Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1980, Page 95

STOLL RAFNS BRANDSSONAR
99
kistu eða kistli undir setunni. Vert er að hafa í huga að bekkir nefndust stólar
langt fram eftir öldum, en reiðustóll var heiti á lausum stól. Um reiðustóla er
getið í fornsögunum, bæði Ólafs sögu, Sturlunga sögu, Kjalnesinga sögu og
Konráðs sögu. í síðastnefndri sögu er minnst á skraut á húsgagni af þessari
gerð, og segir þannig í þessari heimild: ,,Nú gengur hann í höllina og innar eft-
ir, unz hann kemur fyrir konung. Reiðustóll stóð fyrir konungi, og voru
drekahöfuð á. Þau tóku svo hátt upp, að þau bar hærra en borðið.” í
Reallexikon der Germanischen Altertumskunde segir um stóla með ofan-
greindu lagi að þeir hafi verið notaðir í stofum jafnt sem kirkjum, í þeim hafi
verið geymdir púðar, ábreiður og ýmis gögn af smærra tagi, og beri þeir þess
vegna heitið reiðustóll eða reiðistóll. Hjalmar Falk telur að orðið reiðustóll
(reiðistóll) merki lausan stól eða bekk sem er búinn eða geymi alls konar reiðu
(reiði). Orðið er skýrt á eftirfarandi hátt í norrænuorðabók Fritzners: ,,laus
stóll (bekkur) sem hægt er að færa til og setja eftir hentugleikum þar sem
menn vilja.” í viðbótarbindi orðabókarinnar leysir önnur skilgreining þessa
af hólmi. Má þar lesa um húsgagnið: ,,kistustóll, stóll sem í er rúm fyrir alls
konar reiðu, kvk. (= reiði, hvk.), búnað og áhöld.” Merkileg vísbending er í
máldaga kirkjunnar að Skarði á Skarðsströnd frá um 1274. Er þar greint frá
„kistu reiðu stól.” Verður að draga þá ályktun að Skarðskirkja hafi átt reiðu-
stól með kistu. Orðið reiðustóll þekkist í islensku nútímamáli. í orðabók
Blöndals er það sagt tákna hægindastól, „Lænestol,” og lesa má um það í
orðabók Menningarsjóðs: „reiðustóll, k. hægindastóll, f laus stóll, sem
færa má til.” Reiða merkti m.a. „omnia bona,” eins og tekið er fram í skýr-
ingum Fritznersorðabókar, sem sagt allt sem verður til hægðarauka. Svo virð-
ist sem menn hafi kennt við reiðu færanlega stóla og þægilega. Er án efa órétt-
mætt að einskorða þetta heiti við kistustól, hins vegar hefur færanlegur kistu-
stóll mátt teljast til þessa flokks. Grundarstólarnir eru samkvæmt þessu reiðu-
stólar.
Rilaskrá
Antiquarisk Tidsskrift, 1843-’45.
Árbók hins íslenzka fornleifafélags, 1917.
Bild och betydelse, grein eftir Lennart Karlsson.
Die Island-Titr, Peter Paulsen.
Fabeldyr og sagnfolk, Bengt Holbek og Iörn Piö.
Festskrift for William Nygaard, grein eftir Hjalnrar Falk.
íslenzkt fornbréfasafn, II.
Konráðs saga, Riddarasögur, III., útg. Guðna Jónssonar.
Kulturhistorisk Leksikon, I. Basiliskusdýrið.
Ordbog over det gamle norske Sprog, III., IV.
Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, IV.
Saga, 1967, grein eftir Björn Þorsteinsson.