Bókasafnið - 01.03.1990, Qupperneq 47

áður fyrr á meðan bókasöfnin buðu lánþegum sínum bara
upp á „það sem þau áttu sjálf', þ.e. rit eða annað sem
safnið var sjálft búið að kaupa. Vandamálin byrja að
hrannast upp þegar bókasöfnin fara að bjóða lánþegum
aðgang að efni sem önnur söfn eiga með millisafnalánum
og nú snýst umræðan aðallega um beinan aðgang að gagna-
brunnum.
Hver á að borga? Auðvitað vill enginn borga. Athugun
í Staats- und Universitátsbibliothek í Bremen
(Preuss:1984), þar sem boðið var upp á að leita beint í
tölvu ókeypis, leiddi þetta vel í ljós. Þó að notendur teldu
aðgang að slíkri þjónustu afar dýrmætan - töldu 10 mín-
útna leit í tölvu spara sér allt upp í nokkurra mánuða vinnu
- þá voru aðeins örfáir tilbúnir að greiða fullt fyrir.
Mér þykir heldur langt gengið þegar búið er að setja
bein tengsl á milli gjaldtöku í bókasöfnum og þess að
hindra streymi upplýsinga. Benda má á að ótal hindranir
eru í veginum frá uppsprettunni (höfundinum) til notand-
ans. Nægir að nefna í því sambandi að bóka-, blaða- og
tímaritaútgáfa í heiminum er að komast á fárra hendur,
t.d. á hendur olíufélaga eða svokallaðra „holding com-
panies"1 og að valið er og vinsað úr efni áður en það er sett
í gagnabrunna.
Ég tel það ekki vera beinlínis siðfræðilegt mál hvort
tekið er gjald af notanda eða ekki fyrir þjónustu, ekki
frekar en að það sé siðfræðilegt mál að taka gjald af sjúk-
lingi fyrir læknisþjónustu upp að vissu marki eins og gert
er í dag í okkar vestrænu þjóðfélögum (Siðamál: 1977).
Gjaldtaka eða ekki og þá hve hátt hlutfall af raunveru-
legum kostnaði lánþeginn á að greiða fellur, að mínu viti,
fremur undir stefnu bókasafna.
Vafalaust hefur þessi grein vakið fleiri spurningar en
svör um siðfræði í bókasöfnum. Gaman væri að íslenskir
bókasafnsfræðingar veltu því fyrir sér sem ég hef reifað
hér, tengsl siðfræði við fagmennsku, mismunandi sið-
fræði einkalífs og starfs og siðareglur og hvort þær leysa
nokkurn vanda.
SUMMARY
Ethical issues in libraries
Thc articlc is reviscd version of a prcsentation delivered at the Nordic
conference of a library science students in Reykjavík in 1989. Since most
if not all professions relate at some point to ethical principles the author
finds it useful to give first a working definition of professionalism fol-
lowcd by examplcs from library practicc which might suggest the ne-
cessity of a code of ethics. The international scene is surveyed with
spccial emphasis on the Nordic countries. A few basic propositions for
ethical conduct drawn from the literature are presented as possible ground
for further discussions. The question of servicc charges in libraries is
considercd at length and the author reaches the conclusion that it should
not bc an cthical issue.
HEIMILDIR
American Library Association 1982. Librarians' code of ethics. Amerí-
can libraríes 13(Oct):595.
Arbetsgruppcn for biblioteksarbetets etik 1988. Biblioteksarbctets
principer (4 s. fjölrit).
1 Holding company: Móðurfyrirtæki, félag um hlutabréfaeign í fyrir-
tækjum sem það ræður þá oftast yfir í krafti eignarinnar. (Sören Sören-
son 1984. Ensk-íslensk orðabók. Reykjavík: Örn og Örlygur.)
Broddi Jóhannesson 1978. Lífsstarf og frjáls þróun skoðana. Broddi
Jóhanesson, Jónas Pálsson [og] Sigríður Valgeirsdóttir: Lífsstarf og
kenning. Reykjavík : Iðunn, s. 12.
Crowe, Lawson and Susan H. Anthes 1988. The academic librarian and
information technology. Ethical issues. Collegeand research libraries
49(2) :123-130.
Eriksen, Trond Berg 1988. Profesjonsetikk. Bok og bibliotek 55(6):4-6,
39.
Guidancenotes on the code ofprofessional conduct 1986. London : L. A.
Gulbraar, Kari 1988. Etisk dilemma. At formidle ... Bok og bibliotek.
55(4):17.
Kristín Indriðadóttir 1989. Fagvitund bókavarða í rannsóknar- og fram-
haldsskólasöfnum. Bókasafnið 13:30-32.
Krokan, Arne 1989. Yrkesetikk og profesjonalisering. Bok og bibliotek
56(4):6-9, 32-34.
Lindsey, Jonathan A. and Ann E. Prentice 1985. Professional ethics and
librarians. Phoenix : Oryx.
May, William F. 1980. Professional ethics.... Ethics teaching in higher
education. Ed. by Daniel Callahan and Sissela Bok. New York :
Plenum, s. 205-241.
Preuss, Volker 1984. Impacts of ethics and responsibility on online
counselling. 8th International online information meeting, London
4.-6.12.1984. (Fjölrit).
Rosenqvist, Kerstin 1985. Ansvar och solidaritet. Yrkesedk för biblio-
tekarier. Biblioteksbladet 70(9):214-215, 218.
- 1986. Bibliotekarer má formulere en yrkesetikk. Bok og bibliotek
53(1):10-12.
- 1988. Biblioteksarbetets principer. Förslag og motförslag. Kiijastolehti
81(4):182-183.
- 1988. Frán folkbildning till opinionsbildning? Bok og bibliotek
55(4):14-16.
- 1988. Work ethics and professionalism. Scandinavian Public Library
Quarterly 21 (4):4—8.
Siðamál lækna 1977. Læknablaðið. 1. fylgirit. Reykjavík : Læknafélag
íslands.
Stover, Mark 1987. Confidentiality and privacy in reference service.
RQ. 27(2):240-244.
Sveriges almanna bibliotcksförenings specialgrupp för referensarbete
1988. Riktlinjer fór refercnsarbete. (1 s. fjölrit).
Usherwood, Bob 1981. Feeling the draft... Library Association Record
83(5):246-247.
- 1981. Towards a code of professional ethics. ASLIB Proceedings
33(6):233-242.
Yrkesetiske retningslinjer for bibliotekansatte 1989. Interkontakt
14(3):3.
BÓKASAFNIÐ
47