Skírnir - 01.12.1916, Side 4

340
Ræða
[Skirnir
skjálftar og margt annað ilt, svo þjóðin var komin á
heljarþrömina. Um aldamótin og fyrstu ár 19. aldar var
Magnús Stephensen aðalfrömuður íslenzkra bókmenta sem
kunnugt er, en hann stóð þegar fram í sótti einn síns
liðs; hann reyndi með mesta dugnaði, með óþreytandi elju
og stakri ósérplægni að leiða útlenda mentastrauma til
Islands, en margt var til hindrunar, einkum árferðið og
deyfð almennings, en hins vegar var Magnúsi eigi vel
lagið að ná taki á íslenzkum anda og þjóðlegu sniði á
máli og öðru.
Fyrir 100 árum var útlitið fyrir mentun og
menning íslendinga mjög dauft og dýrðarlítið. Þá voru
stríðsárin og hallærisárin reyndar nýlega afstaðin, en alt
lá niðri í fátækt og framtaksleysi. Landsuppfræðingar-
félagið var liðið undir lok, en Magnús íátephensen hafði
þó ekki enn þá gefist upp, byrjaði að gefa út Klaustur-
póstinn litlu síðar, en mjög fátt skráði hann annað; yfir-
leitt má segja, að bókmentalíf íslendinga væri þá að eins
hjarandi; blómaöld sú, sem í bili hafði runnið upp á 18.
öldinni, var um garð gengin, þjóðin var aftur að sofna;
nærri ekkert var prentað og ekkert gert til að menta al-
þýðu eða halda við íslenzku vísindalífi.
Þá kemur Rasmus Rask til sögunnar; hann sá, hve
bráðnauðsynlegt var að halda við bókmentaáhuga Islend-
inga, hann sá að það þurfti að glæða þann eld, sem var
falinn undir arinhellunni, og að það var eigi hægt að gera
það öðruvísi en með félagsskap. Rask sá líka, hve þýð-
ingarmikið þetta var fyrir viðhald á þjóðerni Islendinga
-og fyrir heiður og framtíð Islands. Rask segir í bréfi
1817, að það sé sannfæring sín, að ef Islendingar hættu
að halda við bókmentum sínum, þá muni þjóðin smátt og
smátt skiljast frá fornöld sinni og þá muni aðrir út í frá
ekki gefa um land eða þjóð fremur en Skrælingja. Að
koma í veg fyrir þetta segir Rask að hafi verið höfuðtil-
gangur sinn með að stofna Bókmentafélagið.
Enginn útlendur málfræðingur hefir líklega nokkurn
tíma kunnað eins vel íslenzku eins og Rask. I skóla