Dagblaðið Vísir - DV - 08.11.1983, Blaðsíða 13

X8ei aaaMavOtf ðHUOAaux.aifl'j .va
DV. ÞRIÐJUDAGUR 8. NOVEMBER1983.
St
13
Björgunarsveitir og sjómenn hafa
unnið mikil afrek, þótt eigi tækist að
bjarga öllum. Þyrlur eru nú notaðar
í vaxandi mæli, en þær hafa sannað
ágæti sitt hér, sem og á öðrum stöð-
um og hefur þetta, þrátt fyrir alla
þessa sorg, aukið öryggi sæfara við
Island.
Á hinn bóginn blöskrar manni doði
yfirvalda, sem hafa þá skyldu að
rannsaka sjóslys.
A það hefur verið minnst hér að
þaðhefur viðgengistaðskip „landa”
í bókstaflegum skilningi mönnum er
látist hafa af slysförum um borð. Sjó-
próf fara svo fram þegar betur hent-
ar.
Gott dæmi um hirðuleysi stjórn-
valda, er sú réttarfarslega aðferð, er
viðhöfð var, þegarþýska búlkaskipið
M/S Kampen, sem var leiguskip
Eimskipafélagsins, sökk 1. nóvem-
ber síðastliðinn. Sjö menn fórust, sex
var bjargað. Reyndar tókst aö ná öll-
um mönnunum, sex náöust um borð í.
Hópsnes GK, þrír í Skarf RE, tveir
um borð í Kóp og einn um borð í
Dala-Rafn VE.
Þama var mikið afrek unnið í
stormi og stórsjó, aö ná öllum þess-
um mönnum úr sjónum. Tveir munu
hafa verið látnir er þeir fundust, þrír
létust síðar úr vosbúð en óvíst var
um tvo, hvort þeir voru lífs, eða liðn-
ir, er þeir náðust. Ekki tókst að
bjarga öllum frá vosbúð, enda þótt
sjúkraliðar létu sig síga niður úr
þyrlum, um borö í fiskibát, þrátt
fyrir gífurlegan háska.
Bátarnir sigldu svo í vestan
hvassviðri og ölduróti til Vest-
mannaeyja, þar sem skipbrotsmönn-
Eftir helgina
Jónas Guðmundsson
umn var komið í sjúkrahús. Áhöfnin
var þýsk, nema hvað einn skipverja
mun hafa verið frá Ghana.
M/S Kampen vai stórt skip á
islenskan mæUkvarða, en
burðargeta þess var rúmlega 6000
tonn. Var skipið á leið tU landsins
með 5.300 tonna kolafarm fyrir
Sementsverksmiöjuna á Akranesi.
Skipið var nýtt, ekki ársgamalt,
þegar þaö sökk.
Samkvæmt upplýsingum, sem ég
hef afiað mér, sökk Kampen 10—12
sjómUur út af Alviðru, eða innan
íslenskrar efnahagslögsögu og
mengunarlögsögJ. Og það er vægt til
orða tekið, að örlög þessa skips eru í
meira lagi grunsamleg. Svo virðist,
sem skipið hafi fengið á sig 15° slag-
síðu (Lfclega viö Færeyjar) og kl.
18.30 1. nóv. hafði Slysavamafélagið
fyrst samband við skipið. Hjálpar-
beiðni hafði þó engin borist frá skip-
inu sjálfu, heldur sögöu menn í
Þýskalandi, að ef tU vUl ætti þetta
skip í einhverjum örðugleikum viö
strendurlslands.
Skipstjórinn á M/S Kampen viður-
kennir þá í samtaU við fram-
kvæmdastjóra Slysavarnafélagsins,
að sjór hafi komist í skipið, og hann
kunni aö þurfa á dælum úr landi að
halda, en að öðru leyti er þá aUt í lagi
um borð. Einnig kemur fram, að
Kampen er þá meö 15° slagsíðu.
Aðeins 40 mínútum síöar, sendir
skipiö út neyðarkall, og heyrist það
m.a. í Vestmannaeyjum, en þá eru
skipverjar að yfirgefa sökkvandi
skipið.
EftirleUcinn þekkja menn síðan,
nema ef það væru réttarhöldin, sem
aldrei fóru fram. Það vakti einnig
nokkra athygli, aö þeir sem af kom-
ust, vörðust allra frétta um afdrif
skipsins, sem er fremur óvenjulegt,
sögðu fréttamönnum að þeir myndu
greina frá staðreyndum við sjópróf-
in.
Það næsta sem fréttist er síöan
það að Þjóðverjarnir mættu ekki við
sjóprófin. Svo einfalt er þaö nú á Is-
landi, að þrátt fyrir að sjö sjómenn
lægju á líkbörunum eftir sjóslys við
strendur landsins, og hugsanlegt að
mannslífum hefði verið fórnað með
gáleysi, gerir ákæruvaldið enga at-
hugasemd, og ræður maður af blaða-
fregnum aö einungis hafi átt aö ræða
um kol í réttinum, en þetta voru þó
■5300 tonn. Og kolaréttarhöldin fóm
fram, því í Morgunblaðinu 4. nóvem-
ber gat þetta að lesa í baksíðuf rétt:
„Sjóprófum vegna Kampen-slyss-
ins á þriðjudagskvöldið var frestað
þegar þau áttu að hefjast í gærmorg-
un þegar i ljós kom að skipverjamir
og útgerðarfyrirtækið Giinther-
Schulz ætluðu ekki að mæta. Stein-
grímur Gautur Kristjánsson, borg-
ardómari, sagði í samtali við blm.
Morgunblaðsins aö Þjóðverjarnir
hefðu kosið að gefa skýrslur sínar í
Þýskalandi. „Endurrit prófanna í
Þýskalandi verða send hingað og því
var niðurstaðan sú, að prófunum
skyldi frestaö,” sagði Steingrímur
Gautur.
Ennfremur segir blaöið:
„Þegar sjóréttur hafði verið
settur í gærmorgun kom fram, að út-
gerðin óskaði eftir að sjóréttur yrði í
Þýskalandi og féllust Almennar
tryggingar hf. á þaö, enda fengi
félagið að fylgjast með málinu þar.
Kom þeim, sem mættir vom til sjó-
prófsins í gærmorgun, afstaða út-
gerðarfélagsins nokkur á óvart, enda
höfðu aðilar talið, aö engir hnökrar
yröuá sjóprófinuhér.
Því hefur enn ekkert það komið
fram hérlendis, sem gæti varpað
skýrara ljósi á orsök slyssins.
Reiknað er með að nokkrar vikur líði
þar til sjórétti veröur lokið ytra en
skv. þýskum lögum á að halda sjó-
próf þar innan þriggja mánaða.
Skipbrotsmennirnir sex halda
utan fyrir hádegi i dag í fylgd meö
stjórnarformanni útgerðarfélagsins
og fulltrúa hans sem komu til lands-
ins í fyrradag. Lík sjómanna sjö,
sem f órust, voru flutt til Reykjavíkur
i gær. Þau verða flutt flugleiðis til
Þýskaland um helgina.”
Svo mörg vom þau orð, og maöur
hlýtur að spyrja sig, ráða þýskir út-
gerðarmenn því alfarið hvort dular-
full sjóslys og mannskaðar hljóti
rannsókn fyrir löglegum dómi á Is-
landi. Og eiga svona réttarhöld að
snúast um kol, fremur en mannslíf ?
Ekki ætlar sá sem þessar línur rit-
ar þó að fella neina dóma um þetta
dularfulla slys og það líftjón, sem af
því hlaust. En vegna þeirra er nú
liggja kaldir og geta ekki varið sig
sjálfir, og eins vegna aðstandenda
þeirra, heföi ég talið, að þetta slys,
er varð í íslenskri lögsögu, hefði átt
að rannsaka út í hörgul hér. Og þá
með allri virðingu fyrir þýska dóms-
kerfinu, sem telur rétt aö halda sjó-
próf innan þriggja mánaða.
Það er líka góðra gjalda vert, aö
eigendur kola á hafsbotni, muni fá að
fylgjast með sjóprófum, þegar þar
að kemur, en gleymum ekki því, að
vitneskjan í þessu máli, er að veru-
leguleytiálslandi.
Sjóréttur lífgar því miður ekki þá
við, sem dánir era, en mál af þessu
tagi kann að snúast um skaðabóta-
kröfur og um þá sem eftir lifa með
sorginni og ef til vill ómegðinni, þó í
Þýskalandi sé. Einnig geta þau
hindraö endurtekningu svipaðra
atburða.
Jónas Guðmundsson, ritböfundur.
hverfin skortir, enda götur þar
beinar og hús í línu við þær. I þessi
hverfi hafa víða verið höggvin mörg
skörö og stór. Gömul hús hafa verið
látin víkja fyrir nýjum. Við nýbygg-
ingu hefur sjaldan verið tekið mið af
heildarsvip umhverfisins. Einungis
er hugsað um að byggja sem stærst,
enda miðast nýting svæöis við
byggingarmagn en ekki gæði byggð-
ar. Ekki rís þó alltaf nýtt hús þar
sem áður stóð gamalt. Því eru marg-
ar lóðir auðar, þaktar bílum og lítið
augnayndi. I slíkum hverfum er oft
erfitt að greina það sem einkennt
hefur byggðina og er kjarni hennar.
Menn eiga leið þangaö í leit að bíla-
stæðum og s já fátt annað.
Hverfi sem sést ekki
Skuggahverfi er eitt þeirra hverfa
sem menn sjá ekki. Það er norðan-
megin í bænum, niðri við sjó. Þar
bjuggu tómthúsmenn áöur í torfbæj-
um. Þar risu síðar nokkrir steinbæir
og timburhús. Einlyft, tvílyft og
portbyggð hús, sum með brotnu
þaki, mörg með inngönguskúr og við-
byggingu, engin hús eins en með
áþekku yfirbragði. Efst í hverfinu er
íbúðarbyggð, nyrst stórar byggingar
sem athafnamenn síns tíma létu reisa
yfir starfsemi sína. Sjá má að hverf-
ið hefur lifað nokkrar kynslóðir. Sum
hús eru horfin, önnur hrörleg,
nokkram hefur verið breytt eða við
þau byggt. Ný hús era þar nokkur og
falla misjafnlega að byggðinni sem
fyrir var. Skuggahverfi ber mörg
einkenni gamallar bæjarbyggðar á
Islandi. Slík byggö lætur ekki mikið
yfir sér en hún getur sagt okkur sögu
genginna kynslóða og okkar sjálfra,
ef við kærum okkur um aö læra staf-
róf hennar. Að henni ber að hlúa í
stað þess að „styrkja” hana með því
að tæta hana sundur og kæfa.
Við Skúlagötu standa byggingar
Völundar og Kveldúlfs, nú Eimskips.
Miðað við aörar byggingar á svæðinu
era þær stórar. Þær era þó ekki
stærri en svo að augað nemur ekki
staðar við þær heldur leitar áfram
um byggðina, upp á holt. Ljóst er aö
eigendum Kveldúlfs og Völundar
hefur verið annt um útlit bygginga
sinna ekki síður en verksmiðju-
eigendum erlendum á öldinni sem
leið. Á framhlið Kveldúlfsskála má
finna ákveðna hrynjandi í staðsetn-
ingu glugga og dyra. Á milli þeirra
era lóöréttir háfletir sem vega upp á
móti mikilli lengd hússins og gera
það reisulegra en ella heföi virst.
Eigandi Kveldúlfs mun hafa sýnt
byggingarlist áhuga eins og sjá má í
húsi hans að Fríkirkjuvegi 11. Komið
hefur til tals aö flytja skrifstofur
borgarstjóra þangað og færi vel á
því. Væri því við hæfi að nota bygg-
ingar Kveldúlfs í þágu borgarbúa í
stað þess að brjóta þær niður. Á
horni Klapparstígs og Skúlagötu
stendur hús Völundar, hornsneitt og
prýtt einum þokkafyllsta tumi sem
hér ber við himin. Slíkir hornturnar
prýða, eöa prýddu, nokkur stórhýsi
sem reist voru um aldamótin síð-
ustu, þegar timburhúsamenningin
reis hæst á IslandL Á þeim tima var
Völundur stofnaöur og markaði
tímamót í íslenskri húsagerð. Hús
hans er góður vitnisburður um ís-
lensk timburhúsamenningu og er
ekki að sjá að þaö sé að falli komiö. I
húsinu er mikill reykháfur og ber
hleðsla hans aldagamalli verk-
menningu vitni. Nokkrir steinar hafa
hranið úr honum og væri nær að fella
nýja inn í þeirra stað í stað þess að
fella reykháfinn allan.
Byrgð fjallasýn
I þeim tillögum, sem samþykktar
hafa verið, er gert ráð fyrir að reisa
megi háhýsi á lóðum Völundar og
Kveldúlfs. Sýnt er að slíkar bygging-
ar muni byrgja alla f jallasýn sem og
útsýn til lands. Þar mun augað ekki
leita inn í rúm byggðar heldur lenda
á vegg sem er líklegur til að hrinda
því frá sér. Þar er gert ráð fyrir að
menn vilji búa. Byggingarmagn
veröur mikið, en það tryggir ekki lif-
andi byggð. Oft vill gleymast að
maðurinn á það til að vilja ekki það
sem að honum er rétt. Oft verður
hann að taka við því og velur þá að
umgangast það úr fjarlægö.
I tillögum Borgarskipulags
Reykjavíkur að notkun og nýtingu
lóða á svæöinu er gert ráö fyrir aö
hús Völundar og Kveldúlfs standi
áfram en notkun þeirra verði breytt
enda fyrirtækin þar á föram. Þær
tillögur munu vera byggðar á
könnunum sem stofnunin hefur gert
á undanförnum áram á stóram hluta
miðbæjarins, en ekki aðeins á þessu
tiltekna svæði. Þar er varað við
háhýsabyggð, sem hvergi hefur gefið
góða raun, en lagt til að nýta það sem
fyrir er á staðnum og fella nýtt að
þvi. Er sú leiö í samræmi við þá tíma
sem við lifum á, þegar mönnum er
orðið ljóst að auölindimar era ekki
ótæmandi.
Endumotkun er ekkert nýtt fyrir-
bæri og ætti ekki að vera Islending-
um framandi. Skortur á varanlegu
byggingarefni setti um aldir svip
sinn á húsakost Islendinga öðra
fremur. Sömu húsaviðirnir voru
notaöir aftur og aftur og hlúð var að
veggjum eða þeir hlaðnir að nýju.
Þar liföi byggingarhefðin efnið
hverju sinni. Nú er byggt úr varan-
legra efni en hefðin ekki lengur við
lýði. Nú skal ekki hlúö að og endur-
bætt heldurrifið niður og byggt nýtt,
ef nokkuð. Ný hús eiga þó helst aö
líta út fyrir að vera eitthvað annað
en ný. Menn forðast nú alþjóölega
nútímastílinn sem boðaður var fyrir
hálfri öld og þróaðist í alþjóðlega
svipleysu þegar tæknin og auðvaldið
tóku yfirhöndina. Byggingariðnaöur-
inn efldist en listin varð útundan.
Menn rífa gömul hús til að byggja ný
sem þó eiga helst ekki að líta út fyrir
að vera ný, því mörgum þykja ný hús
ljót. Eða er það vegna þess að fortíð-
in er ekki bara liðin tíö heldur á hún
það til aö flækjast fyrir okkur í nútíð-
inni og teygja sig inn í framtíðarsýn
okkar? Hví ekki aö leyfa gamalli og
nýrri byggð að dafna hlið við hlið án
undirgefni eða yfirgangs? Það er
vandasamt en vænlegt til árangurs.
Júlíana Gottskálksdóttir
listfræðingur.