Dagblaðið Vísir - DV - 22.08.1988, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 22. ÁGÚST 1988.
Frjálst.óháÖ dagblaö
Er tilefni efnahagsað-
Útgá.fufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð I lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Alvarlegar ásakanir
Á fundi nú fyrir helgina staðhæfði Ólafur Ragnar
Grímsson, formaður Alþýðubandalagsins, að staða íjár-
festingarfyrirtækja væri afar slæm og að minnsta kosti
tvö þeirra gætu ekki staðið við skuldbindingar sínar.
Ólafur bætti við í DV á fóstudaginn: „Það er stórfelld
hætta á því að þúsundir einstaklinga og fyrirtækja tapi
stórfé í keðjuverkandi hruni þessara íjárfestingarfyrir-
tækja. Hér getur skapast ástand líkt og menn þekkja
úr sögu Bandaríkjanna í kringum stórfelld hrun.“
Þetta eru stór orð og alvarlegar ásakanir, enda krafð-
ist Ólafur tafarlausrar rannsóknar á starfsemi Qárfest-
ingarfyrirtækjanna. En ef þetta er rétt sem Ólafur full-
yrðir þá þarf meira en rannsókn. Þá þurfa stjórnvöld
þegar í stað að grípa til varnaraðgerða og gefa út opin-
berar yfirlýsingar um stöðu þessara fyrirtækja. Hér er
nefnilega meira í húfi en gjaldþrot eins eða tveggja fyrir-
tækja. Hér eru hagsmunir þúsunda og aftur þúsunda
einstakhnga og fyrirtækja í húfi.
Viðbrögðin við þessum ummælum formanns Al-
þýðubandalagsins voru enda á þá leið að mikil örvænt-
ing greip um sig meðal þeirra sem hafa ávaxtað fé sitt
í verðbréfakaupum hjá Qárfestingarfyrirtækjum og
verðbréfasjóðum. Það eitt getur haft keðjuverkandi
áhrif og leitt til þess hruns sem Ólafur spáir að leiða
muni af gjaldþroti eða gjaldþrotum.
Það verður auðvitað að gera þá kröfu til Ólafs Ragn-
ars að hann nefni bæði heimildir sínar sem og nöfn
þeirra fyrirtækja sem hann telur standa verst. Allur
verðbréfamarkaðurinn liggur undir grun þangað til og
slíkar yfirlýsingar bitna jafnt á þeim sem um er rætt
og hinum sem betur mega sín. Það er ekki nóg fyrir
Ólaf Ragnar að slá keilur í pólitískum tilgangi. Hann
verður að standa ábyrgur gagnvart sínum eigin orðum
og skilja að hér er hann að leika sér að eldi.
Það er skrítið í meira lagi ef einn stjórnmálamaður
úti í bæ hefur undir höndum svo afdrifaríkar upplýsing-
ar á meðan bankaeftirlitið þegir þunnu hljóði og kann-
ast ekki við svo alvarlegt ástand. Bankaeftirlitið á að
vísu erfitt um vik þar sem löggjöf hefur enn ekki verið
samin um starfsemi verðbréfasjóða og fiárfestingarfyr-
irtækja. Viðskiptaráðherra lofar að hraða þeirri löggjöf
og seðlabankastjóri viðurkennir að eftirlitinu sé ábóta-
vant. En samt verður að telja harla ólíklegt og ótrúlegt
að opinbert bankaeftirht hafi ekki undir höndum sams
konar upplýsingar og Ólafur Ragnar fer með á almenn-
um pólitískum alþýðubandalagsfundi.
Aðspurður hefur Ólafur neitað að segja frá heimildum
sínum eða nefna á nafn þau fyrirtæki sem hann segir
ekki geta staðið við skuldbindingar sínar. Það er for-
kastanlegt ábyrgðarleysi. Það er létt verk og löðurmann-
legt að varpa sprengju sem þessari og vekja upp óhug
þúsunda einstaklinga en neita svo að upplýsa frekari
staðreyndir. Formaður Alþýðubandalagsins getur til
dæmis haldið því fram í opinberum ræðum að einn ráð-
herranna í ríkisstjórninni sé þjófur og misindismaður
en neitað síðan að segja frá því við hvern sé átt. Það
er hvorki heiðarlegt né karlmannlegt og það sama á við
um fyrrnefndar staðhæfingar Ólafs um fjárfestingarfyr-
irtækin. Hann verður að fylgja orðum sínum eftir og
segja opinskátt og opinberlega hvað hann á við. Ef Ólaf-
ur Ragnar þykist vera að gæta hagsmuna Qöldans þá
misskhur hann hlutverk sitt ef hann neitar svo fiöldan-
um um upplýsingar um það hvað hann er að tala um.
Ellert B. Schram
gerðanna tilbúningur?
Frétt úr Tímanum...
„Nær % hlutar þjóöarkökunnar
til launþega" er ein af stríðsfyrir-
sögnum Tímans hinn 4.' ágúst sl.
Þetta voru ánægjuleg tíðindi. Þegar
betur er að gáð má hins vegar aug-
ljóst heita að hlutdeild launamanna
í þjóðarkökunni er alls ekki jafn-
mikil og þarna er lýst. Skoðum
heimild Tímans og hvers konar
tölur þarna eru á ferðinni.
Þróun launahlutdeildar
1973-88
Heimild Tímans er Ágrip, júlí-
hefti nr. 2/1988 frá Þjóðhagsstofnun
(ÞHS), en þar er lýst þróun hlut-
deildar launa og ágóða á árunum
1973-88 af verðmætasköpuninni í
þjóðarbúskapnum.
Á meðfylgjandi línuriti (mynd 1)
er sýnd þróun hlutdeildar launa-
kostnaðar af þjóðarkökunni (verg-
um þáttatekjum) frá 1973 til 1985
skv. gögnum ÞHS. Myndin sýnir í
fyrsta lagi að launamenn á íslandi
eru aftur komnir í sókn 1985 eftir
efnahagsaðgerðirnar 1983 með
rúmlega 64% launahlutdeild úr
59%.
Myndin sýnir í öðru lagi að yfir-
leitt er hlutdeild launamanna á ís-
landi í neðri kanti við það sem er
almennast í helstu velferðar- og
iönríkjum heims. Á árunum
1973-86 er algengust á íslandi 64%
og 69% hlutdeild launamanna en
meöaltalið er 66%. Á árabilinu
1973-85 er hlutfallið aldrei hærra
en 69%. í iðnríkjunum er hlutdeild
launamanna yfirleitt á bilinu
66^68%.
í þriðja lagi sýnir línuritið að
hlutdeild launamanna á íslandi er
harla sveiflukennd frá ári til árs.
Þess konar sveiílur eru nánast
óþekktar í helstu iðnríkjunum. Én
sveiflur á borð við þær íslensku
má finna í mörgum vanþróuðum
hagkerfum sem byggja afkomu
sína á mikilli utanríkisverslun meö
einhliða framleiðslu hráefna eða
hálfunninna afurða.
Tölur um hlutdeild launa í verð-
mætasköpuninni fyrir árin 1986-88
hafa síðan verið áætlaðar af ÞHS.
Þannig byggja tölur ársins 1986 á
bráðabirgðauppgjöri þjóðhags-
reikninga en slík uppgjör liggja
ekki til grundvallar tölum áranna
1987-88. Á mynd 2 er sýnd þróun
launahlutdeildar tímabilsins
1973-88. Aðeins 1987 og 1988 eru
sérstök og gerbreyta heildar-
mynstrinu. Einungis tölur ársins
1988, sem byggja á afar lauslegum
áætlunum, eru heimildin að baki
fyrirsögn Tímans.
ÞHS vera samsett af tiltölulega
mörgum fyrirtækjum sem eiga við
langtímaarösemisvandamál að etja
en hafa þó getað í gegnum árin
eytt eigin fé sínu oft og mörgum
sinnum án þess að leggja upp laup-
ana. Það þarf varla að draga í efa
að ágóði þessara fyrirtækja er
Kjallarmn
Birgir Björn
Sigurjónsson
hagfræöingur og fram-
kvæmdastjóri BHMR
þróun ágóða, vaxtatekna og af-
skriftarþáttar, og eigin tekna at-
vinnurekenda enn takmarkaðar og
hafa alls ekki hlotið hliðstæða end-
urskoðun fyrir árin 1987 og 1988 og
launatekjur. Háir raunvextir, af-
skriftareglur og góð arðsemi í
mörgum fyrirtækjum, þrátt fyrir
lélega afkomu sumra fyrirtækja í
lykilgreinum, gefa til kynna að aðr-
ir þættir tekna en laun hafi líka
dafnað vel 1987 og 1988 og fátt ef
nokkuö styöur þá tilgátu að hlut-
deild íjármagns í þáttatekjum hafi
minnkað á þessum „okurtímum".
Hér má t.d. benda á að ráðstöf-
unartekjur á mann jukust meira
en kaupmáttur atvinnutekna 1987
og gert er ráð fyrir 27% aukningu
ráðstöfunartekna á mann 1988 en
engri aukningu atvinnutekna.
Arið 1987 var sérstakt fyrir
margra hluta sakir. Þaö var gott
ár fyrir atvinnuvegina. Verð á út-
flutningsvörum var hátt. Gengi var
stöðugt þrátt fyrir ytri óstöðugleika
og innlendum kostnaði var haldið
í skeíjum. En hvernig? Ekki með
því að gera ráðstafanir til að halda
í vöruverð eða raunvexti sem fengu
frítt spil. Aukning atvinnutekna
var aðeins hiuti af miklum upp-
„Aðalástæðan fyrir aukningu atvinnu-
tekna var ugglaust sú að þrátt fyrir
rýran kaupmátt tímakaups tókst að
auka vinnuframboð í heild sinni með
,,tilboði“ ríkisins um skattlaust ár.“
gróðflega vanmetinn.
Næsta athugasemd mín er sú að
myndin hér að ofan byggir á endan-
legum tölum fyrir árin 1973-85.
Fyrir árið 1986 eru aðeins til bráða-
birgðatölur en fyrir árin 1987 og
1988 er byggt á getgátum (spám).
Þær tölur, sem mestu máli skipta,
varða einmitt launahlutdeildina
1987 og 1988 eins og myndin sýnir.
Spá stofnunarinnar um launaþró-
un var allt önnur fyrir nokkrum
mánuðum en þessar tölur hafa ver-
ið gagngert endurskoðaðar m.a. á
grunni upplýsinga úr skattagögn-
um um launatekjur 1987 og 1988.
Með skattkerfisbreytingunni hafa
möguleikar á stöðugum og áreiðan-
legri upplýsingum um launatekjur
batnað. Hins vegar eru upplýsingar
um aðra þætti tekjuþróunar, þ.e.
gangi í þjóðarbúskapnum öllum.
Aðalástæðan fyrir aukningu at-
vinnutekna var ugglaust sú að
þrátt fyrir rýran kaupmátt tíma-
kaups tókst að auka vinnuframboð
í heild sinni með „tilboði“ ríkisins
um skattlaust ár. Skuldaklemma
margra heimila hefur einnig orðið
þess valdandi að vinnuframboð
hefur aukist. Þetta mikla framboð
af ódýru vinnuafli gefur vísbend-
ingu um að sérstakur gróðajarð-
vegur hafl skapast hjá fyrirtækj-
um.
Spár um launahlutdeild og
efnahagsaðgerðir
Birting talna um launahlutdeild, -
sem byggja að mestu á ágiskunum,
er alvörumál. Þegar spátölur af
þessu tagi sýna áður óþekkta stærð
Gagnrýni á tölur um launa- 100
hlutdeild 90
Áður en ég gagnrýni tölur Þjóð- 80
hagsstofnunar ber mér auðvitað að 70
lofa þá miklu og góðu vinnu sem 60
þar hefur verið lögð fram til að 50
setja upp framleiðsluuppgjör þjóð- 40
hagsreikninga. Það er flókið mái 30
og hefur án efa kostað átak. 20
Fyrsta athugasemd mín við tölur 10
ÞHS er almenns eðlis. Mér sýnist 0
að stofnunin taki aðsend gögn fyr-
irtækja um ágóöa og framleiðslu-
uppgjör alltof hátíðlega. Þegar litið er yfir lengra árabil virðist úrtak
HLUTDEILD LRUNR-OC LRUNRKOSTNRDRR RF
VERDMíETflSKöPUN INNI 1973-1985
<i.e. RF VERGU VINNSLUVIRDI)
HLUTDEILD LRUNfl-OG LflUNRKOSTNRDRR RF
VERDMÆT RSKöPUNINNI 1973-1988
<i.e. RF VERGU VINNSLUVIRDI)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0

'V
ipTb rMi,li i i i | mmm miimimiimiimii II iÉ
1111111111111 m 111111111111 iil 1=1 m =H
9 1 1 1 1 1 1 I 1 1 1 1 1 m 111111111111 m 111111111111 lil lil 1=1 m m il
m 111111111111 1=1 m
1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987
1974 1976 1978 1970 1982 1984 1986 1988
FIR
1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985
1974 1976 1978 1970 1982 1984
RR______________________
ber aö hafa um þær alveg sérstakan
fyrirvara. Mér sýnist að flest bendi
til að þessar tölur séu of háar og
alrangar. En birting þeirra kann
að hafa stjórnast af óskum ríkis-
stjórnar um tilefni til efnahagsað-
gerða til að draga úr innlendri
kostnaðarþenslu, sem er tækni-
heiti á árás á kaupmátt launa-
tekna. Á grunni þessara talna m.a.
snýst umræða sérfræðinga stjórn-
valda um hvernig unnt er að draga
úr kaupmætti atvinnutekna með
niðurfærslu eða gengislækkun. Er
tilefni þeirrar umræðu, efnahags-
vandinn, tilbúningur eða byggöur
á órökstuddum getgátum um
aukna hlutdeild launamanna í
verðmætasköpuninni?
Birgir Björn Sigurjónsson
Hlutdeild launa og launakostnaöar af verömætasköpun."