Bókasafnið - 01.03.1990, Page 46

Libr.Ass.Rec., 83(5) May 1981
áfengisvanda að stríða, til að panta fyrir sig þau rit sem
hann var búinn að fá augastað á.
Hér koma fleiri dæmi: Hvernig á að bregðast við kröfu
lögreglunnar um að fá upplýsingar um hver hafi fengið að
láni bókasafnsbækur sem fundist hafa með þýfi? Er rétt að
láta sérfræðing vita að annar sérfræðingur sé að vinna að
sams konar rannsókn ef bókavörður hefur aðstoðað þá
báða við öflun heimilda? Á að hafa bók um kynlíf með
mjög „djörfu“ myndefni ævinlega í geymsluhillum safns
til að forða því að börn eða viðkvæmt fólk rekist á hana af
tilviljun í hillu? Á almenningsbókasafn að kaupa kennslu-
bók um hnefaleika þrátt fyrir að þeir séu bannaðir á ís-
landi? Á bókavörður að þiggja boð tölvufyrirtækis um
miðnætursiglingu með mat og drykk á Signu?!
Þannig mætti lengi telja en ég held að ofangreind dæmi
sýni að bókasafnsfræðingar standi í starfi sínu oft frammi
fyrir siðfræðilegum spurningum.
Þá er næst að spyrja: Eftir hverju eigum við að fara til að
leysa siðfræðilegar spurningar í starfi? Duga okkur lög og
reglur samfélagsins og óskrifaðar siðareglur þess og stétt-
arinnar? Lítum á stöðu mála hjá nokkrum nágranna
okkar.
Amerísku bókavarðasamtökin, A.L.A., hafa haft siða-
reglur „Code of Ethics“ (nú „Librarians* Code of Ethics")
síðan 1939 og hefur þeim oft verið breytt (American: 1982
og Lindsey:1985, s. 63-65). Bresku bókavarðasamtökin,
L.A., hafa haft siðareglur „Code of Professional
Conduct" frá 1983 (Guidance:1986). Innan bókavarðafé-
laganna starfa síðan að sjálfsögðu siðanefndir.
Finnsku bókavarðasamtökin urðu fyrst til þess á
Norðurlöndunum að setja á fót vinnuhóp, sem fjalla átti
um siðfræði, árið 1984. Ætlunin í upphafi var að gera til-
lögu um siðareglur bókasafnsfræðinga en aðrir starfs-
menn bókasafnanna vildu taka þátt í þessu og komu með
þau rök að bókasafnsfræðingar gætu ekki náð sínum sið-
fræðilegu markmiðum án aðstoðar annarra starfsmanna
safnanna. Með því að hugsa málið út frá öllum sem vinna
á bókasöfnum rofnuðu tengslin við ákveðna sérþekkingu,
fagmennsku bókasafnsfræðinganna, en þau hafa verið talin
mjög mikilvæg eins og vikið var að hér í upphafi greinar-
innar (Rosenquist: 1988, s. 6). í Noregi starfar vinnu-
hópur svipaður þeim finnska og er stefnt að því að leggja
reglurnar fyrir landsfund norsku bókavarðasamtakanna,
NBF, í mars 1990 (Yrkesetiske:1989). Hin Norðurlöndin
eru komin skemmra á veg, en komið hafa upp hugmyndir
frá Svíum um sameiginlegar norrænar siðareglur (Ros-
enquist:1988, s. 8). Hér má bæta því við að sumarið 1990
verður haldin hér á íslandi ráðstefna á vegum Norrænu
bókmennta- og bókasafnanefndarinnar, NORDBOK,
um siðfræði í bókasöfnum.
Að sjálfsögðu eru skiptar skoðanir á því hvort það sé
yfirleitt nokkur þörf á slíkum siðareglum og komið hafa
fram raddir sem telja þær sem í gildi eru of almennt orðað-
ar, of yfirborðslegar og að þær taki ekki á raunverulegum
vandamálum (Stover:1987).
Telji menn að siðareglur í bókasafni séu til bóta þarf að
koma sér saman um hvað eigi að vera í slíkum siðareglum,
hvað sé aðalatriði og hvað aukaatriði, hvernig eigi að orða
hlutinao.s.frv. Bob Usherwood, formaðurbreska vinnu-
hópsins, nefnir sex atriði sem þurfi að vera í siðareglum
bókasafnsfræðinga (Usherwood: 1981):
1. Krafa um að bókasafnsfræðingurinn sé starfi sínu
vaxinn, þ.e. hafi ákveðna menntun og haldi þekkingu
sinni stöðugt við.
2. Þagnarskylda bókasafnsfræðingsins og það að virða
einkalíflánþegans.
3. Sjálfstæði og frelsi stéttarinnar. Mikilvægi bókasafna
fyrir jafnrétti og lýðræði í samfélaginu.
Bókasafnsfræðingurinn verður að berjast gegn hvers
konar tilraunum til að hefta frelsi, hefta aðgang að upp-
lýsingum og eru þar með taldar hvers konar ritskoðun-
artilhneigingar.
4. Hlutleysi og hlutlægni stéttarinnar.
5. Fjármálasiðfræði. Hér er átt við það að gæta þess að
blanda ekki saman fjárhagslegum hagsmunum bóka-
safnsfræðinga og t.d. seljenda bókasafnsvara. Hér inn í
kemur líka spurningin um greiðslur fyrir bókasafns-
þjónustu.
6. Skylda bókasafnsfræðings að gera ekki neitt sem
skaðað getur stéttina.
Margir hafa viljað tengja gjaldtöku fyrir þjónustu bóka-
safna við siðfræði eins og sést á því að á þessari ráðstefnu
voru þessi tvö mál tekin fyrir og rædd í samhengi. Margir
telja að það að taka gjald fyrir þjónustuna stangist á við þá
siðferðilegu skyldu bókasafnsfræðinga að stuðla að
frjálsum aðgangi að heimildum. Eins og kunnugt er er
ókeypis þjónusta bókasafna „gratis princippet" mjög
mikið hitamál, t.d. á Norðurlöndunum, ogleggja margir
mikla áherslu á að þetta grundvallaratriði sé haft í heiðri.
Gjaldtaka eða ekki gjaldtaka var minna vandamál hér
46
BÓKASAFNIÐ