Dagblaðið Vísir - DV - 12.07.1988, Side 33

ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚLÍ 1988.
33
LífestíU
Gunnar Bjamason ráðimautur:
Við étxim mistökin
- Þar liggur styrkur okkar í hrossaræktinni
„Styrkur okkar íslendinga í
hrossaræktinni liggur fyrst og
fremst í því aö við forgum og étum
folöld sem fæðast með erfðagalla
eða ljóst er að hafi ekki erft kosti
foreldranna. Meö öðrum orðum
étum við mistökin sem okkur verð-
ur, á í ræktuninni,“ sagði Gunnar
Bjarnason ráðunautur en hann var
forsvarsmaður íslenskra hrossa-
ræktarmála í tæplega hálfa öld.
„íslenski hesturinn er vinsæll
víða um lönd en þar gengur rækt-
unin mun verr. 011 folöld eru sett
á, hvort sem um er að ræða efni í
gæðinga eða meingallaðar truntur.
Þess vegna ná útlendingarnir aldr-
ei upp sama gæðastofninum og
okkur tekst hér með stofn- og
skyldleikaræktun. ‘ ‘
Heimsstyrjöldin
bjargaði íslenska
hestastofninum
Gunnar Bjarnason hóf störf sem
ráðunautur hjá Búnaðarfélagi ís-
lands árið 1940. Fyrsta verkefni
hans var að rækta upp stóra og
sterka hesta sem nýst gætu sem
dráttardýr í hestavéltækni land-
búnaðarins.
„Ég hafði í hyggju að flytja inn
norska dráttarhesta og rækta af
þeim og íslenskum merum stór og
stæðileg vinnudýr. Til allrar ham-
ingju stöðvaði heimsstyrjöldin
þessa ráðagerð mína. Hefði af
henni orðið hefði mér sennilega
tekist að eyðileggja okkar hreina
íslenska hrossastofn. Tilhugsunin
um það hefur oft haldið fyrir mér
vöku.“
Tveimur stefnum er haldið á lofti
í hrossarækt hér á landi. Annars
vegar er um að ræða svokallaða
stofnræktun eöa skyldleikarækt-
un. Þá eru leidd saman efnilegar
merar og stóðhestar af sama stofni
eða ætt. Yfirleitt er reynt að láta
skyldleikann ekki vera meiri en
þriðja eða fjórða ættlið. Hins vegar
er talað um blendingsræktun en
þar eru góðar merar leiddar undir
gæðamikla stóðhesta af öðrum
stofni. Síðartalda stefnan hefur
veriö ofan á hjá Búnaðarfélaginu
síðustu árin, eða síðan Gunnar
Bjamason lét af störfum þar sem
ráðunautur.
Bestu eiginleikunum náð
„Með markvissri stofnræktun
hefur tekist aö ná fram bestu eigin-
leikum einstakra stofna. í skyld-
leikaræktun kemur líka fram van-
sköpun eða þá að afkvæmin erfa
galla foreldranna í staö kostanna.
Með öðrum orðum flettist ofan af
erfðagöllunum. í stofnræktun er
þessum folöldum fargað.
Það má kannski segja að þegar
góð hross koma út úr skyldleika-
ræktun sé það að þakka heppni og
um leið hyggindum ræktendanna.
En með þessu móti fást bestu
hrossin með öllum kostum stofns-
ins, bæði hvaö varðar útlit og eigin-
leika.
Þegar um blendingsræktun er að
ræða erfa afkvæmin kosti og galla
tveggja stofna. Oft geta mikhr gæð-
ingar komið út úr þeim samruna
en ég tel varasamt að nota blend-
ingana til undaneldis því þar með
yrði hrossastofninn einn hræri-
grautur kosta og galla fjölmargra
stofna. Blendingsræktunin getur
verið ágæt en með því móti er aldr-
ei hægt að ná því úrvali sem næst
með stofnræktun. ÞQgar genunum
er blandað saman er aldrei hægt
að vita hver útkoman verður.
Spekingarnir hjá Búnaðarfélag-
inu eru nú mjög meðmæltir blend-
ingsræktun og telja stofnræktun
frekar vera sprottna af tilfinninga-
legum rótum en vitrænum. Ég á
afskaplega erfitt með að sætta mig
við þá kenningu."
Rifrildi og handalögmál
En hvaða hross eru best? Hesta-
menn skiptast í margar fylkingar
þegar rætt er um einstaka stofna
eða kyn. Það er kannski ekki ósvip-
að og með bíleigendur. Sumir halda
fram ágæti einnar tegundar á með-
an aðrir sjá ekkert nema vont eitt
við þá bíla en áhta að önnur gerð
taki öðrum fram. Hestamenn hafa
árum saman rifist um það hvaöa
stofnar séu bestir. Og á hesta-
mannamótum hefur rifrildið
stundum orðið svo illvígt aö komiö
Gunnar Bjarnason var ráðunautur
í nær hálfa öld og mótaði lengi vel
stefnuna í hrossaræktarmálum.
DV-mynd GVA
Dægradvöl
hefur til handalögmála.
„Þegar talað er um stofna eða
ættir er fyrst og fremst verið að
ræða um þrjá stofna. Svaðastaða-
stofninn, Hornafjarðarstofninn og
Hindisvíkurstofninn. Hver stofn
hefur sín einkenni, kosti og galla.
Hindisvíkurstofninn frá Vatns-
nesi mótast af hinni hörðu, hún-
vetnsku náttúru. Hrossin eru stælt
og sterkbyggð, hafa góða gang-
hæfileika og mikið íjör. Vitsmunir
þeirra eru mikhr, kannski aðeins
of mikhr. Þeir sjá það betur en
hross af öðrum stofnum að það er
hægt að losa sig við aöskotadýrið
sem hestamaðurinn er og gera það
stundum heldur harkalega. Með
öðrum oröum geta þeir verið hrek-
kjóttir og skapstórir.
Ástin dafnaði við beinbrotin
Skemmtilegt dæmi um þessa
spennumiklu og fríðu hesta er Seif-
ur, sonur Glóblesa. Þjóðveiji að
naífni Walter Smith keypti Seif. í
sömu vikunni og Walter keypti
hann henti hesturinn Þjóöverjan-
um hátt í loft upp og lenti hann í
tré. Þaðan datt Walter niður og við-
beinsbrotnaði. En Walter gafst ekki
upp og hélt áfram að ríða út á Seifi.
En í annað hvert skipti sem ég hitti
Walter var hann með fót eða hönd
í gifsi, alltaf eftir að hafa dottið af
baki Seifs. Walter Smith hélt því
hins vegar fram að þeim mun oftar
sem hesturinn bryti hann þeim
mun vænna þætti honum um Seif.
Þetta er ekta Hindisvíkurhestur.
Mýkri en ekki eins
viljasterkur
Hross af Svaðastaðastofni eru
mýkri, skeiðlagnari og spennum-
inni en Hindisvíkurhrossin. Þau
eru einnig fríð, þó á annan hátt.
Svaðastaðahross hafa þægilegan
vilja og eru lundgóð. Svaðastaða-
kynið er mótstöðulítið sem þýðir
að þeir læra fljótt og vel. Sumum
finnst þó að þaö vanti viljakraftinn
í hrossin.
Hornfirðingarnir eru stærri,
kröftugri og þrekmestu he'star
landsins. Hrossin eru viljug en
stundum mjög óþægilega viljug.
Sumir myndu segja að þau væru
frekviljug. Hornfirðingarnir eru
seintamdir og hafa eigin vilja. Þeir
eru ekki hrekkjóttir en hafa sjálf-
stæða lund. Það má kannski líkja
þeim viö heiðarlega, gamla íhalds-
menn sem láta ógjarnan af skoðun
sinni.
Einhesta í kringum landið
Hornafjarðarkyniö er svo þrek-
mikið að það er hægt að fara hring-
inn í kringum landið einhesta.
Hrossin eru þægileg á morgnana
en viljinn og vinnuákafinn vex eft-
ir því sem líða tekur á daginn og
ferðina. Hross af Hornafjarðar-
stofninum eru hins vegar ekki eins
fríð og falleg og Hindisvíkur- og
Svaöastaðahross.
Út frá þessum stofnum eru svo
ræktaðar ýmsar ættir. Út frá
Svaðastaðastofninum eru til dæm-
is Kirkjubæjarhrossin komin, svo
Flosi 966 frá Brunnum, stóðhestur af Hornafjarðarkyni, þó ekki alveg
hreinn. Hann er undan Ófeigi 818 frá Hvanneyri sem er undan Skeifu
2799 frá Kirkjubæ og Hrafni 583 frá Árnanesi i Hornafirði. Móðir Flosa
er Svala 3258 frá Brunnum í Suðursveit. Knapi er Einar Magnússon.
DV-mynd SS
Dæmi um góðan árangur blendingsræktunar. Otur 1050 frá Sauðárkróki, úr ræktun Sveins Guðmundssonar. Otur er undan Hrafnkötlu 3526 og
Hervari 963. Hrafnkatla er sammæðra Sörla 653 frá Sauðárkróki. Knapi er Eiríkur Guðmundsson. DV-mynd SS
og Kolkósstofninn. Állar bera þess-
ar ættir svipmót af Svaðastaöakyn-
inu.
Blendingarnir bestir?
- Hver eru þá bestu hross lands-
ins?
„Það fer bara eftir smekk hvers
einstaklings og eftir hverju hann
er aö leita í hestinum sínum. Ég
held þó að bestu gæðingarnir fáist
þegar leidd eru saman góð Svaöa-
staðahryssa og Hornfirðingur eða
góð Hindisvíkurhryssa og hornf-
irskur stóöhestur. Hins vegar tel
ég aö það sé nauðsynlegt að gera
slík afkvæmi ófrjó,“
Fimmta bókin á
leiðinni
Gunnar Bjarnason hefur nú sent
frá sér fjögur bindi af Ættbók og
sögu íslenska hestsins á 20. öld. í
bókunum er að finna mikinn fróð-
leik um íslenska hestinn og þar
getið helstu gæðinga og stóðhesta
sem fram hafa komiö á öldinni.
„Fimmta bókin er á leiðinni og
ég á efni í þá sjöttu. Bækurnar hafa
selst ágætlega hér á landi en áhug-
inn er htlu minni erlendis. Til
dæmis seldust þúsund eintök af
síöustu bókinni í Þýskalandi. Ég
veit að ef útgefendur hér heima
ákveða að hætta að gefa þessa
bókaröð út væru Þjóðverjar meira
en tilbúnir til að taka upp merk-
ið,“ sagði Gunnar Bjamason.
-ATA