Dagblaðið Vísir - DV - 08.03.1983, Qupperneq 13

DV. ÞRIÐJUDAGUR 8. MARS1983.
Náttúrufræðsla og
náttúrufræðisöfn
Vald mannsins yfir náttúrunni er
mikiö og vandmeðfarið. Með vald-
níðslu á náttúrunni kippir maðurinn
fótunum undan eigin tilveru. Fólki
þarf að vera ljós nauðsyn þess að lifa
í sátt viö náttúruna og viöurkenna
rétt komandi kynslóða til mannsæm-
andi lífsskilyrða.
Fólk þarf að skilja gagnkvæmnina
sem hvarvetna ríkir í samskiptum
lífvera og hið magnaöa samspil
ólíkra þátta líffélaga og vistkerfa.
Þaö eykur ekki einungis skilning á
náttúrunni, heldur einnig á eðli
mannsins og mannlegra samskipta.
Náttúrufræðsla á erindi við alia,
ekki einungis sem undirstaöa ýmiss
konar starfsmenntunar, heldur
einnig sem þáttur í viðleitni til aö ala
upp kynslóðir sem séu færar um aö
axla þá ábyrgð að vera hin valda-
mikla lífvera maður.
Síðustu áratugi hafa Islendingar
fjarlægst mjög náttúruna. Bætt
húsakynni og samgöngur hafa gert
fólk mun óháðara duttlungum
náttúruaflanna en áður. Fólk dvelur
lengstum í manngerðu, vemduðu
umhverfi og finnur lítiö fyrir veðra-
brigðum og árstíðaskiptum. Lífs-
björgina sækja flestir út í búð. Leikir
bama fara að mestu fram innan
dyra eöa á möl og malbiki og æ færri
böm komast ísveit á sumrin.
Skólum er mikill vandi á höndum
aö kenna um lifandi náttúru í dauöu
umhverfi að vetrarlagi. Kennurum
er ætlaö aö fara með börn og
unglinga út í náttúruna í líffræöi, en
sá þáttur vefst mjög fyrir mörgum
þeirra. Kennuram væri mikill
styrkur að hafa aðgang aö sér-
hæfðum stofnunum með sérhæfðu
starfsfólki við könnun lífríkis og
náttúrufars. Sama gildir um flokk-
stjóra í skólagörðum, vinnuskólum,
garörækt, skógrækt og annarri starf-
semi þar sem börn og unglingar
vinna úti í náttúrunni að sumarlagi
við bestu skilyrði til hvers kyns
náttúrufræöslu. Þannig tækifæri
nýtast engan veginn sem skyldi nú.
Náttúrufræðisöfn þurfa jöfnum
höndum aö sýna innan dyra gripi úr
náttúrunni og greiða fyrir og skipu-
leggja náttúruskoðun utan dyra.
Þessir tveir þættir starfseminnar
eru um margt háðir hvor öðram.
I öllum bæjum landsins og í öllum
hverfum Reykjavíkur er stutt í lif-
andi náttúru: skrúðgaröa, tjamir,
fjöru, ár, læki, mýrar, móa eða holt.
Fæstir kunna að notfæra sér þá
möguleika til dægradvalar,
upplifunar og þroskunar sem þannig
staðir bjóða upp á. Slök náttúru-
fræðifræðsla á eflaust sinn þátt í
getuleysi margra ungra og gamalla
til að njóta nærveru við náttúruna og
aö glíma við þúsund gátur hennar.
Foreldrar og böm þeirra gætu átt
saman gagnlegar og ánægjulegar
stundir við náttúrufræöslu á safni og
utan dyra undir leiðsögn hæfra leið-
'beinenda.
Brautryðjendastarf
Eldhugarnirað baki Hinu íslenska
náttúrufræöifélagi hafa í nær heila
öld unniö brautryöjendastarf á þessu
sviði: skipulagt fræösluerindi og
náttúruskoðunarferðir reglulega og
gefið út 51 árgang af alþýðlega
fræösluritinu Náttúrufræðingnum.
Kynning þessarar starfsemi hefur
aöallega farið fram meö fátæklegu
fréttabréfi tvisvar á ári og hefur aö
mestu troðist undir hina þungu og
nútímalegu áróðursvaltara fjár-
magnaðra kaupahéðna sem bjóöa
hamingjuna fala tO kaups.
Hið íslenska náttúrufræðifélag
kom á fót náttúrugripasafni þegar
fyrir aldamótin síðustu, sem síðar
ÞorvaldurÖrn
Árnason
breyttist í Náttúrufræöistofnun
Islands, sem býr við þröngan kost
við Hlemmtorg. Þá stofnun þarf aö
efla, auka þátt hennar í almennings-
fræðslu og byggja yfir hana sóma-
samlegt húsnæði.
Sjónvarpið hefur sýnt margar og
góðar myndir úr lífríki ýmissa
heimshluta og þættirnir Lífið á jörð-
inni og Vegferð mannkyns vora frá-
bærir. Hins vegar er mikið verk
óunnið hvað varðar flest svið náttúru
Islands. Sjónvarpiö getur aukiö
áhuga almennings á náttúrunni, en
sjónvarpsgláp kemúr hins vegar
ekki í staöinn fyrir náttúrufræðslu á
safni og úti.
Nú þarf að gera átak í þessum
efnum.
Þorvaldur Örn Árnason,
kennari.
„Sjónvarpið getur aukið áhuga almenn-
ings. . .en sjónvarpsgláp kemur ekki í
staðinn fyrir náttúrufræðslu á safni og úti. . .”
Sumir menn virðast telja sér þaö
til framdráttar aö temja sér mál-
flutning sem afbakar staðreyndir og
hallar réttu máli. Einkanlega virðist
þessi gállinn veröa uppi hjá þeim
sem eru aö gutla í pólitík. Þegar
ófriðarbál kosninganna fer að loga
þá er ekki seinna vænna aö sýna
djörfung og koma sér upp stefnu.
Betra er að veifa röngu tré en öngu.
Tilefni þessara skrifa era um-
ræður á Alþingi um vísitölufrumvarp
forsætisráöherra og sérálit mitt um
þaö mál, en þó mest kjallaragrein
eftir Karl Steinar Guönason alþingis-
mann sem birtist í DV þann 24. febr.
sl. Þar er vitnað í ónákvæmt oröalag
greinargerð frumvarpsins sem
síöan er ýkt og allt úr lagi fært af
verkalýðsleiðtoganum. Mér þykir
því nauösynlegt að birta kafla úr sér-
áliti mínu til að lesendur þurfi ekki
að vera háðir fríhendistúlkun kjós-
endahræddra frambjóöenda.
I séráliti mínu segir m.a.
1. Tekinn verði upp nýr grundvöllur
vísitölu framfærslukostnaðar
byggður á niðurstöðum neyslu-
könnunar frá árunum 1979—1980.
2. Verðbætur á laun greiðist næst 1.
mars nk., síðan á fjögurra mán-
aða fresti. Meirihluti nefndarinn-
ar vill koma fjögurra mánaða
kerfinu á strax. Ég tel óvarlegt að
stíga þaö skref nú. Vil fresta því
umeinnmánuð.
3. í stað tveggja (þriggja) frádrátt-
arliða komi fastur frádráttur. I
núverandi vísitölu eru frádráttar-
liöir áfengi og tóbak og launaliður
bónda. Meirihluti nefndarinnar
gerir tillögu um aö bæta orku-
verði þarna við. (...)
Ég tel fastan frádrátt á allan hátt
heppilegri leiö, ekki hvað síst
m.t.t. efnahagslegrar stjórnunar.
Áætlað er að meðalvægi frádrátt-
arliöanna í núverandi vísitölu sé
um 11,5%. Ég legg til að viö út-
reikning vísitölunnar 1. mars nk.
veröi fastur frádráttur, 11,5%,
látinn koma í staðinn fyrir núver-
andi frádráttarliði. Eftir að búið
er að lengja verðbótatímabilið í
f jóra mánuði verði dregið úr þess-
um frádrætti, og verði hann fram-
vegis 9,5%. Þetta er gert til að
tryggja það atriði í yfirlýsingu
ríkisstjórnarinnar að nýja kerfið
tryggi kaupmátt vegna þess að
lenging verðbótatíma mun að
öðru jöfnu rýra kaupmátt. Auk
þess legg ég til aö ákveðið verði
að ráðstafanir vegna jöfnunar
orkuverðs í landinu komi ekki inn
í vísitöluna. Þetta tel ég vera í
samræmi við yfirlýsingu ríkis-
stjórnarinnar.
4. Öbeinir skattar og niðurgreiðslur
verði ekki í vísitölunni. Þótt sú
hugmynd sem lífskjaravísitalan
(till. meirihlutans, Þ.O.) styöst
tillögur mrnar tryggja jafnvel betur
kaupmátt launa en núverandi kerfi
þar sem vægi núverandi frádráttar-
liða er lækkað úr 11,5% í 9,5%. Þetta
gerir meira en vega upp á móti leng-
ingu verðbótatímans úr þremur í
fjóra mánuði. Meginmunur á tillög-
um mínum og meirihluta nefndar-
innar varþessi:
áfe „Stjórnun íslenskra efnahagsmála, sem
^ snýst í kringum vísitölukerfiö eins og
jörðin í kringum sólina, er hættulega skamm-
sýn.”
við sé að ýmsu leyti snjöll þá ótt-
ast ég að hún verði tortryggð sem
svikamylla fyrir stjórnvöld á
hverjum tíma, enda á henni ýms-
ir tæknilegir mælingargallar sem
leitt gætu til óvissrar fram-
kvæmdar. (...) Þess í stað legg
ég til að breytingar á sköttum og
niðurgreiöslum hafi ekki áhrif á
verðbótavísitölu. (...)
Þessi aðgerö eykur efnahagslegt
svigrúm ríkisstjórna um leið og
hún kemur í veg fyrir að aukin út-
gjöld, t.d. vegna bættrar þjónustu
hins opinbera, leiði til almennra
kauphækkana í landinu. Auk þess
legg ég til að afnotagjald af ríkis-
útvarpinu verði ekki inni í verð-
bótavísitölunni. (...)
Eins og fram kemur í þriðja lið hér
að framan er sú fullyrðing Karls
Steinars, að hér sé á ferðinni „alls-
nakin kjaraskerðing”, helber upp-
spuni. Auðvelt er aö sýna fram á að
í fyrsta lagi vildi ég ekki aö leng-
ingin kæmi strax ofan í þær
skerðingar á verðbótavísitölu sem
gera þurfti 1. des. sl. og þá óhjá-
kvæmilegu kaupmáttarrýrnun sem
því fylgdi.
í öðru lagi lagði ég til aö vægi frá-
dráttarins yröi minnkað m.v. núver-
andi vísitölu um leið og verðbóta-
tímabilin lengdust. Aö ég hafi aöeins
viljað fastán frádrátt í stað ein-
stakra frádráttarliöa segir ekki
nema hálfan sannleikann.
I þriðja lagi vildi ég aö vísu taka úr
vísitölunni óbeina skatta og niður-
greiðslur. Ég vildi hins vegar ekki
gera þá aö nýjum frádráttarliöum
eins og frumvarp forsætisráðherra
virðist gera ráö fyrir.
I f jórða lagi er mér sú tillaga óvið-
komandi aö forsætisráöherra geti
sett einhliða reglur um framkvæmd
laganna. Ég hef alltaf álitið þetta
Kjallarinn
r
Þröstur Olafsson
eiga að vera í höndum kauplags-
nefndar.
Hamagangur Karls Steinars um
kaupránstilburði Alþýðubandalags-
ins er því út í hött. Rökleysa Karls
Steinars fer á kostum þegar hann
ræðir vísitölusvindlið hér í Reykja-
vík. Ef hækkun á fargjöldum Strætis-
vagna Reykjavíkur er ekki látin
koma fram á allsherjarkauphækkun
um allt land þá er veriö ,,aö halda
niöri kaupi láglaunafólks í landinu”.
Þótt viöbrögö Karls Steinars séu
heldur hvimleitt dæmi um þá höfuð-
sótt sem grípur um sig í hvert sinn
sem efasemdarmenn í vísitöluátrún-
aöi leyfa sér aö efast um kanóiseraö-
an heilagleika hennar þá er hann alls
ekki einn á báti. Fylgjendur aögerða-
leysis í vísitölumálum eru enn mý-
margir þótt raðir þeirra þynnist
nokkuð. I mínum flokki eru þeir all-
fjölmennir. Einnig þar fer þeim
fækkandi. Það er ekki alrangt, sem
komið hefur fram hjá nokkrum
þeirra, að skoðanir mínar í vísitölu-
málum séu ekki endilega skoðanir
Alþýðubandalagsins. Þó var sérálit
mitt kynnt fyrir fjölmörgum ein-
staklingum innan flokksins og marg-
sinnis rætt í þingflokki hans.
Vissulega fer ég í tillögum mínum
inn á brautir sem ekki hafa verið
fjölfarnar af meðlimum Alþýðu-
bandalagsins til þessa — að viö
hreyfum okkúr örlítiö upp úr þeim
djúpu hjólförum sem vísitölutrúin
hefur fest okkur i. Tillögur mínar eru
varfærnislegt skref í þá átt að skapa
meira svigrúm til efnahagslegrar
stjórnunar og draga örlítið úr víxl-
verkunaráhrifum vísitölunnar. Um
leið geri ég þá kröfu að kaupmáttar-
trygging vísitölunnar verði óbreytt.
Auövitaö tryggir vísitalan engan
kaupmátt þegar til lengdar lætur.
Þeir sem því halda fram eru enn í
andlegri húsmennsku á sjöunda og
áttunda áratugnum, þegar launin ein
voru verötryggð. Nú er búið aö verð-
tryggja allt nema gengið, meira að
segja fiskverðið, og allar breytingar
til hækkunar breiðast yfir hagkerfið
með hraða himintunglanna. Stjórnun
íslenskra efnahagsmála, sem snýst í
kringum vísitölukerfið eins og jöröin
í kringum sólina, er hættulega
skammsýn. Slík stjórnun leiðir ekki
til neins. Hún heldur varla í horfinu.
Það er öllum til hagsbóta að vinna
sig upp úr því fari sem menn sitja í.
Núverandi vísitölukerfi er gulltrygg-
ing fyrir áframhaldandi viögangi
verðbólgunnar. Því verður að breyta
þótt fleira þurfi aö fylgja ef aðgeröin
á að heppnast. Að ganga sjálfviljugir
ofan í vísitölugrafirnar aftur er und-
anhald undan einum saman óttan-
um. Það er árátta sumra að vilja
fremja sjálfsmorö af ótta við dauð-
ann.
Frumvarp forsætisráöherra er
gallað og varaöi ég við því að leggja
það fram — ekki til þess að fría að-
standendur þess frá pólitískum skelli
heldur til að reyna að foröa hug-
myndinni um tiltölulega milda breyt-
ingu á vísitölukerfinu frá glötun. Það
tókst ekki. Því óttast ég að næsta
vísitölutillaga verði ekki vægileg
breyting heldur allsherjarafnám, án
þess að miklum vörnum verði viö
komið eða þess gætt í hvívetna að
allir axli jafnar byrðar.
Stundum spenna menn bogann svo
hátt að strengurinn slitnar.
Þröstur Ólafsson.