Dagblaðið Vísir - DV - 17.01.1987, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 1987.
Frjálst,óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 500 kr.
Verð í lausasölu virka daga 50 kr. - Helgarblað 60 kr.
'Áfengisóvinir í öngstræti
Stundum er haldið fram, að minna framboð áfengis
muni draga úr vandamálum, sem því fylgja. Er þetta
meðal annars opinber skoðun eða trúarjátning Alþjóða
heilbrigðisstofnunarinnar. Hún var nýlega ítrekuð í
yfirlýsingu tólf forustulækna í heilbrigðiskerfinu.
Ný rannsókn á vegum félagsmálastofnunar sænska
ríkisins bendir til, að þetta sé ekki einhlítt. Þar kom
til dæmis fram, að andlát af völdum áfengistengdra sjúk-
dóma séu samanlagt ekki fleiri í hinni frjálslyndu
Danmörku en í hinum stjórnlyndu Svíþjóð og Finnlandi.
Framboð áfengis er gífurlega misjafnt í þessum lönd-
um. Aðeins 550 íbúar eru um hvert vínveitingahús í
Danmörku, en 1.280 í Svíþjóð og 3.190 í Finnlandi. Að-
eins 300 íbúar eru um hverja áfengisútsölu í Danmörku,
en 23.000 í Finnlandi og 26.000 í Svíþjóð.
Ástandið hér á landi er svipað og í Finnlandi og
Svíþjóð. 2.000 íbúar eru hér um hvert vínveitingahús
og 20.000 um hverja áfengisútsölu. íslenzk stjórnvöld
reyna eftir megni að hamla gegn nýjum vínveitingaleyf-
um og neita óskurr bæjarfélaga um áfengisútsölur.
Sænska rannsóknin sýnir, að niðurstaðan er eins,
hvort sem framboð áfengis er mikið eða lítið. Munurinn
er, að Danir deyja frekar úr skorpulifur, en Svíar úr
áfengiseitrun. Af hverjum 100.000 íbúum deyja árlega
19 Danir og 21 Svíi úr áfengistengdum sjúkdómum.
Samkvæmt þessu er Alþjóða heilbrigðisstofnunin,
íslenzka Áfengisvarnaráðið og læknarnir tólf á villigöt-
um. Ef þessir aðilar eru andvígir áfengi, væri jafnvel
nærtækara að berjast fyrir algeru áfengisbanni, svo að
ekki deyi þessir 19 eða 21 af 100.000 íbúum.
Að vísu yrðu þessir aðilar þá að taka tillit til tækni-
kunnáttu fólks. Þeir gætu ekki komið í veg fyrir
heimabrugg, þótt þeim tækist að loka áfengisútsölum
og banna vínveitingar á veitingahúsum. Helzt yrðu
þeir einnig að geta hindrað ferðalög til útlanda.
Um tólf ár eru síðan læknisfræðilegar rannsóknir
sýndu fram á, að hófleg notkun áfengis dregur úr hjarta-
sjúkdómum. Þetta hefur margoft síðan verið staðfest,
svo sem fram hefur komið í brezka læknatímaritinu
Lancet og blaði bandaríska læknafélagsins.
Menn deila um skýringuna, en helzt er talið, að vín-
andi efli svokölluð háþétt lipoprotein, sem eyða æðafitu.
Almenning skiptir slíkt þó minna máli en hin vísinda-
lega sannaða niðurstaða, að það er hinn illræmdi
vínandi, sem hefur þessi hagstæðu áhrif á heilsuna.
Hin hóflega og hagkvæma notkun er sögð nema 70
sentílítrum af bjór eða 25 sentílítrum af víni eða 7
sentílítrum af sterku á dag. Hún er sögð breytast í óhóf-
lega notkun, þegar hún fer yfir 140 sentílítra af bjór,
50 sentílítra af víni eða 15 sentílítra af sterku á dag.
Ein bezta röksemd áfengisandstæðinga er ölvunar-
akstur, sem veldur miklum hörmungum og tjóni. Síðustu
fréttir herma, að fundnar hafi verið tæknilegar leiðir
til að hindra akstur ölvaðs fólks. Innan nokkurra ára
ætti að vera unnt að koma slíkum búnaði í alla bíla.
Hér hefur verið sagt, áð aukið framboð áfengis magni
ekki alvarlegasta áfengisvandamálið, dauðann. Enn-
fremur að koma megi í veg fyrir ölvunarakstur. Einnig,
að algert bann sé tæplega framkvæmanlegt, auk þess
sem það taki ekki tillit til hollustu áfengis.
Rétt væri af heilbrigðisyfirvöldum að forðast boð og
bönn á þessu sviði, en einbeita sér fremur að því að
benda á hin skörpu skil hóflegrar og óhóflegrar áfengis-
neyzlu.
Jónas Kristjánsson
Að halda aga er eilífur vandi upp-
alenda, að stjóma og hafa stjóm á
sér. Ætli það sé erfiðara að stjóma
Islendingum en öðm fólki? Það er
svo sem einatt verið að halda því
fram að við séum óguðlegir einstakl-
ingshyggjumenn, forhertir einka-
geirar og þverhausar, sem aldrei sjá
skóginn fyrir trjánum heldur böðlast
áfram í eigin krafti, í blóra við ná-
ungann og oftast á kostnað þess sem
minna má sín. Það kann eitthvað
að vera til í þessu, alltént virðumst
við mörg hver falla án teljandi sam-
viskubits í þá fi-eistni að pretta
náungann þegar við fáum til þess
svigrúm og frelsi eins og nú er í
tísku. En þó að menn séu að olnboga
sig þannig áfram einn og einn held
ég að við séum tiltölulega skikkan-
legir, hlýðnir og náungaþýðir, yfir-
leitt. Og víst er þessi þjóð seinþreytt
til vandræða. Höfum við ekki þolað
stjómendum okkar alls konar vit-
leysisgang og axarsköft möglunar-
laust. Fólk hefur í hæsta lagi lagt
niður vinnu einn dag eða rölt smá-
spöl með spjöld á öxl til þess að
mótmæla þegar gengið hefur fram
af því. Kannski erum við bara svona
löt og væmkær, nennum ekki að
hlaupa upp af minnsta tilefni í nafrii
réttlætisins. - En auðvitað blundar
réttlætiskenndin einhvers staðar,
það ættu valdhafar að hafa í huga
alla daga.
Auga í hnakkanum
Kennarar þekkja þetta vel úr sínu
starfi. Það reynir kannski ekki síst
á þolinmæði þeirra um þetta leyti
þegar krakkagríslingamir mæta of-
dekraðir og kenjóttir úr jólafríinu,
latir og hysknir, umfram venju sum-
ir hveijir. Þá reynir á stjómunar-
hæfni fræðarans meira en endranær.
- f skólastarfinu blómstrar margs
konar valdakerfi og fjölbreytilegt
agamynstur. Inni í skóíastofúnni á
sér oft stað harðvítug valdabarátta
milli stjómandans og heildarinnar,
þ.e. nemenda og kennara. Það ríkir
jafnvel stríð innan bekkjarins, svo
heiftarlegt að kennarinn nær ekki
að bera klæði á vopnin og úr verður
orrnsta með tilheyrandi óstjóm og
upplausn. Þarf svo sem engar upp-
reisnir til. Sumir kennarar halda
engum aga. Liðið verður stjómlaust,
hávært, uppivöðslusamt og illþol-
andi. í öðrum kennslustofum ríkir
ægivald óttans. Hinn strangi stjóm-
andi gegnumlýsir undirsátana
nístandi (og æfðu) augnaráði, les
hveija hugrenningu, nemur hina
minnstu hræringu áður en af henni
verður og hvessir brúnina óþyrmi-
lega á allt óvænt og óvenjulegt
athæfi og kæfir með ógn sinni. Þetta
vald hefúr auga í hnakkanum líka.
Það er strangt vald og dæmir án
málalenginga. Undir þessu valdi
sitja menn nötrandi og skjálfandi og
dirfast ekki að æmta né skræmta í
nálægð þess. Kennarar, sem hafa
talfæri
Jón Hjartarson
slíkt ofúrvald, em stundum sárlega
öfúndaðir af samkennurunum. Nem-
endur bera óttablandna virðingu
fyrir þeim og telja sér jafiivel trú um
að svona eigi kennarar að vera.
Að stjóma af dugnaði
í annan stað stritast stjómandinn
við að hafa vald yfir hópnum, beitir
fortölum, tilskipunum, regluboðum,
hótunum, refsingum, jafhvel pynt-
ingum. Þetta valdakerfi eða aga-
mynstur er æði margbrotið og getur
gefist bærilega, jafnvel með ágætum,
þegar réttlátar reglur em í heiðri
hafðar. Kennari getur jafrivel komist
sæmilega af með tiltölulega saklaus-
um fantabrögðum, svo sem með því
að hirta með háði, beita skyndihót-
unum, jafnvel hreinum ógnunum,
falli, brottrekstri, barsmíðum.
En svo fer yfirleitt í verra þegar
stjómandi kemur sér í þá afleitu
stöðu að þurfa að framfylgja hótun-
um sínum. Að vísu á hann þá þann
kost að éta ofan í sig og leggja virð-
ingu sína og vald í duftið... Slíkt
er fæstum ljúft og því fer sem fer,
friður úti og fjandinn laus. Krakkar,
eins og annað fólk, þola óréttlæti
miklu verr en stjómleysi. í þessu
samhengi er kannski hollt að
minnast orða Lao-Tse um þjökun
þjóðar: „stjóm, sem virðist duglaus,
er oft affarasælust fyrir þjóðina".
Stjórna án strits
I þriðja lagi fyrirfinnast þeir læri-
meistarar sem starfa án strits, beita
ekki boðum, ekki bönnum, þurfa
samt aldrei að byrsta sig. Slíkur
kennari starfar meðal nemenda
sinna og þeir með honum. Einskis
aga virðist þörf. Valdið er víðs fjarri
eða það er ósjálfrátt og þarf ekki að
hreykja sér.
Þessar hugrenningar um vald og
aga í skólastarfi koma upp í hugann
vegna atburða síðustu daga. Rétt
eins og í skólanum held ég að þegn-
ar þjóðfélagsins beri meiri virðingu
fyrir því valdi sem þarf ekki að beita
sér heldur en hinu sem ógnar.
Ríkisstjómin okkar og ráðherrar
hafa á stundum verið óspör á boð
og bönn. Hún bannaði kauphækk-
anir með þeim einstæða hætti að
láta verðlagsvísitöluna mæla hækk-
anir á öllu nema launum. í nákvæm-
lega réttu hlutfalli við þetta
misgengi jókst fátækt í landinu. Hún
bauð vaxtafrelsi með skeifilegum
afleiðingum fyrir þrautpínda íbúða-
kaupendur. Stjómin hefur æ ofan í
æ blandað sér í samninga atvinnu-
rekenda og launþega, fundið það út
að málin væm komin í hnút og
höggvið á hann.
Og nú fann stjómin enn hnút í
sjómannadeilunni og var að því
komin að höggva þegar hún sá að
sér. Kannski er þessi stjóm að vitk-
ast eða vill hún spara valdið fram
að kosningum og setja upp ögn
dyggðugan svip.
Ráðherra í
erfiðri kennslustund
Af valdsmannslegri framgöngu
einstakra ráðherra er nýjast og
frægast brottrekstrarmálið í
fræðsluumdæmi Norðurlands eystra.
Menntamálaráðherra hefur verið
vaskur maður og íhlutunarsamur
þann stutta tíma sem hann hefur
verið í starfi og beitt valdi sínu með
ýmsum hætti.
Þessum ráðherra og stjóminni
allri til velfamaðar er þó kannski
ekki svo vitlaust að vitna aftur í
spekinginn Lao-tse (vegna þess líka
að nú einmitt þessa daga reynir á
dyggðir landa hans, valdsmanna
austur í Kína). Hann segir: „Þjóð-
inni má stjóma með réttlæti, herliði
með slægvisku og dugnaði. En unnt
er að hljóta ríkið með því að vera
ekki íhlutunarsamur um hagi fólks.“
Menntamálaráðherra veitir ekki
af góðum ráðum núna því hann er
staddur í afar erfiðri kennslustund.
Hann hefur átt í basli með ódælan
undirsáta, sjálfsagt hótað honum
bæði illu og góðu. Nú hefúr hann
vísað honum á dyr, fyrir fullt og allt.
Það er mikið óyndisúrræði og getur
orðið erfitt við að eiga, einkum ef
allur skarinn rís upp gegn þessari
valdbeitingu, í stað þess að láta sér
vel líka. Svo kann að fara að hann
bjargi best eigin skinni með því að
hlaupa út á eftir hinum straffaða og
kalla hann inn aftur, lúta í duftið
fyrir háreystinni í bekknum og segja:
Verði ykkar vilji. Hann getur þá
haft það sér til huggunar að þannig
hafa margir lærimeistarar orðið að
lúta lágt, einkum þeir sem em að
byija í faginu og „fáir em þeir sem
hafa lært að kenna án orða og vera
nytsamir án strits."