Dagblaðið Vísir - DV - 13.12.1984, Blaðsíða 14

14
DV. FIMMTUDAGUR13. DESEMBER1964.
Menning
Menning
Menning
Menning
Aðventutonleikar Mótettu-
kórs Hallgrímskirkju
Aðvcntutónleikar Mótettukórs Hallgríms-
kirkju í Kristskirkju 9. desember.
Stjórnandi: Hörður Áskelsson.
Einsöngvarar: Sigríður Gröndal, Elísabet
Waage, Einar öm Einarsson, Kristinn
Sigmundsson.
Á efnisskrá: verk eftir Daniel Speer, Leonard
Lechner, Johann Eccard William Byrd, Johann
Pachelbel, Johann Sebastian Bach, Johannes
Brahms, Felix Mendelssohn-Bartholdy,
Giovanni Gabrieli og gömul sólmalög.
Þótt Mótettukór Hallgrímskirkju
sé ekki gamall kór, þá á hann sér
þegar ákveönar heföir, meðal
annarra aö syngja tónleika á
aöventu. Aö þessu sinni var dag-
skráin viðamikil og fenginn til liös-
auki einsöngvara, homablásara,
strengleikara og organista.
Það voru karlaraddirnar sem hófu
sönginn meö hátíðlegum lofsöng
Maríu úr Gregoríönskum tíðasöng.
Þeir sungu laglega en heföu mátt
vera betur samtaka undir lokin. Þá
var komiö aö homaflokknum litla
sem hóf leik sinn meö snoturlega
blásnum þætti eftir þann mæta mann
Daniel Speer. Eftir Speer liggja
nokkrar af skærustu perlum hátíða-
blásaramúsíkur barokktimans. Ekki
er ættin heldur ókunn meö öllu á tutt-
ugustu öld, eigandi frægan arkitekt,
en minna þekktan líffræðing og
fslandsvin, svo einhverra sé getið.
Undir meiri átök búinn
Ur því má loks segja aö þáttur
kórsins sjálfs hafi hafist. 1
Magnificat primi toni eftir Lechner
söng Siguröur Halldórsson
forsönginn. Þaö geröi hann vel, söng
hreint, en heföi aö ósekju mátt beita
sér meira. Siguröi viröist sýnna um
aö syngja hreint og músíkalskt en aö
þenja sig og er þaö vel því aö kraftur-
inn kemur með tíð og tíma. Á sinn
hátt er Sigurður nokkurs konar sam-
nefnari fyrir kórinn. Þar hefur veriö
lögð meiri áhersla á vöndun og fágun
hins hreina tóns en kraftinn og þung-
ann. Þó er greinilegt aö kórnum vex
afl með hverjum tónleikum og úr
þessu ætti aö vera áhættulaust aö
Tónlist
Eyjólfur Melsted
bjóöa honum upp á meiri átök í söng
en gert hefur verið til þessa.
Góður liðsauki í flestu
A framlag homablásaranna hefur
áöur veriö minnst. Þeir unnu verk
sitt af vandvirkni og smekkvísi. Hiö
sama verður einnig sagt um
strengjaleikarana og organistann.
En auk hljóöfæraleikaranna sungu
fjórir einsöngvarar með kórnum.
Sigríður Gröndal söng einsöng í „Að
jötu þinni Jesú hér” eftir Jóhann
Sebastian Bach. Sigríður er ein
mesta efnissöngkona okkar í dag.
Þaö fór ekki fram hjá neinum sem
fylgdist meö henni í söngvarakeppni
Sjónvarpsins, að eins og hún fór meö
Mozart gerir enginn nema vel
músíkölsk söngkona meö úrvals-
rödd. Og Sigríöi viröist ætla aö
vinnast vel úr rödd sinni í framhalds-
námi svo aö af henni megum viö
vænta mikils í framtíöinni. — Elísa-
bet Waage er vaxandi altsöngkona
meö mikla fyllingu í rödd sinni og
þarf umfram allt aö fá fleiri tækifæri
til aö spreyta sig. — Einar Örn
Einarsson minnist ég ekki aö hafa
heyrt syngja á opinberum tónleikum
fyrr. Rödd hans er lagleg en lítt
mótuö enn og þarna virðist fljótt á
litiö vera á ferðinni upplagt efni í
lýrískan tenór. En hann skortir
átakanlega reynslu og náöi ekki aö
notfæra sér aö syngja í svo styrku
einsöngvaraliöi og reyndar spurning
hvort honum hafi verið nokkur
greiöi geröur meö því að etja honum
fram meö svo sterkum með-
söngvurum. Kristinn sá um botninn
og hjá honum var hann pottþéttur.
Hann geröi sitt til aö styöja viö í
kvartettinum og neytti aldrei afls-
munar gegn sér veikari söngvurum.
Liösaukinn reyndist Mótettukór
Hallgrímskirkju í flestum efnum vel
og jók á fjölbreytnina en kjami
þessara ágætu tónleika var þó prýöis
frammistaða þessa unga.bráöþroska
kórs. -EM.
KRAFTURINN í ÍSLENSKRIORGELTÓNUST
Hljómplata með organleik Ragnars Bjömsson-
ar með orgelverkum eftir: Pál ísólfsson, Jón
Pórarinsson, Jón Nordal, Ragnar Björnsson,
Gunnar Reyni Sveinsson, Atla Heimi Sveins-
son, Leif Þórarinsson og Þorkel Sigurbjöms-
son.
Tónmeistari: Bjami Rúnar Bjarnason.
Pressun: Teldec, Hamburg og platan er bein-
skorin, þ.e. Direct metal mastering.
Hönnun umslags og skreyting: Jón Reykdal.
Filmusetning. Edda.
Prentun umslags og plötumiða: Offizin Paul
Harping KG. Hamborg.
Útgefandi: Islensk tónverkamiðstöð. ITM 4.
Aö óreyndu myndu flestir ókunn-
ugir halda aö vart væri hægt aö
skrapa saman íslenska orgelmúsík,
frambærilega, til aö fylia báðar síður
einnar hljómplötu. Þaö grunar víst
líka fæsta sem utan viö standa
hversu auöugt íslenskt tónlistarlíf er.
Eitt dæmi um styrk íslenskrar tón-
sköpunar og tónflutnings er nýút-
komin hljómplata meö leik Ragnars
Bjömssonar þar sem hann leikur
orgelverk átta íslenskra tónskálda.
Minning frumherjans
Leikurinn hefst meö Introduktion
og passacagliu eftir Pál Isólfsson,
einu mesta stórvirki ísienskra orgel-
bókmennta. Kraftmikill leikur Ragn-
ars minnir á vissan hátt á þann kraft
sem streymdi frá doktor Páli sjálf-
um viö orgelið. Kannski var þaö
frumherjaandi hans sem hélt honum
svo lengi gangandi. Kjarkur hans til
aö takast á við erfiðustu verk var
ótrúlegur. Fullvíst má telja aö hver
meðalmaöurinn heföi látiö bugast
fyrir sjúkdómi sem ágeröist. En ekki
doktor Páll. Þegar ný lyf komu til
hjálpar færöist hann allur í aukana
viö orgelið og beinlínis jós snilli sinni
yfir fóikiö. Þá sögöu þeir sem mundu
aö hann léki eins og þegar menn
höföu áöur talið hann á hátindi. Mér
finnst sama neistann aö finna í leik
Ragnars Björnssonar á þessari
plötu.
Metnaöurinn skín úr hverjum
tóni og Ragnar fer sannkölluöum
meistarahöndum um orgel Krists-
kirkju.
Ragnar Björnsson.
Hljómplötur
Eyjólfur Melsted
Þá svelgdist Heklu á
Fyrri hliö plötunnar er helguö
þeim doktor Páli og Jóni Þórarins-
syni. Jón er lærifaðir allra tónskáld-
anna sem verk eiga á hinni hlið plöt-
unnar. Skiptingin milli plötuhliöanna
er vel til fundin þar sem annars veg-
ar eru hreinir brautryðjendur en
hins vegar þeir sem njóta þess að
aka þá braut sem hinir ruddu. — Ein-
hverjum kann að hafa þótt þaö stór
biti aö kyngja aö ætla sér aö frum-
flytja sex sálmaforleiki í einu og
gjarnar hent gaman að því aö meira
aö segja Heklu hafi svelgst á. Ég
ætla að ókunnugum, sem fá aö kynn-
ast íslenskri orgelmúsík af þessari
plötu, svelgist líka á. Enginn reiknar
aö óreyndu með þvílíkum músíkölsk-
um slagkrafti hjá smáþjóö sem
byggir útsker í norðri.
Næstum alfullkomið
Þaö er ekki aöeins leikurinn og
músíkin sem er fyrsta flokks á þess-
ari plötu. Upptakan er meistara-
stykki út af fyrir sig. Þaö er ekki síst
aö þakka frábærum vinnubrögöum
Bjama Rúnars Bjamasonar, sem fá
aö njóta sín í hágæöa eftirvinnu, að
platan er svo góö sem raun ber vitni.
— Umbúðirnar eru af sama tagi,
hreint listaverk. Skreyting Jóns
Reykdal er táknræn. I henni birtast
stílfærðar orgelpípur, eöa stuöla-
berg, logandi af krafti eins og annað
á plötu þessari. Guömundur Emils-
son skrifar greinargóða lýsingu á
flytjanda og höfundum á fylgiblaði.
Þótt á einum staö gæti misræmis á
milli hins enska og íslenska texta,
sem Sölvi Eysteinsson þýddi ásamt
Guðmundi (í textanum er málum
blandiö hvor þeirra valinkunnu
herramanna og þrælapíska Swarow-
sky eöa Richter hafihaftmeiriáhrif
á Ragnar), skiptir þaö næsta litlu
máli. Kannski aö misræminu hafi
verið viljandi inn skotið til aö girða
fyrir aö menn freistuðust til aö halda
aöplatan væri alfullkomin. EM
ÞURRAR HEIMILDIR FÁ UF, UT OG VÆNGI
Hannes Pétursson:
MfSSKIPT ER MANNALÁNI
Heimildarþættir II.
Bókaútgáfan Iðunn 1984.
Þegar fyrri bók heimildaþátta
Hannesar Péturssonar kom út 1982
vakti hún óskipta athygli þeirra, sem
þjóölegum fróöieik unna. Tvennt bar
einkum til: Þar var reynt aö leiöa tii
vegs á ný vandaöa frásagnarhefð frá
þeim Gísla Konráössyni og Espólín,
er á sér rætur aftur í fomum Is-
iendingaþáttum, og gæöa frásöguna
nýju lífi og iaufi auðugs og skapandi
málfars. Og þetta tókst betur en
aörar tiiraunir af svipuðu tagi.
Hannes Pétursson geröi stutta grein
fyrir tilrauninni í lokaorðum bókar
sinnar og skilgreinir þarm.a. verk af
þessu tagi svo: „Söguþáttur reistur
á heimildasöfnun, heimildaþáttur, er
íslenskt ritform aö því er helst verð-
ur séð, íslenskt í líkingu viö rímur til
aömynda”.
Vinnubrögöin viö þetta eru fólgin í
vandlegri leit og könnun heimilda,
gagna, munnmæla og jafnvel vett-
vangsskoöunar, og síðan samantekt
og niðurskipun efnis og ritun þáttar,
án þess aö vitnað sé sýknt og heilagt í
heimildir meö tilvitnunum, nema í
meginmáli og iítillega neðanmáls, og
þannig forðast aö spilla lestrarleiö-
inni í textanum meö torfærum,
hvörfum og hnútum sífelldra tilvís-
ana í heimildir, en sú þurrö er of oft
leggjabrjótur í samfylgd lesenda og
sagnfræöinga, sem fórna málprýði
sinni fyrir sannanir. Hannes sagði
hins vegar sinni vöntun í þessum efn-
um til réttlætingar: „Lesendur
veröa aö treysta því, aö hvaö eina
sem fest var á þessi blöð styðjist við
þaö, sem höfundur vissi fyllst og rétt-
ast þegar hann samdi þættina”. Og
vel sé honum fyrir þaö að leggja ekki
málfák sinn í leggjabrjót sannana-
sagnfræöinnar. Þess vegna tókst
honum líka aö gefa okkur gersemi
nýrrar sagnalistar úr gömlum
málmi.
Nú er önnur bók heimildaþáttar
Hannesar komin út, örlítið þynnri í
spjöldum en sú fyrri, en meö sömu
kostum. Efni þáttanna í fyrri bókinni
var töluvert ítækt, en þættirnir í
þessari síöari eru heldur þynnri á
síöuna. En málprýöin og vöndunin
ijóma ekki síður af þeim en hinum
fyrri. Og það gerir þættina aö þeim
feginsfeng sem þeir eru, fremur en
sjálft frásöguefnið. Jafnoka þess má
finna í ýmsum öðrum bókum.
I þessari seinni bók heimildarþátt-
anna eru fjórar frásagnir. Hin fyrsta
nefnist Andlit augnalaust, og segir
frá þeim fræga Skagfirðingi og gem-
ingamanni Jóni godda, sem víöa hef-
ur áöur komið við sögur austan hafs
og vestan. Sögurnar af honum eru
allmergjaðar, ýkjubornar og ósam-
kvæmar, og hafa verið efldar til
áhrifa eftir þörfum meö ýmsum
hætti í skemmtanalífi baöstofunnar.
Hannes reynir aö draga Jón godda út
úr þessum myrkviði fram í dagsljós-
iö meö því aö þræða heimildir og
greina öngstigið milli sögu og sagna,
en þaö er víöa tæpt og torfgróið. En
þetta er iíklega burðamesti þáttur-
inn í bókinni.
Bókmenntir
Andrés Kristjánsson
Þátturinn Jakobsævi myllusmiðs
er mannlegri og jafnframt nálægari
sérkennilegs hrakhólamanns á næst-
liðinni öld, listalagins steinsmiðs og
járnbrasara, sem gerði eð eigin tí-
und 40 vatnsmyllur, setti veðurfestar
á 9 timburkirkjur, og hjó til og
letraði a.m.k. þrjá tugi legsteina og
fann sér fró í því aö beygla og bægja
systursína.
Sögubrot af Eyjólfum tveim er
ekki mikiila örlaga en þó meinlegra,
og endalokin í Reykjafossi eru auð-
vitað minnileg tíðindi, sem hlutu aö
lifa og kalla á upprifjun aödragand-
ans, sem ekki var jafndramatískur í
sjálfúm sér.
Síðasti þátturinn nefnist Þúfna-
koilar og bögur og er meö öörum blæ,
sýnir kannski hnýsilegt lífsafbrigöi,
en ekki neitt fádæmi. Hins vegar er
hann ljós vitnisburður um björgun-
armátt bögunnar í lífskreppunni fyrr
og síðar. Vísur Einars á Reykjarhóli,
þarna birtar, eru margar snoturlega
geröar og liðlegri en títt var á þeirri
tíð og þar kemur fram þroskaöra
skopskyn en algengt er í gömlum og
gráum glettuvísum. Dæmi — Hannes
segir:
„Kátleg smáatvik úr sveitalífinu
örvuöu Einar bónda til vísnageröar.
Tveir menn, auknefndir Rógur og
Stóri-Sannleikur, flugust á í réttum.
Einar kvaö, og fannst mörgum sú
vísa þjóðgóö:
Þaö var mikið þrælatak,
þvert á móti kærleikanum,
sveöjuna þegar Rógur rak
í rassgatiö á Sannleikanum”.
Þetta er víökunnur húsgangur og
hefur veriö ýmsum eignaöur, en
Hannes hefur traustar heimildir um
faðernið.
Auövitaö má segja, að umbúöirnar
og aðföngin aö kjama þessara þátta
séu allmiklar viðjar, en þær eru ekki
af verri endanum. Ættfærslan og
samferðafólkið, jafnvel stundir og
staöir, eiga sér þar langar sögur, og
stundum er sem aðalpersónan sjálf
og raunverulegt tilefni þáttarins
komi ekki aö fullu fram á sviðið fyrr
en í þáttarlok. Hannes segir sjálfur
um þetta í eftirmála fyrri bókarinn-
ar: „Alls kyns smásmuguleg fræösla
var uppi höfð. I heimildaþáttum er
hún hluti formsins, svo sem ættfærsl-
ur og ártöl og aftur ártöl, sé þeirra
völ. Þó er vitanlega hverjum höfundi
sett í sjálfsvald, hve langt hann kýs.
aö ganga í þess konar smásmygli.
Þáttur, allsendis laus viö hana, er
ekki réttnefndur heimildaþáttur”.
Þetta er auövitað hverju oröi sann-
ara og raunar auðskiliö. Utangátta-
mönnum finnst ef til vill leiöigjarnt
aö brjótast gegnum öll þessi sviös-
tjöld, en þegar þátturinn er lesinn til
loka sér maður ljóslega, hve lífs-
dæmiö og aldarhátturinn fá mikiö líf
oglitafþessu.
En málfeguröina og lýsingamátt
tungutaksins ber yfir annaö. Leikur
Hannesar aö talsháttum í þessum
þáttum er tii aö mynda alveg ein-
stakur og honum bregst varla rökvís-
in eða smekkvísin í öllum þeim til-
brigðum. Slík málbeiting er ekki aö-
eins túlkun eöa tjáningartæki
sögunnar, sem sögð er, heldur einnig
óaöskiljanlegur hluti hennar, jafnvel
gildari en efnið.
Ég held aö óhætt sé aö segja, að
þessir þjóöfræöaþættir beri af flestu
því, sem nú á stundum er sett nýtt á
blað í greininni.
A.K.