Dagblaðið Vísir - DV - 13.05.1983, Blaðsíða 14

14
DV. FÖSTUDAGUR13. MAl 1983.
Fóstra óskast
Starf forstöðukonu viö leikskólann Lönguhóla, Höfn, Horna-
firði, er laust til umsóknar nú þegar eöa eftir samkomulagi.
Um er að ræða hálft starf. Einnig vantar fóstru á deild frá
miöjum ágúst. Fóstrumenntun áskilin í bæði störfin.
Upplýsingar gefur forstöðukona í síma 97-8315 á miðvikudög-
um og föstudögum e.h.
Menning
Menning
Menning
Notaðir /yftarar
í mikiu úrvafi J
Getum afgreitt eftirtalda lyftara nú þegar
STII.I.
Rafmagns
1.51.
21.
2.51. m/snúningi.
31 m/snúningi.
Disil
2.51. m/húsi.
3.51. m/húsi.
41.
Skiptum og tökum í umboðssölu.
UÁ
-W7
K. JÓNSSON & CO. HF. 2«
Vitastíg 3
Sími 91-26455

Meira en 5 20 álw frábær reynsla af
FERGUSON áíslandi.

Videostar 3V29 fjarstýring með þræði. Úrvals tæki fyrir öll venjuleg heimilisnot. Mest seldu og
vinsælustu tækin.
ORRIHJALTASON
HAGAMEL 8 SÍMI I6I39
TILSÖLU
NOTfWIR
Vantar þig notaðan bíl á
góðum kjörum? Verð kr.
Dodge Aspen árg. 1976, 90.000.
Plymouth Duster árg. 1975, 65.000.
Simca 1100 árg. 1977, 35.000.
Wagoneer árg. 1974, 110.000.
Fíat 125P árg. 1979, 65.000.
Fíat 125P árg. 1978, 45.000
Chevrolet Nova árg. 1977, 80.000.
Chevrolet Nova árg. 1974, 60.000.
Simca 1508 árg. 1976, 45.000.
Escort árg. 1974, 25.000.
Bílarnir eru til sýnis og sölu á staðnum.
twtoöir bííar
HGILL úgóöum hjörum
VILHJÁLMSSON HF
Smiðjuvegi 4, Kópavogi, s. 77200 og 77202
MEDLOGUM
SKAL LANDi EYÐA
Maj Sjöwall og Per Wahlöö
Luktar dyr
Skáldsaga um glæp
Ólafur Jónsson þýddi
Mál og menning 1982
Luktar dyr eru áttunda bókin í flokki
nýstárlegra sakamálasagna eftir
sænsku rithöfundana Maj Sjöwall og
Per Wahlöö. Áöur hafa meðal ann-
arra komiö út Löggan sem hló og
Maðurinn á svölunum. Þessi flokkur er
tilraun til aö skapa nýja gerö saka-
málasögu. Höfundarnir snúa ýmsum
formúlum hins hefðbundna reyfara í
andstæöu sína og gefa gildum hans
nýtt inntak án þess þó aö rjúfa ramma
formsins. Þessi viðleitni hefur vakiö
veröskuldaöa hrifningu en um leið
gagnrýni. I þessari stuttu grein er ekki
rúm til að rekja þá umræöu alla en
ástæða er til aö benda fólki á grein
Olafs Jónssonar í Tímariti Máls og
menningar 5/1982, hvar hann fjallar
um reyfarann meö sérstakri hliösjón
af verkum Sjöwall og Wahlöö.
Skúrkar og hetjur
Hefðbundnir reyfarar eru aö jafnaði
dulbúnar dæmisögur. Réttlátar hetjur
hins góða keppa viö rangláta skúrka
Ljótir delar
og ofurmenni
En fáir eru trúlausir meö öllu. Raun-
sæi þeirra Sjöwall og Wahlöö er ekki
annað en yfirskin hrárrar formúlu eöa
goösagnar sem lítt er frábrugðin frum-
sögnum hins hefðbundna reyfara þeg-
ar allt kemur til alis. I Sögu um glæp er
aö finna einfalda andstæðu góös og ills,
andstæðu sem smáskýrist þegar á
sagnaflokkinn líöur. Hið illa birtist í
fulltrúum valdsins, yfirmönnum lög-
reglu, viðskiptajöfrum og stjórnmála-
skúrkum. Þeir eru hinir raunverulegu
sökudólgar, rót hinna samfélagslegu
meinsemda. Undantekningarlaust eru
þessir delar heimskir, ljótir, eöa illa
klæddir.
Hið góða á hins vegar heima í lög-
regluhópnum ágæta sem smám saman
öölast vitund um aö hans höfuðóvin er
Bókmenntir
Matthías Viðar
Sæmundsson
Maj Sjöwall og Per Wahlöö.
hins illa í leik sem skiptir sköpum fyrir aö finna á hæðinni fyrir ofan, þaö er í
uppihald hins rétta siögæöis. James herbúö laga og réttar. Martin Beck og
Bond er í raun „dýrlingur” nútímans félagar komast aö raun um þaö meö
sambærilegur viö forna kalla sem í tímanum aö hlutverk þeirra er aö
þénustu góös málstaðar voru tungu- tryggja ranglætinu langlífi, aö viö-
skomir, augnaútstungnir og lamdir í fangsefni þeirra er sjúkdómseinkennið
mauk.Munurinnsáeinnaönútildags en ekki sjúkdómurinn sjálfur. Þeir
lemur hin kristna hetja — í staö þess upplýsa morömál sem stafa af efna-
aö vera lamin sjálf — illa orma mafíu hagslegu misrétti og þjóðfélagslegu of-
og kommúnisma sem stefna fullkomnu beldi því vofir háskinn yfir eftir sem
samfélagi í voöa. Fáséö er í reyfurum áöur þótt lausn sé fundin á einstöku
nútímans að maðkar hins illa séu písl- máli.
arvottar; þvert á móti eru þeir helvísk- Lögregluhópur Sjöwell og Wahlöö er
ur saur í brók hins hreinláta og sann- ósköp líkur þeim kristna dólgi James
kristna, aðsókn af svipuöu tagi og lesa Bond þegar allt kemur til alls. Olafur
má um.í píslarsögu Jóns. Þeir eru tákn Jónsson bendir á þaö í Tímariti Máls-
illskunnar í manneöli og heimi. Reyf- og menningar aö lýsing lögreglumann-
arinn fjallar yfirleitt um útrekstur anna sé trúverðugri en títt er um hetj-
illra anda eöa fúlmenna, samfélag sem Ur í sakamálasögum af þeirri ástæöu
hristir af sér óværu; hann er guðræki- helstri aö verkum er skipt, eiginleikum
leg dæmisaga um eilífa baráttu góös ofurmennisins dreift á heilan hóp
og ills, lævís kirkjulegur áróður á trú- manna. Til samans búa þeir yfir þeim
lausumtímum. eigindum sem hefja hina hefðbundnu
Sjöwall og Wahlöö halda tryggö viö"hetju yfir aðra menn. Marghöföa þurs
þjóösögur reyfarans enda eru þær inn- hins réttláta, skynsamlega og góöa í
tak bókmenntaformsins. Hins vegar veröldinni. Þegar grannt er skoöað
reyna þau að ljá reyfaranum nýtt siö- sést aö siðgæði þeirra er í rótinni hið
gæöi meö því aö lima persónugeröir sama og mótar persónu James Bond.
hans í sundur. Hinn frækni trúargönd- Einstakar einkunnir eru einungis aör-
ull og krossfari James Bond dreifist á ar.
hóp mislitra lögreglumanna, Martin Misindismenn Sjöwall ogWahlöö eru
Beck, Rönn, Kollberg og Gunvald Lar- ævinlega einhvers konar fómarlömb,
son. Allir eru þeir heldur ófullkomnir sök þeirra má ávallt rekja til þjóöfé-
og ósköp mannlegir hver á sína vísu. lagsgerðar sem myröir börnin sín.
Svipaða útreið fær fúlmenniö. I sögum Þeir eru píslarvottar ómannlegs um-
Sjöwall ogWahöö er hann ekki annaö bverfis sem kallar á glæpi.
en saurugt afsprengi glæpasamfélags, Þessi túlkun moröingjans er síöur en
smælingieöaíöllufallipíslarvotturaö- svo ný. Svíamir ganga hér í fótspor
stæöna sem hann ræöur ekki viö. öfgafullra raunsæishöfunda á 19du öld
Þannig leggja höfundarnir manns- sem litu svo á aö einstaklingurinn væri
mynd reyfarans spjóti og sundra per- ábyrgðarlaus vera, afsprengi síns um-
sónugeröum hans. Jafnframt gefa þeir hverfis í einu og öllu. Þetta aumingja-
sögum sínum sannfræðilegan blæ meö guðspjall hefur haft einkennilega mikil
raunsæislegri aldarfarslýsingu. aö áhrif á hugsunarhátt margra félags-
þessu leyti eiga verk þeirra heima í hyggjumanna þótt þaö sé í eðli sínu
straumi félagslegra raunsæisbók- öndvert öllum húmanisma. Forsenda
mennta sem ekki sjá trén fyrir skógin- félagslegrar baráttu er og veröur
um og flytja alla áherslu af einstakl- ábyrgö einstaklingsins á sjálfum sér
ingnum á samfélagið. °g náunganum. Afsali hann sér henni
hefur hann nauöalitinn rétt til aö krefj-
ast breytinga. Hvaöa ástæðu hefði
hanntilþess?
Sjöwall og Wahlöö virðast lifa í ósköp
einf öldum heimi. V eröld þeir ra skiptist
í tvennt. Annars vegar mynda vondir
arðránsmenn samfélag hinna rang-
látu; þeir kúga fólkiö, ræna fólkiö, slá
fólkið, sparka í fólkiö, blekkja fólkiö,
eru vondir viö fólkið, er sama um fólk-
iö, fangelsa fólkið — af einskærri
heimsku og græðgi aö því er virðist;
þeir eru upp til hópa illa gefnir og enn
verr klæddir. Hins vegar myndar lög-
regluhópur undir stjórn Martins Beck
samfélag hinna réttlátu; hann stendur
fyrir mannlega skynsemi, hugrekki,
innsæi, tilfinningu og allt það sem gef-
ur lífinu gildi, hann er ímynd hins góöa
og mennska í ómannlegum og djöful-
legum heimi. Uti í myrkrinu ráfar svo
hið ómeövitaða morðfólk sem í sjálfu
sér ersaklaust:
Stórglæpamenn eru aldrei handsam-
aöir.
Stórglæpamenn ræna ekki banka.Þeir
hafast sjálfir viö í skrifstofum. Þeir
taka aldrei neina áhættu. Þeir hrófla
aldrei viö heilögu kúnum í þjóöfé-
laginu. Þeir gefa sig aö lögmætu arð-
ráni sem aðeins kemur niöur á ein-
staklingum. Allt verður þeim aö auöi.
(75)
Heimsmyndin í Skáldsögu um glæp
er ósköp einföld, jákvæö að marki en
afar neikvæö og einfeldningsleg aö
ööru leyti. Hún á rætur í tískubundinni,
nauöhyggju sem sumir róttæklingar
hafa giniö viö á seinustu árum, nauð-
hyggju sem raskar hlutfalli einstakl-
ings og samfélags og leiðir aö lokum til
uppgjafarhyggju og and-félagslegs
siöleysis. Ádeilu þessa sagnaflokks
skortir nauösynlega gagnrýni á ein-
staklinginn sjálfan. Hún er formúlu-
bundin kredda þrátt fyrir raunsæislegt
yfirskin. En kannski er þetta nauðsyn-
legt fyrir reyfara þótt hann eigi aö
heita pólitískur og róttækur. Formiö
sjálft krefst e.t.v. fölsunar og einföld-
unar.
Kjör ellilífeyrisþega
Luktar dyr er 8unda bókin í bóka-
flokknum Skáldsaga um glæp. At-
buröarás sögunnar er tvískipt. Annars
vegar fjallar hún um dularfullt morð á
bak viö luktar dyr, hins vegar banka-
rán. Þessi mál tvinnast saman í einum
skúrki sem aö lokum er dæmdur fyrir
vitlaust morö af mönnum sem helst
viröast telja að meö lögum skuli landi
eyöa. Martin Beck er samur viö sig,
skynsamur og rökvís en sem raknaöur
úr roti, laus viö leiöinlega kerlingu og
sífellt meövitaöri um þjóðfélagiö.
Sjálfum tekst honum aö opna sínar sál-
ardyr í sögunni meö því aö kynnast
kvenmanni í buxum. Kannski hann
verði orðinn aö komma í 9du bókinni.
Luktar dyr er verri reyfari en til dæm-
is Löggan sem hló aö mínu mati. Höf-
undarnir eru greinilega komnir í
spreng og missa stundum alla sjálf-
stjórn og gusa yfir lesandann margvís-
legum fróðleik um helvísk ástönd á öll-
um sviðum sænsks þjóöfélags svo
minnir á martraðir hryllingssagna.
Manni skilst að allir séu skelfingu
lostnir í Stokkhólmi, jafnt ellilífeyris-
þegar sem annaöhvort tíma ekki aö
kaupa mat eöa eiga ekki fyrir málungi
matar og rotna í guösfriöi og manna
fyrir luktum dyrum svo vikum skiptir
sem kornaböm á framfæri einstæðra
mæöra sem ástandiö neyðir til banka-
rána og mannamorða sér til lífsbjarg-
ar. Lái mér hver sem vill, en boðunar-
ástríöa Sjöwall og Wahlöö er ekki að
mínum smekk. Þeim nægöi þó yfirleitt
aö láta söguþráðinn tala sínu máli í
Löggunni sem hló og Manninum á
svölunum sem báðar eru fjarska vel
byggðar sakamálasögur.
Ölafur Jónsson þýöir söguna af
öryggi en einhverra hluta vegna hef ég
á tilfinningunni aö hann „hlífi” höfund-
unum viö verstu vanköntum þeirra.
MVS