Dagblaðið Vísir - DV - 09.12.1981, Blaðsíða 13

DAGBLADID& VÍSIR. MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 1981.
13
dur Neytendur Neytendur Neytendur Neytendur
Kaupbætir:
BANNAÐ AÐ BJÓÐA ETTTHVAÐ
í KAUPBÆTI MS> VÖRU ekki vera full af kjöti
Nú fer í hönd sá tími ársins, þegar
seljendur vöru og þjónustu berjast
hvað harðast um hylli neytenda.
Þessi barátta kemur fram í ýmsum
myndum og segja má að hugmynda-
flugi seljenda séu litil takmörk sett
að þessu leyti. Reyndar læðist oft að
manni sú hugsun að eitthvað af þessu
hugmyndaflugi væri vel komið hjá
fleiri aðilum í þjóðfélaginu en
seljendum í ofangreindum skilningi,
en það er annað mál. Að fitjað sé upp
á nýstárlegum sölu- og samkeppnis-
aðferðum er í mörgum tilvikum til
bóta enda njóta neytendur gjaman
góðs af slíku og auðvitað má ekki
vanmneta dómgrond þeirra og
hæfileika til að greina kjarnann frá
hisminu.
í lagaákvæðum um óréttmæta
viðskiptahætti er lagt bann við
ákveðinni tegund söluaðferðar,
svonefndum kaupbæti.
Hvað er kaupbætir?
Segja má að kaupbætir sé
viðbótar- eða aukagreiðsla, hvort
sem hún er fólgin í vöru eða
þjónustu.sem neytendum er boðin, ef
þeir kaupa tiltekna vöru eða
þjónustu, sem við getum nefnt
aðalgreiðslu. Hið dæmigerða er að
neytanda er afhent t.d. tvenns konar
vara samtímis, á þann hátt, að önnur
lítur út sem aðalgreiðsla en hin auka-
greiðsla, sem afhent er til viðbótar og
án endurgjalds. Til nánari skýringar
má nefna eftirfarandi dæmi.
Dæmi um kaupbæti
Bóksali auglýsir að ef þú kaupir
tiltekið ritsafn (aðalgreiðsla), fylgi
bókahilla (viðbótargreiðsla) með í
kaupunum.
Raftækjasali auglýsir að ef þú
kaupir frystikistu fyrir jólin, verði
kistan fyllt af kjöti, þér að
kostnaðarlausu.
Húsgagnaverzlun auglýsir að
kaupir þú sófasett, fáir þú ókeypis
hornborð til viðbótar. Nefna mætti
ótal dæmi en þetta verður að nægja.
Hvers vegna er kaup-
bætir ólögmætur?
Eins og að framan greinir er
meginreglan sú að kaupbætir er
ólögmætur samkv. íslenzkum lögum.
En það er alls ekki út í hött að spyrja
hvers vegna svo sé. Er það ekki til
hagsbóta fyrir neytandann að fá til
viðbótar þeirri greiðslu (t.d. vöru),
sem hann hefur fyrst og fremst hug á
að kaupa, kaupbæti eða viðbótar-
greiðslu? Fá sem sagt meira fyrir
peningana en hann hefði að öllu
jöfnu mátt reikna með. Mótrökin
eru einkum þau að seljendum eigi
ekki að leyfast að laða neytendur til
ákveðinna viðskipta með gjöfum,
viðskipti eigi að grundvallast á hlut-
lægu mati neytenda á verði, gæðum
og magni. Ennfremur er því haldið
fram, að kaupbætirinn geti villt um
fyrir neytendum og gert þeim erfitt
um vik að bera saman sölutilboð
fyrirtækja og kaupbætirinn sé
jafnframt villandi, þar sem hann sé
gjarnan kynntur sem ókeypis eða án
endurgjalds en í reynd verði
seljandinn að endurheimta
kostnaðinn af kaupbætinum, t.d.
með því að taka tillit til hans við
verðlagningu aðalgreiðslunnar.
Greiðslur sömu
tegundar
Samkvæmt íslenzkum lögum er
greiðsla, sem að öllu leyti er sömu
tegundar og aðalgreiðslan ekki
kaupbætir hvað þá siður ólögmætur
kaupbætir, heldur venjulegur og lög-
mætur magnafsláttur. En forsendan
er sem sagt sú að um nákvæmlega
sömu vörutegundir sé að ræða en svo
væri t.d. ekki, ef neytendum væri
getur verið til nokkurrar leiðbeining-
ar í þessum efnum, þótt það skipti
ekki meginmáli en það sem úrslitum
ræður er hvernig málið horfir gagn-
vart neytendum, hvort þeim sé rétt að
líta svo á að að um aðal- og viðbótar-
Óréttmætir
viðskiptahættir
Þórður
Gunnarsson hdl.
greiðslu sé að ræða og hvort hið
uppgefna verð vekur þá trú að
neytandinn hagnist á viðskiptunum.
Verðlítill
kaupbætir
Ef verðntæti kaúpbætis er
óverulegt, er hann ekki ólögmætur.
Ekki treysti ég mér til að nefna nein
verðmörk í þessu sambandi þar eð
fullnægjandi fordætni og leið-
beiningar skortir en Ijóst er að hér er
um undantekningarákvæði að ræða,
sem sennilega verður skýrt þröngt.
Frantangreindar hugleiðingar
mega á engan hátt teljast tæmandi
enda tilgangurinn aðeins sá að reyna í
sem styztu máli en vafalaust þó i of
löngu, að vekja athygli r.eytenda á
t’Itölulega nAknum lögfræðilegum
• reglum. sem uierta hagsmuni þeiria
verulega.
Þórður Gunnarsson.
Einu sinni voru auglýstar frystikistur
og kindaskrokkar boðnir í kaupbæti.
Þær auglýsingar voru snarlega bann-
aðar — enda ólöglegar. Hér er gáð að
því hvort hugsanlega fylgi með kannski
einn lítill kjötbiti.
boðið ókeypis glas af
appelsínumarmelaði við kaup á
jarðaberjasultu.
Eðlileg tengsl
Jafnvel þótt greiðslur séu ekki að
öllu leyti sömu tegundar, geta tengsl
þeirra verið svo eðlileg með tilliti til
notkunar og jafnvel vegna tengsla í
eftirspurn um að um kaupbæti sé
ekki að ræða. Sem dæmi erlendis frá
má nefna að slík tengsl hafa verið
talin milli tannbursta og tannkrems
og framköllunar á myndun og nýrrar
filmu. Notkunartengsl verða í þessu
sambandi að vera náin og jafnframt
verður að skoðast eðlilegt að selja
t.d. vörur saman. Það segir sig sjálft
að kaupi maður bifreið, er eðlilegt að
tjakkur fylgi með. Kaupi maður
jakkaföt eða kjól, er eðlilegt að
herðatré fylgi með. Ef við hverfum
aftur til dæmisins um ritsafnið og
bókahillunar, sem nefnt er hér að
framan, má segja að viss tengsl séu
milli bóka og bókahillu en það er h.v.
'meira vafamál, hvort það geti
talizt eðlilegt að bjóða þessar vörur
saman, slíkt er vafalaust fátítt og
vissulega má hafa full not af rit-
safninu án bókahillunnar. Svo nefnt
sé nýstárlegt ágreiningsefni sem upp
er komið hér á landi, má nefna tilboð
um kaup á hljómflutningstækjum og
hljómplötum. Ég læt lesendum eftir
að meta hversu náin tengsl séu milli
þessara vörutegunda.
Kynningarmátinn
Því meiri áherzla sem t.d. í aug-
lýsingu er lögð á viðbótargreiðslu á
kostnað aðalgreiðslunnar, því meiri
likur eru á að um kaupbæti sé að
ræða og ég tala ekki um, ef aug-
lýsandinn ber fyrir sig orð eins og
ókeypis, án endurgjalds eða önnur
orð sömu merkingar. Ef viðbótar-
greiðslan er hins vegar i reynd endur-
gjaldslaus þannig að neytendur fá
hana án tillits til frekari viðskipta, er
ekki um kaupbæti að ræða.
Aðalgreiðsla —
viðbótargreiðsla
Til að um kaupbæti sé að ræða
verðum við að geta talað um aðal- og
viðbótargreiðslu (kaupbætirinn) og
öflun viðbótargreiðslunnar að vera
háð kaupum aðalgreiðslunnar. Úr
þessu getur verið erfitt að skera. Það
þarf t.d. alls ekki að vera kaupbætir,
þótt svipaðar vörur séu boðnar
saman til kaups t.d. að ýmis verkfæri
séu boðin fram i einu lagi. Mis-
munandi verðmæti tveggja greiðslna.
JjgamsagcL,
með tilbrigðum, eftír Hafliða Magnússon
Þetta er ekki skáldsaga. Ýmsum kann að finnast
hún ótrúleg en hún er sönn, sögð af manni sem sjúlf-
ur kynntist þessu. Svona var stundum togaralífið og
kannske finnast þess enn dœmi. Skopið virðist
höfuðeinkenni bókarinnar, en að baki er djúp alvara.
Glefsur úr efninu: Nú skal vera menningarleg
innivera. „Er þetta helvíti þá ekki lifandi — Nœstir
voru Pólarnir — Valkyrjan birtist — Nú var reynt
að fylla töluna — Við slumpum á þig fertugan —
Níu barna móðir. Haldið á Græniandsmið. Þar
fóru tveir í sjóinn — Hver djöfullinn er nú það?
— Hvar í ósköpunum er ég — Andrésarþáttur.
Veiðarnar hefjast með tilbrigðum. Hífop —
Kúnstin að bæta troll — Gúmmí Tarsan hlýtur að
slasa sig. Grænlandsævintýrið. Nú var öllu stamp-
að — Gamanið fór að kúrna — Þið megið brjóta
niður allt Grœnland — „Jeg bara kvittar svo er jeg
vekk” — Portúgalar, mokkasíur og grænlenskar
meyjar — Aftakaveður við Hvarf. ”
. Of hifOi sjdffon sif d lofl meO gilsinum.
Hafliði Magnússon er fæddur í
Hergilsey á Breiðafirði, en ólst
upp á Bíldudal. Hann hefur unnið
í ýmsum atvinnugreinum, en aóal-
lega stundað sjómennsku. Hann
var 16 ára þegar 1. bók hans
kom út og 18 ára hlaut hann 1.
verðlaun i smásagnasamkeppni.
Hann hefir samið fjölmarga leik-
þætti, sem fluttir hafa verið á
Bíldudal og víðar, m.a. í útvarpið.
Hann hefur samið gamanvísur
fyrir skemmtikvöld og kom sú
samantekt út I bókinni „Bíldudals
grænar baunir”. Af leikritum og
söngleikjum má nefna „Paradísar-
bær”, frumfluttur á Bíldudal,
„Gísli Súrsson”, sem Mennta-
skólinn á ísafirði sýndi á ísafirði,
Akureyri og Laugarvatni, og
„Sabína”, sem frumfiutt var af
Litla leikklúbbnum á ísafirði og
siðan leikið hjá Lcikfélagi Akur-
eyrar. Það leikrit var valið úr
verkum áhugaleikhúsa til sýning-
ar á listahátið í Bergen.
Hafliði var nokkur ár á togur-
um i Reykjavík og Hafnarfirði á
tíma siðutogaranna, enda ber
þessi bók þvi vitni, að hann veit
góð skil á því efni sem um er
fjallað.
ÞESSA BÓK GETUR ENGINN SJÖMAÐUR LÁTIÐ ÓLESNA.
ÆGISÚTGÁFAN