Dagur - Tíminn Akureyri - 23.08.1997, Blaðsíða 5

ÍOagur-Œtmmn
Laugardagur 23. ágúst 1997 -17
LIFIÐ I LANDINU
Fréttatímar
norrænna manna
Jón Hnefill segir að ekki virðist hafa verið mikill munur á blótum suð- og norrænna manna. Myn±E.6i.
Rétt eins og menn
sverja við Biblíu
eða drengskap í
hœstarétti í dag,
blótuðu norrœnir
menn á þingum og
hétu á Njörð, Frey
og hin almáttuga
ás. Þá voru blótin
einnig eins konar
fréttamiðlar fyrir
tíma kristni.
Jón Hnefill Aðalsteinsson,
prófessor í þjóðfræði við
Háskóla íslands, hefur
skrifað bók um blót norrænna
manna fyrir daga kristninnar.
Hann segir geysimikið til af
blótfrásögnum í gömlum heim-
ildum. Þær frásagnir hafa þótt
misáreiðanlegar en Jón Hnefill
vill meina að þær séu traustari
en margur hyggur.
Kristnir þögguðu
niður vitneskjuna
„Menn hafa talsvert farið þá
auðveldu leið að hafna heimild-
unum en það tel ég að sé jafn
óvísindalegt og að gleypa við
þeim,“ segir Jón Hnefill, álita-
málin hafa snúist um það
hversu gamlar frásagnirnar eru
og hvort lýsingar á blótum séu
eftir norrænum arfsögnum eða
hreinlega teknar upp úr evr-
ópskum ritum. í nýútkominni
bók sinni Blót í norrænum sið
raðar Jón Hnefill fyrirliggjandi
frásögnum í tímaröð og túlkar
afstöðu ritara en afar misjafnt
er hvernig þeir lita frásagnirn-
ar sem eru ýmist jákvæðar
gagnvart blótum, hlutlausar
eða mjög neikvæðar.
- Reyndu kristnir ritarar að
þagga niður vitneskjuna um
blótaathafnir?
„Já, mér virðist það. Þar sem
samanburði verður við komið, í
t.d. mismunandi gerðum Land-
námabókar, þá má stundum sjá
að í yngri gerðum hafi verið
felldir niður kaflar sem fjölluðu
um blót. Stundum heilar og
hálfar setningar."
Höfundar elstu rita virðast
hafa verið bundnari af því sem
þeir töldu sögulega rétt, segir
Jón Hnefill, þ.e. afstaða ritara
snemma á 11. öld var hlutlaus
og sagnfræðileg. Síðar á 11.
öldinni eru þýdd hér mikil bar-
átturit fyrir kristni, helgiritin. í
þeim þýðingum eru suðrænar
blótfrásagnir harðlega for-
dæmdar og hafa því áhrif á við-
horf manna til blóta hér á landi
og um leið sagnaritara vora.
Fréttamiðlar
Ýmsar tilgátur eru uppi um
hver upphafleg merking blóts
er. Ein þeirra er að athöfnin
dragi nafn sitt af því að stökkva
fórnarblóði enda blóð víða rík-
ur þáttur í blótum. Blóð er
drykkur guðanna, fórnarblóði
var stökkt yfir akra til að auka
frjósemi. Snorri Sturluson lýsir
blótveislu á Hlöðum í Hákonar
sögu góða og þar kemur fram
að goðinn rauð fótstall guða-
mynda með blóði fórnardýrs og
stökkti sama blóði á trúaða.
Hlutverk blóðsins var að
sumra mati þannig að mynda
táknrænt samband milli guða
og manna en
hlutverk blótsins
gat verið mis-
munandi. Þegar
goð blótuðu á
þingum var „til-
gangurinn sá að
málareksturinn
væri ekki bara
háður frammi
fyrir mönnum
heldur einnig guðunum. Ef
menn gerðu ekki það sem þeir
voru dæmdir til þá var ekki
eingöngu mannlegrar hefndar
að vænta heldur einnig guðlegr-
ar. Þetta er það sama og menn
gera í Hæstarétti í dag, þeir
sverja við Biblíuna eða dreng-
skapinn."
Þá virðast blótin einnig hafa
gegnt spádóms-
hlutverki. „Það
virðist hafa verið
gengið til frétta í
hverju blóti og
einn liður hefur
verið að skyggn-
ast inn í framtíð-
ina. Og með
einhverjum hætti
þóttust menn skynja boðskap
einhvers staðar frá, við skulum
segja frá guðunum," segir Jón.
Guðrún Ósvífurs
og blótin
Ritarar reyndu að þagga niður
vitneskju um blót á 12. öld en
viðhorf þeirra verða blandaðri í
íslendingasögunum á 13. og 14.
öld.
Sérstakur kafli í bókinni
fjallar um Guðrúnu Ósvífurs-
dóttur og er tilefnið morgun-
verk liennar einn örlagaríkan
dag. „Það segir frá því í Lax-
dælu að hún hafi einn morgun
farið snemma á fætur þegar er
„sólu var ofrat". Það skýri ég
svo að sólu hafi verið færð fórn.
Svo kom hún heim og rak Bolla
og bræður sína til að vega
Kjartan en settist sjálf og spann
- þar til Bolli kom heim.
Ég tíni til dæmi um spuna
allt frá miðausturlöndum norð-
ur til fslands og um spunakon-
ur sem valkyrjur og örlaga-
nornir. Mín niðurstaða er sú að
hún hafi verið að taka þátt í
bardaganum með því að sitja
og spinna." Þ.e. að Guðrún hafi
ekki bara verið heilinn á bak
við morðið - heldur beinhnis
tekið þátt. lóa
Nákvæmasta lýsing
sem til er á því
hvernig blót fóru
fram er í Úlfljótslögum og
hafi menn áhuga á að setja
sig í stellingar forfeðra
sinna ættu þeir að geta
framkvæmt blót vandræða-
laust, svo nákvæm er frá-
sögnin. Svona blótuðu goð á
þingum:
Baugr tvíeyringr eða
meiri skyldi liggja í hverju
höfuðhofi á stalla; þann
baug skyldi hverr goði hafa
á hendi sér til lögþinga
allra, þeira er hann skyldi
sjálfr heyja, ok rjóða hann
þar áðr í roðru nautsblóðs
þess, er hann blótaði þar
sjálfr. Hverr sá maðr, er þar
þurfti lögskil af hendi at
leysa at dórni, skyldi áðr
eið vinna at þeim baugi ok
nefna sér vátta tvá eða
fleiri. „Nefni ek í þat vœtti,"
skyldi hann segja, „at ek
vinn eið att baugi, lögeið;
hjálpi mér svá Freyr ok
Njörðr ok hinn almáttki áss,
sem ek mun svá sök þessa
sœkja eða verja eða vitni
bera eða kviðu eða dóma,
sem ek veit réttast ok sann-
ast ok helzt at lögum, ok öll
lögmœt skil af hendi leysa,
þau er undir mik koma,
meðan ek em á þessu
þingi. “
KORGM
0
fyrir heimili, skóla
og samkomuhús
verð frá kr. 138.900,00
j m mmm!mi * Akureyri, sími 462 1415
'ísStUiRUÐIN Laugavegii63
— .I/l/4/IfB sími 552 4515
Kristnir menn
reyndu aðþagga
niður vitneskju
manna um hlót.