Dagblaðið Vísir - DV - 05.11.1984, Blaðsíða 14

14
DV. MÁNUDAGUR 5. NOVEMBER1984.
Menning Menning Menning Menning
Dagbók Önnu Frank
lífskraft stúlkunnar sinnar litlu.
Mörgum árum síöar réöust höfundar
þessa leiks í þaö erfiöa verk aö
semja sviðsverk byggt á dagbötinni.
Og þaö fór sigurför um heiminn. Hér
á landi hefur þaö verið leikið nokkr-
um sinnum, fyrst í Þjóðleikhúsinu í
rómaöri sýningu 1958 og siöan bsöi í
útvarpi og hjá áhugamönnum úti á
landi. Dagbókin sjálf kom út i fyrra.
Vandinn
A sínum tíma var leikurinn um
önnu mikið vandaverk fyrir leik-
stjóra; sviðið er lítil íbúð með
mörgum vistarverum sem alltaf
blasa við. Milli þeirra reikar fólkiö
og þaö er hluti af hægfara byggingu
leiksins aö áhorfandinn fái til-
finningu fyrir biö, ótta og tilgangs-
lausum athöfnum þessa fólks meðan
það bíður örlaga sinna. Þetta krefst
mikils sviösrýmis, sem Iönó býöur
ekki upp á. Leikstjórinn, Hallmar
Sigurðsson, hefur reynt aö leysa
sviösetninguna á þessu litla sviði:
leikmynd Grétars hjálpar mikið til,
einföld og viö til hliöanna þannig aö
þar skapast pláss, en hefur samt
þann galla að þá eru leikendur horfn-
ir úr sjónmáli. Miðstofan, sem greint
er frá i leikleiðbeiningum, verður hiö
eiginlega sviö meðan herbergi önnu,
herbergi Péturs, loft Daan-hjónanna
hverfá úr myndinnL Eg hygg aö
þetta veiki leikinn verulega, ýmis
smáatriöi sem skipta miklu máli i
framrás leiksins, þakglugginn
hennar önnu til dæmis, hverfa lika
úr leikmyndinni. Þessi niðurskurður
á sviðsmynd leiksins er bæöi kominn
til af plássleysi og svo visvitaðri
stefnu leikstjórans, hann nemur burt
þaö sem honum þykir óþarft, sker
burt úr textanum víöa, bæöi langa
kafla og stutta, hljóö aö utan og
ýmsa áhrifavaida sem eru frekar til
aö styrkja merkingu leiktextans,
jafnvel bænir og söngatriði sem rýra
sum áhrif amestu atriði leiksins.
A móti bætir hann inn stiili-
myndum og kvikmyndum sem sýna
okkur önnu og f jölskyldu hennar, og
stríðið, vopnaburð, handtökur og
Annn ng Pétnr (Gnörún Kristmannsdóttir og Kristián Franklin Magnús) i
Dagbók önnu Frank.
Leiklist
Páll B. Baldvinsson
fangabúöir undir lokin. Hann vill
sýnilega einfalda leikinn, og verður
aö gera þaö á þessu sviði. Þá má
spyr ja hvemig tekst þetta til?
Sýningin
Mér er ljúft að játa að þetta tekst
vel að mörgu leyti: sýningin er mátt-
ug myndrænt séö, samruni sviös-
myndar, lýsingar og staðsetninga er
áhrifamikill, bæði í atriðum leiksins
og i innskotum leikstjórans — ákast-
inu. Þaö er helst ábótavant i skerpu,
oft er dvalið of lengi viö þessar
myndir, eins og leikstjórinn hiki við
aö leysa sköpun sina upp og hef ja
leikinnáný.
Dagbók önnu Frank gerir miklar
kröfur tii leikendanna, sá hópur
veröur aö vera óhemju samstilltur
og kunna á finustu blæbrigði þagnar,
hiks, vonar og ótta. Ég verö að játa
aö hópurinn i Iönó brást nokkuö
vonrnn mínum, ég hef þá trú að
leikstjórinn heföi betur víxlaö þeim
Jóni Sigurbjömssyni og Sigurði
Karlssyni i hlutverkum þeirra
Franks og Daan. Sigurður hefur ekki
full tök á persónu Franks, hann
skortir myndugldka og festu, tiltrú og
kímni, sem hlutverkiö krefst. Sig-
urður hentar betur i manngerö
Daan, eigingjarnan og sjálfselsk-
an mann, bráöan og veiklundaðan.
Jón hefur aftur flesta þá eiginleika
sem prýöa þarf Frank, þaö stafar af
honum styrk og elskulegheitum,
hann megnar heldur ekki aö gera
Daan viöhlítandi skil.
Eiginkonur þeirra em i styrkum
höndum Valgeröar Dan og Margrét-
ar Helgu, báöar gera þær prýöiiega
karaktera úr þessum ólíku konum,
heilsteypta og sanna, sýna hvemig
timinn og biöin naga þær inn i rót. Eg
saknaði þess nokkuð hvaö styttingar
leikstjórans rýra hlut frú Frank —
Valgerður átti skiliö aö hafa úr öllum
texta hennar að spila, hljóðri örvænt-
inguhennarogbæn.
Gísli Halldórsson leikur Dussel,
tannlækni á miöjum aldri, sem kem-
ur í skjólið á loftinu þegar nokkuð er
iiöiö á leikinn. Hann fór snyrtilega og
öfgalaust með þessa rullu, dró skýrt
fram skoplegar og átakanlegar
hliöar i fari þessa einhleypings.
CARMEN
Lelkfólafl ReykJevBcur
DAGBÓKÖNNU FRANK
eftlr Frences Goodrich og Afcert Hackett
Þýðing: Svelnn Vfldngur
Leikstjórl: Heilmar Sigurðsson
Leikmynd og búnlngar: Grétar Reynlsson
Lýsing: Danfel Willlamsson
Frumsýnlng 3. nóvember.
Ognir og ofsóknir Gyöinga i siöustu
hdmsstyrjöld hafa nú um hartnar
fjögurra áratuga skeið veriö
markaðsvara fjölmiöla heimsins,
ótæmandi gróöabrunnur og
vorkunnaruppspretta fyrir fjárafla-
menn og almenning, svo mjög aö þaö i
það jaðrar við siðleysi hvernig hörm-
ungar vamarlausra fómarlamba
þessa hildarleiks verða okkur til
dægrastyttingar.
Maöur, líttu þér nær, var eitt sinn
sagt og í tilfelli sannsögulegrar frá-
sagnar af Otto Frank og fjölskyldu
hans, sem leyndist i tæp tvö ár á hús-
lofti i miðri Amsterdam ásamt fleira
fólki, vaknar spumingin: Hvar er
Frank-fjölskylda nútímans? Er ein-
hver hliöstæða til viö þann viður-
styggilega glæp sem framinn var í
Evrópu undir stjóm nasista, skipu-
lagðar ofsóknir og útrýmingu á sak-
lausu fólki vegna uppruna, vegna
skoðana? Og þvi miður þá má finna á
jarökringlunni mörg ódæðin í þess-
um anda. Suður-Afrika, Suöur-
Ameríka, Sovétríkin, Palestina. Síð-
asta nafnið brennur sárast á vörum
manns. Hver sá sem fylgdist meö
fréttum frá Iibanon á liönum vetri
þegar f jöldamoröin voru unnin á sak-
lausu fólki í flóttamannabúöum aö
undiriagi og meö fullum vilja Isra-
elshers: ,jEg trúi og treysti því, aö|
þrátt fyrir allt séu mennimir í innsta
eðli sínu góöir,” skrifaöi Anna Frank
í dagbókina sina. „Hún gerir mér
skömm til,” sagði faöir hennar í lok
sýningarinnar sem unnin var upp úr
þessari dagbók.
Dagbókin
Þegar Otto Frank komst loksins til
Amsterdam frá Auschwitz og fékk
tíöindin af afdrifum fólksins sem
leyndist meö honum á loftinu i þessi
tvö ár — öll höföu þau farist í fanga-
búöum nasista, þá var hann bugaöur
maöur. En þá kom þessi dagbók i
leitimar og gaf honum lifstilgang.
Hann bjó þennan einstaka vitnis-
burö til prentunar og hóf rekstur
safns til mlnningar um bjartsýni og
óperan Canmen eftir Georges Bizet, vlð texta
Henrl Mellhac og Ludovlc Halévy, byggð á
sögu Prosper Mérlmé, í íslenskri þýðingu Þor-
steins Valdlmarssonar.
Hljómsveitarstjóri: Marc Tardue.
Leikstjóri: Þórhlldur Þorlelfsdóttlr.
Leikmynd: Jón Þórlsson.
Búnlngar: Una Collins, með aðstoð Huldu
Kristínar Magnúsdóttur.
Lýslng: David Wahers.
Konsertmeistarl: Szymon Kuran.
Kór og hljómsveit íslensku óperunnar.
í heistu einsöngshlutverkum: Carmen: Slgrlö*
ur Ella Magnúsdóttir, Mlcaela: ólöf Koibrún
Harðardóttlr, Mercedes: Siegllnde Kahmann,
Frasquita: Katrín Sigurðardóttlr, Don José,
Garöar Cortes, Escamillo: Slmon Vaughan,
Dancaire: KHstlnn Hallsson, Remendado: Slg-
uröur BJÖmsson, Morales: Halldór Vilhelms-
son, Zuniga: ólafur ólafsson, Lillas Pastja:
ólafur Frederiksen, Andreas: Svavar Berg
Pélsson.
Uppfærsla Islensku óperunnar á
Carmen er á margan hátt óvenjuleg.
Mér er til efs aö Carmen hafi nokk-
urs staöar veriö troöiö inn á svo fáa
fermetra sviös fyrr. En samt tekst
aö koma fyrir á þessum fáu
fermetrum heildstæðri, skemmti-
legri, en umfram allt góöri sýningu
þegar á heíidina er litiö. Þar kemur
ýmislegt til, bæði nákvæm og góö
sviösetning og búningar sem eru
smekklegir og í samræmi við þá
hugsun sem að baki uppfærslunni
liggur. Leikmyndin er hin sama í öll-
um fjórum þáttunum, nema hvaö
boröi og stólum er skotið inn á krána.
Þar viö bætist aö Carmen er hér alls
ekki hiö fláráöa kyntákn, sem svo oft
er leitast viö aö gera hana aö, heldur
frjáls og sjálfstæö kona sem heldur
fast viö sin prinsíp, lifir eftir þeim og
stendur með þeim og fellur, þótt það
kosti hana lífiö. Fleira er litið öðrum
augum á Isiandi en i útlöndum þegar
Carmen er færð upp. Tökum til dæm-
is herinn. Maður á því að venjast frá
glæsisýningunum stóru aö dátamir
séu svo glerfinir i úníformunum sin-
um, standi rétt og kunni aö gera
honnör á réttan hátt. Hér fá her og
hermennska allt aö þvi eins góðlát-
lega háðulega, en miskunnarlausa
útreið og af vörum Joseps Sveik.
Tónlist
Eyjólfur Melsted
Carmen s jálf ér á svo margan hátt
óvenjuleg i túlkun Sigríöar Ellu —
fyrst og fremst manneskjulegri og
miklu nálægari manni en nokkurn
tíma tækist aö gera hana í stóru
óperuhúsunum. Þaö er mest aö
þakka leikstjóm Þórhildar Þorleifs-
dóttur, sem ekki er aöeins snjöll aö
því er persónusköpun viðkemur,
heldur er hópstjóm hennar og skipu-
lag einstakt. Besta dæmiö þar um er
sú frábæra leikræna útfærsla þegar
smyglaramir koma um einstigiö til
búöa sinna i fjöllunum og þá ekki
síöur dans og ærsl bamanna i fyrsta
þætti. Þó saknaöi ég þess aö ekki
skyldu hengd einhver klettaliki utan
á sviösmyndina i smyglarabælinu og
aö ljósunum, sem annars þjónuöu vel
sinum tilgangi, skyldi ekki beitt enn
markvissar tii aö fá fram skuggalegt
svið.
Doði í byrjun
En Carmen er annaö og meira en
sviösetning, leiktjöld og persónu-
sköpun. Hún er líka músík — og þaö
ekki bara líka, heldur fyrst og
fremst. Enn i dag em til menn sem
sýna fram á þaö meö rökum aö þetta
sé í rauninni ómerkileg samsuöa. En
ómerkileg eöa ekki, þá höföar hún
jafnan sterkt tii fólks. Hún er vinsæl
og þegar slikt er fyrir hendi má
ósköp einfaldlega blása á öll fræðileg
rök. Músíkalskt hefur skapast um
Carmen hefö sem ekki er svo auövelt
aö rjúfa — nema þá aö snúa hlutun-
um viö og jassa hana eöa þviumlikt.
Þaö ríkir til dæmis almennt sá skiln-
ingur aö enga sé blíðuna aö finna i
þessari ópem, nema í dúett Micaelu
og Don José, þegar hún færir honum
bréfiö frá móður hans. Þessari
skoðun fylgdi Marc Tardue ekki, aö
minnsta kosti ekki framan af. Frá
upphafi forleiksins og langt fram í
annan þátt ríkti doði — ég mundi
frekar segja linka i músíkinni og þaö
er töluvert önnur Carmen en maður
áaövenjast.
Af hópatriöunum skáru tvö sig úr,
Sigarettukórinn og leikur bamanna.
Þau vora mjög vel útfærö, jafnt
músíkalskt sem i leik. Söngur dát-
anna var til að ýkja afkáraleik
hermennskunnar, ekki sist einsöngs-
strófur yfirmannanna, Morales og
Zuniga. Halldór Vilhelmsson náöi
engan veginn sinu besta og Olafur
Olafsson virtist ekki hafa grunn til aö
standa á í svo áberandi hlutverki.
Af öllum bar Carmen s jálf, en ekki
megnaöi frábær frammistaöa
Sigriöar Ellu aö rífa allt hitt upp.
Æsldlegra heföi veriö aö nautabana-
söngurinn frægi hefði verið sunginn
meö jafnmiklum glæsibrag og Simon
Vaughan sýndi í tilburöum, en hann
átti óhægt um vik þar sem hraöi og
áferö á leik hljómsveitarinnar vann
honumimót.
Frfskandi gustur
Linkanréöríkjumlangtframíann-
an þátt, eöa þar tii tveir gamlir
óperurefir sáu um aö rífa sýninguna
upp úr doðanum. Þeir Kristinn Halls-
son og Sigurður B jörnsson í hlutverk-
um smyglaranna Dancaire og
Remendado lyftu sýningunni bók-
staflega upp um nokkrar hæöir svo
aö kvintettinn á kránni kom eins og
Kristján Franklin Magnús leikur
Pétur Daan, feiminn og innhverfan
pilt, og gerir þaö af mikilli prýöi.
Ragnheiöur Tryggvadóttir leikur
Margréti, eldri systur önnu, stillta
stúlku og settlega, algera andstæöu
systur sinnar. Hún fór vel með hlut-
verkið og náöi á nettan hátt byrgöum
tilfinningasveiflum þessarar hlé-
drægu stúlku þegar hún sér Onnu
blómgast i vinskap viö Pétur.
María Sigurðardóttir og Jón
Hjartarson voru hjálparhellur fólks-
ins á loftinu, traust og umhyggju-
söm.
Anna
Vitaskuld var þaö rétt hjá Stefáni
Baldurssyni leikhússtjóra, í ræöu í
leikslok, að sýning á þessum leik
stendur og feliur meö titúhlutverk-
inu og þeirri ungu konu sem tekst á
viö þaö stórvirki. Eg er nú þeirrar
skoöunar aö Leikfélagiö hafi á aö
skipa starfskröftum sem gátu leikiö
önnu, en þeir kusu aö fá tU leiks
Guörúnu Kristmannsdóttur, unga
stúlku sem hefur áður leikiö Onnu
austuráSelfossi.
Guörún er ung og megnar i skjóU
þess aö skila vel barnaskap önnu,
gelgju hennar og þroska. Hún hefur
ágæta framsögn, nema þegar hún
hvessir sig, ber sig vel og er geöfeUd.
Á köflum gætti þess i lestri hennar úr
dagbókinni aö þar værí óþjálfaöur
kraftur en i heUd séö var frammi-
staða hennar meö ágætum.
Leikfélaginu er i flestu sómi af
þessari sýningu en þrátt fyrír alla þá
góðu krafta sem i henni leynast er
eins og vanti einhvern herslumun.
Eftirtekt dofnar, einkum í fyrrí hluta
sýningarinnar, og hægur fram-
gangur leiksins deyfir áhrífamátt
þessa texta. Mér er ekki ljóst i
hverju þessi ágaUi er falinn, hvort
hér má kenna styttingum leikstjóra
og breytingum á sviösrými leUcsins
eöa hvort tímans tönn hafi einfald-
legaveiktverkið.
Leikfélagiö sýnir Dagbók Onnu
Frank i þeirri vissu aö áminningar
sé þörf um þessa atburöL Ný kynslóö
veröi aö þekkja til þeirra. Vonandi
ber sú ætlun þeirra árangur. „Og ég
trúi og treysti því, aö þrátt fyrir aUt
séu mennirnir í innsta eðU sínu
góöir. ” Hún gerir mér skömm tU.
frískandi vindgustur eftir lang-
varandi tognmoUu. Eftir þaö varö
annar svipur á sýningunni. Svipur
sem ég bæöi kannaöist viö og kunni
viö. Sá svipur hélst aiit tU loka og
gerði meira en aö bæta fyrir logn-
moUuna á undan, sem ég vona og
held raunar aö megi skrifa á reikn-
ing þandra tauga á frumsýningu.
Hin frjálsa, sjálfstœða
og sjálfri sér
samkvæma
Hetja sýningarinnar er Sigríöur
EUa Magnúsdóttir. Henni tekst aö
túlka Carmen sem hina frjálsu, s jálf-
stæöu og sjálfri sér samkvæmu konu,
án þess að hvika í nokkm frá þeirri
músUcölsku hefðbundnu mynd sem
löngum hefur verið dregin upp af
henni. Við hliö hennar stendur á sviö-
inu úrvalsUð smyglara og vinkvenna
tveggja, þeirra Mercedes og Frasqu-
itu, sem skUa sínum hlutverkum með
söng í sama gæðaflokki, en þar vora
þær Sieglinde Kahmann og Katrín
Sigurðardóttir að verki.
Garöar Cortes í hlutverki Don
José dregur dám af þeim sem með
honum syngja. I byr jun náöi hann þó
aöeins aö sýna sitt rétta andUt þegar
hann söng meö Olöfu Kolbrúnu, sem
söng Micaelu. I tveimur síöustu þátt-
unum var hann hins vegar ailur ann-
ar og skUaöi sínum hlut með stökum
glæsibrag. Micaela er sér á parti í
óperunni — heiðvirða stúlkan, tákn
hins óspiUta hreinleika. Aldrei
bregst Olöf Kolbrún og meöferö
hennar á Micaelu var eftirminnUeg.
Eg held, eins og aö framan sagöi,
aö linkan i fyrri hlutanum hafi veriö
þöndum taugum & frumsýningu aö
kenna og aö þegar Uöiö veröi búiö aö
syngja úr sér skrekkinn megi búast
viö aö sjá og heyra aldeUis frábæra
Carmen frá upphafi tU enda.
EM