Óðinn - 01.07.1922, Side 29

OÐINN
77
þrysvar borna,
(opt þó ósjaldan
þó hon enn lifir).
Hjer segir, að Qullveig hafi verið þrífædd og þrisvar sinn-
um brend og að hún lifi ekki ósjaldan eftir það. En vera má
að þetta sje alt líkingartal og eigi ekkert skylt við einstakling,
heldur einhverja hugmynd. En það er komist nokkuð ljósara
að orði um þetta atriði aftan við Helgu kviðu Hjörvarðssonar.
Þar segir: „Helgi ok Sváfa er sagt at væri endurborin". Ann-
ars verður ekki betur sjeð en ummælin aftan við Völsunga
kviðu ena fornu taki af öll tvímæli um þetta atriði. Þar segir:
„Þat var trúa í forneskju, at menn væri endurbornir, en þat
er nú kölluð kerlingavilla, Helgi ok Sigrún er kallat at væri
endurborin. Hét hann þá Helgi Haddingjaskati, en hon Kára
Hálfdánardóttir, svá sem kveðið er í Káruljóðum ok var hon
valkyrja".
Verst var það, að Þór skyldi ekki fá drukkið alt úr vítis-
horninu, því að grunur minn er sá, að þá mundi frásögnin um
hinar þrautirnar, sem á eftir koma, hafa orðið nokkuð annan
veg. Þó má auðvitað vel una við ósigur Þórs, af því að hann
var í raun og veru sigur.
Kötturinn.
Onnur þraut Þórs var að Iyfta ketti Utgarða-Loka. Það er
þó aðgætandi að þetta var enginn köttur. Vjer skulum athuga,
hvað Utgarða-Loki segir sjálfur við Þór, er hann fylgir hon-
um út af Utgarði:
„Eigi þótti mjer hitt minna vert, er þú lyftir upp kettinum,
ok er þjer satt að segja, þá hræddusk allir þeir, er sá, er þú
lyftir af jörðu einum fætinum; en köttur sá var eigi sem þjer
sýndisk: þat var Miðgarðsormur, er liggur um lönd öll ok
vanst honum varlega lengð til, at jörðina tæki sporðr ok höf-
uð; ok svá langt seildisk þú upp, at skamt var þá til hirnins".
Það er nú, að eg hygg, talið nokkurn veginn víst, að áður
en fræðarinn Oðinn kom fram, hafi menn hjer í álfu tignað
Tý og sje því Týstrú eldri þáttur Ásatrúarinnar. Trúarbragða-
saga mannkynsins sýnir að oft eru höfð hausavíxl á goðum og
árum, þegar nýr átrúnaður ryður sjer til rúms og steypir þeim
sið, sem þá er fyrir, að meira eða minna leyti af stóli. Það er
því ekki óhugsandi, að Miðgarðsormur hafi upphaflega verið
talinn sem guðdómleg vera með forfeðrum vorum í ómunatið, í
stað þess að vera skoðaður sem hin mesta óvættur, er sögur fara
af. Sannleikurinn er sá, að orma, naðra eða dreka er að miklu
getið í flestum trúarbrögðum.
í austrænum og fornguðspekilegum frumeðlisfræðum er iðu-
lega talað um, að hið guðgómlega frumvitundarlíf hafi tak-
markað sig og er sú takmörkun stundum táknuð rjettum baug
eða hring eða þá nöðru, er bítur í sporð sjer. Miðgarðsorm-
urinn, er lykur um lönd öll, sýnist hafa verið upphaflega sem í-
mynd þessarar takmörkunar með forfeðrum vorum, hversu ann-
arlega sem þetta kann að láta f eyrum nútíðarmanna. Það læt-
ur nær sanni, munu menn segja, að skoða Miðgarðsorm sem
ímynd, eða ef til vill, uppruna hins illa. Það er og rjett álitið,
og haggar ekki við hugmyndinni um hann sem ímynd hinnar
guðdómlegu takmörkunar. Hann má vel heita uppruni eða höf-
undur „hins illa“, sökum þess, að takmörkunin er hinn raun-
verulegi uppruni hins illa, sem vjer svo köllum. Það er tak-
mörkunin og ekkert annað en takmörkunin, sem vjer eigum
sýknt og heilagt við að stríða. Alt, sem vjer skoðum sem „ilt“,
á rætur sínar að rekja til takmörkunarinnar. Hungraður mað-
ur finnur sárt til htmgurs síns og skoðar það sem „ilt“, sökum
þess, að hann er takmarkaður í því að fá satt sig. Sjúkum
manni finst sjúkdómurinn vera kvöl, sökum þess að honum er
svo markaður bás, að hann getur ekki bætt eða fengið bætt
úr böli sínu. Og svo mætti Iengi telja. Hið illa í mönnum og
öllum lifandi verum, er einnig sprottið upp af takmörkuninni.
Maðurinn hefir þrjá höfuðeiginleika. I honum eru brot af
„bræðrunum" Oðni, Vila, Vje, það er að segja: Alviskunni,
almættinu og algæskunni. Alviskubrotið í manninum birtist
oss sem vit eða skynsemi. Almættisbrotið er þar sem vilja-
þróttur eða geta. Og algæskubrotið blasir þar við oss sem
elska eða kærleikslund. En stundum eru ekki rjett hlutföll
þessara þriggja eiginleika í mönnum, einn þeirra getur verið
yfirgnæfandi eða þá enn þá takmarkaðri en hinir tveir.
Vjer skulum taka hjer dæmi þessu til skýringar. Maður
einn hefir mikið vit. Það er örlítið brot úr alvisku guðs, dropi
úr viskuhafi allífsins. Hann hefir einnig mikið viljaþrek eða
þrótt til að bera. Það er örlítið brot úr almætti guðs, dropi
úr orkuhafi allífsins, En svo hefir hann að eins lítið af kær-
leikseðli, það er örlítið brot úr algæskunni, sáralítill dropi úr
kærleikshafi allífsins. Hlutföllin verða ekki rjett í eðli manns-
ins; kærleikurinn verður minstur, og nægir honum ekki, nema
til þess að elska sjálfan sig, og ef til vill, sína nánustu. Það
er því hætt við, að Rann reynist nokkuð harðdrægur eða ó-
bilgarn við aðra menn. Það geta líka farið svo leikar á skeið-
velli atburðarásarinnar, að hann verði með rjettu talinn vond-
ur maður. Þó hefir hann nokkuð af eiginleikunum þremur í
sjer fólgið, hið þrefalda guðdómseðli er að finna í honum sem
öðrum mönnum; en hlutföllin eru ekki rjett; einn höfuðeigin-
leikinn er hjer takmarkaðri í samanburði við hina en góðu
hófi gegnir. Þar er meinið, af því að takmörkunin er, eins og
áður er sagt, uppruni hins „illa“.
Tökum annað dæmi: Kona ein, sem er margra barna móðir,
getur verið gædd miklu viljaþreki og kærleikseðli, en hefir
ekki vitið í sama hlutfalli. Það getur orðið til þess, að hún
lætur meira eftir börnum sínum en þeim er holt og getur
þannig orðið óbeinlínis völd að ógæfu þeirra, er þau ganga
út í hina hlífarlausu baráttu og eru þá ekki framar studd armi
hinnar elskandi móður. Ogæfan eða bölið, er getur leitt af
breytni þeirra, er sprottið af takmörkun móðurinnar og þó
hafði hún þann eðliskostinn, sem vjer erum vanir að skoða
sem æðstan þeirra allra og göfugastan — kærleikann. Þar sem
yjer sjáum hin rjettu hlutföll vits, vilja og kærleika, er sem
vjer sjáum guðsmyndina í mönnum berum augum.
En takmörkunin er ekki að eins uppruni hins illa •••• hún
er einnig skilyrði fyrir framförum og þroska alls, er lifir og
hrærist. Ef hún væri ekki, væri ekki heldur neitt stríð nje bar-
átta, en þá gæti og ekki heldur verið um nokkurn sigur að
ræða nje framfarir. Sjómanninum mundi sækjast seint róðurinn,
ef alla mótspyrnu vantaði við árina. Þess vegna hefir höfundur
tilverunnar áskapað mannsandanum þegar í upphafi — ef það
hefur verið til, sem vjer getum kallað upphaf — að hann eigi
sýknt og heilagt í stríði við takmörkunina, er veitir sífelt við-
nám eða mótspyrnu öllum framförum hans eða framsókn.
Og Þór hóf köttinn það upp, að hann ljetti einum fœti. Er
ekki sem vjer lesum þarna fyrirheit um sigur mannssálarinnar,
eða að mannsandinn eigi fyrir sjer að vinna bug á takmörkun-
inni, og verða fullkominn eins og faðir hans á himnum er