var í hópi starfsmanna RARIK og
fleiri sem lögðu á sig mikið erfiði til að
Þórshafnarbúargætu haldið hátíö
Ijóssins við raflýsingu.
STARFSMENN rafveitna hafa oft
þurft að leggja á sig mikið erfiði til
að hátíð ljóssins stæði undir nafni.
Ragnar Valdimarsson hefur lengi
unnið hjá Rafmagnsveitum ríkisins
(RARIK) á Akureyri. Hann kann
margar sögur af hetjulegri baráttu
rafveitumanna við rafmagnsleysi á
Norðurlandi eystra.
Ægilegt veður á Sléttu
Nokkru fyrir jólin 1975 var kolvit-
laust veður og mikil ófærð á Norð-
austurlandi. Vegir ýmist illfærir eða
lokaðir. Við þessar aðstæður bilaði
spennir rafveitunnar á Þórshöfn og
stór hluti þorpsins varð rafmagns-
laus. Illt var í efni því ekki var til
varaspennir á Akureyri.
Björn Sigurðsson, sérleyfishafi og
verktaki á Húsavík, var einn fárra
sem áttu fjórhjóladrifinn vömbíl
með krana á þessum ámm. Hann
segir að hentugur spennir hafi feng-
ist frá Egilsstöðum og verið selflutt-
ur norður í Skagafjörð. Þar tók
Björn við spenninum og flutti austur
á Raufarhöfn á bfl sínum, Þ-5. Björn
segir að veðrið á Melrakkasléttu hafi
verið „ægilegt" og er þó ýmsu vanur.
Frá Akureyri fóm fjórir vaskir
starfsmenn RARIK á Land-Rover-
jeppa og frambyggðum rússajeppa.
Auk Ragnars verkstjóra Valdimars-
sonar vom þeir Freyr Áskelsson,
Oðinn Valdimarsson söngvari og
bróðir Ragnars, Hallgrímur Schev-
ing og Jón Sigurðsson frá Garði í
Kelduhverfi. A Kópaskeri bættist
Stefán Valdimarsson, starfsmaður
RARIK á Raufarhöfn, í hópinn.
Á Kópaskeri hittu félagarnir hjón-
in Sigríði Valdimarsdóttur og Gísla
Hafsteinsson frá Raufarhöfn. Sigríð-
ur var bamshafandi og komin langt á
leið, hún varð léttari mánuði seinna.
Þau vom á Bronco-jeppa og spurðu
hvort þau mættu fylgjast með aust-
ur.
„Við komumst við illan leik í fyrsta
áfanga norður fyrir Blikalón á Mel-
rakkasléttu. Ofærðin var svo mikil
og veðrið snarvitlaust,“ segir Ragn-
ar. Vörabfll Bjöms mddi leiðina og
jepparnir lulluðu á eftir. „Það var
komið framundir morgun þegar við
gáfumst upp. Þá fengum við snjóbfl
til að koma frá Kópaskeri og hann
Morgunblaðið/Kristinn
Tryggvi Sigurbjarnarson rafmagnsverkfræðingur og Jón Norðfjörð
rafvirkjameistari lentu í einni mestu raflínuviðgerð Islandssögunnar.
sögu starfsmenn Landhelgisgæsl-
unnar. Alls vora um 30 manns að
störfum á vettvangi þegar flest var.
Jón fór strax að undirbúa upp-
setningu nýrrar línu í turninum sem
stóð uppi austan árinnar. Hann naut
aðstoðar Trausta Hjaltasonar við
það verk. „Ég þurfti að fara upp í
tuminn til að hengja upp vírana. Þá
var svo mikil ísing á honum að ég
þurfti að brjóta hana af með hamri
til að komast upp.“
Mesti vandinn var að koma taug
yfir ána svo hægt væri að draga þrjá
nýja háspennuvíra yfir. Vegna hlý-
indanna var mikill jakaburður í ánni
sem gerði mönnum erfitt fyrir. „Við
reyndum að róa yfir á litlum bátum,
en það gekk ekki. Svo fengum við
utanborðsvélar, en gallinn var sá að
leðjan úr jökulvatninu fór í mótor-
ana og stíflaði þá. Við bræddum úr
þremur mótoram,“ segir Tryggvi.
Þyrlur gátu ekki flogið
Tvær þyrlur vom fengnar á vett-
vang, ein frá Landhelgisgæslunni og
önnur frá Vamarliðinu. Þær lentu
báðar um hádegisbil á Þorláks-
messu. Meðan lögð vom á ráðin um
hvernig best yrði að haga verkum
skall á mjög dimm hrímþoka og
þyrlurnar komu að engum notum.
Þá var ákveðið að senda þrjá
menn á báti yfir á vesturbakkann að
sækja kaðal sem nota átti til að
draga svokallaðan forvír yfir ána.
Forvírinn yrði svo notaður til að
draga háspennuvírana yfir.
Haf háspennulínanna yfir Hvítá
sem mastrið bar var 730 metrar.
Kaðallinn var hafður 300 metram
lengri en hafið á milli bakka.
Straumþunginn og ísrekið í ánni
tóku svo mikið í kaðalinn að hann
náði ekki yfir og stoppuðu þremenn-
ingarnir á eiði í ánni með kaðal-
endann. Landhelgisgæslumenn
skutu þá af línubyssu yfir á eiðið og
dugði sú lína til að ná kaðlinum yfir.
Straumur fyrir jól
Síðdegis á Þorláksmessu var farið
að strengja fyrsta forvírinn yfir ána.
„Við settum upp staurasamstæðu
til bráðabirgða í staðinn fyrir mastr-
ið sem hmndi,“ segir Jón. „Raf-
magnið komst á klukkan hálfsex á
aðfangadag, hálftíma fyrir jól. Þetta
var heilmikil törn. Við unnum baki
brotnu nótt og dag í þrjá sólar-
hringa. Það vora eldingar og læti
þegar við voram að vinna við þetta
og mikið rafmagn í loftinu. Ég var
með tæplega fimm metra langan
stiga sem hengdur var í arminn á
staurnum og fékk oft rafstuð vegna
spennunnar í loftinu. Ég man að við
þurftum að skilja einn fasann eftir í
hjóli fram yfir áramótin, gátum ekki
tengt hann inn. Ég treysti ekki bún-
aðinum því vírinn var orðinn svo
þungur."
Þeir Tryggvi og Jón töldu þetta
með verstu tilvikum sem þeir lentu í
varðandi línuslit. Að minnsta kosti
var þetta langöflugasta línan sem
hafði slitnað og mest í húfi að við-
gerð tækist í tíma. Heilt álver í veði.
En var nokkur líkamsorka eftir til