Dagblaðið Vísir - DV - 15.02.1989, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 15. FEBRÚAR 1989.
15
Hver voru laun eigendanna?
Þrennt ber hátt í þjóðmálaum-
ræðunni; allt saman heilagar kýr
og nánast sjálfgefnir frasar í íjöl-
miðlum: Vond greiðslugeta at-
vinnuveganna, halli á þjóðarbú-
skap og of hátt hlutfall launa í þjóð-
artekjum. Hvort tveggja er launa-
fólki að kenna, að sögn t.d. vinnu-
veitenda, og meðalið er einfalt:
Lækka laun, auka framleiðni,
lækka skatta á atvinnurekstri og
fella gengið.
Hvað ættu mennirnir enda að
biðja um annað en fleiri peninga í
kassann á sem auðveldastan hátt?
Hih leiðin væri jú að selja betur
vöru sína en það er vandkvæðum
háð því kaupmætti innanlands og
sölu erlendis í samkeppninni þar
eru takmörk sett. Það er ekki úr
vegi að skoða launamáhn og þjóð-
arframleiðsluna nánar.
Launakostnaður fyrirtækja
Við fyrstu sýn virðist launa-
kostnaður fyrirtækja vera 10-20%
af veltu. í fyrirtækjum í fram-
leiðslu, þjónustu og verslun er
mest af þessu laun til þess starfs-
fólks sem sér um hituna; þ.e. skilar
vinnu sem gefur af sér tekjur fyrir-
tækisins. Og þá gildir að innkoman
af vinnunni sé svo mikil að hún
„dekki" umrædd laun, skatta, ann-
an reksturskostnað, afborganir af
lánum, fjárfestingar og... Já, hvað
til viðbótar? Fé til eigenda og yfir-
manna. Hluti af launum yfirmanna
reiknast inn í áðurgreindan launa-
kostnað en ekki allt og svo er allur
gangur á hvemig eigendur taka til
sin sinn hluta.
Þegar þetta er skoðað sést hve
mikilvægt það er kapítalistum að
framleiðni manna sé mikil og
launakostnaður lágur. Hvort
tveggja er grunnur undir „góðu“
fyrirtæki og launakostnaður vegna
vinnufólks reyndar það sem auð-
KjaUarinn
Ari Trausti
Guðmundsson
jarðfræðingur
veldast er að ráðast á. Gengisfelling
(fleiri ísl. krónur í kassann) er
mörgum hagfelld, lækkað orku-
verð líka og frekari skattaívilnanir
(t.d. skattlaus hagnaður af hiuta-
bréfum) er það líka en launalækk-
un er samt mikilvægari ef stækka
á kökuna sem atvinnurekandinn
„á“.
Hvað fær hinn hart
keyrði athafnamaður?
Skoðum þá laun til eigenda og
yfirmanna. Þau eru fyrir það fyrsta
ekki háö kjarasamningum og eig-
endur geta, ef vel gengur, skammt-
að sér fé að vild. Á skattframtali
er auðvelt að fela slikt; telja fram
lág laun, skrifa sig persónulega fyr-
ir miklu af skuldum fyrirtækisins
og síðast en ekki síst (og þannig er
líka falinn hluti launa yfirmanna):
Skrá sem mest af neýslu þessa fólks
sem reksturskostnað.
Og nú vakna spurningarnar. Hve
stórt er hlutfall „launa“ atvinnu-
rekenda í þjóðartekjum? Hefur
kaupmáttur þeirra minnkaö? Hver
væri greiðslugeta fyrirtækjanna ef
atvinnurekendur- tækju sig saman
og rýrðu persónulegar tekjur sínar
um 10-20%? Þegar út kemur að
fyrirtæki er rekið með tapi hvernig
reiknast þá fjárfestingar, afskriftir
og „laun“ eigenda inn í dæmið?
Hagfræðingar og forystumenn
VSÍ hljóta að eiga létt með að svara
þessu og reyndar skrítið aö þeir
skuli ekki vera búnir að því, jafn-
einfóld og svörin hljóta nú að vera.
Auðvitað er sjálfsagt að við sem
ekki erum athafnamenn fáum þau
upp á borð.
Og svo var það hallinn
á þjóðarbúskapnum
Hugtakið þjóðarframleiðsla er
ákaflega villandi en um leið mikið
notað. Til dæmis er sumt af upp-
hæðinni búið til með því að hækka
markaðsverð vöru, t.d. með breyt-
ingu á vörugjaldi eða söluskatti.
Hækki söluskattur eykst þjóðar-
framleiðslan. Þá er margt af því
sem gerist í opinbera geiranum
ekki sala markaðsvöru á markaðs-
verði. Slíkt er reiknað, að ég held,
á einhvers konar kostnaðarverði
sem miðast viö brúttólaun þeirra
sem vinna í opinberu þjónustunni.
í raun er verðmæti þessa meira og
því ætti þjóðarframleiðslan að vera
meiri en sýnist.
Ofanskráð og reyndar annað sýn-
ir hve vondur mælikvarði þetta
hugtak ec á sköpun verðmæta.
Ekki tekur betra við þegar skipting
eyðslunnar er skilgreind og bú-
skapurinn (eyðsla móti tekjum) er
metinn. Hvað er til dæmis fólgið í
„einkaneyslu“ og hvemig skiptist
hún? Hver er það sem eyðir um-
fram getu; er það frú Sigríður með
elhlaunin og smáíbúð, herra Jón
og frú Anna með sex manna fjöl-
skyldu, Skóda og meira eða minna
sjálfsmíðað hús eða er það herra
og frú Vídidals með villu.þrjá bíla,
nokkrar leiguíbúðir og tvö fyrir-
tæki sem þau þurfa að ferðast fyrir
um allar trissur?
Og loks eru það fjárfestingarnar;
milljarðarnir sem hafa farið í fram-
leiðslufyrirtæki og þó einkum
verslun. Þeir eru cillir teknir og
þeim bætt yið einkaneysluupphæð-
ina og við opinbera eyðslu og bingó,
út kemur að þessi þrefóldu útgjöld
eru hærri samanlagt en þjóðartekj-
urnar og þar með er halli á bú-
skapnum.
Aðalorsök hallans
Það þætti skrýtið fyrirtæki á ís-
landi sem drægi alla fjárfestingar-
upphæð sína frá tekjum. Notaðar
em (allt of rúmar) afskriftarreglur.
„Tapið“ í þjóðarbúskapnum á þvi
ekkert skylt við tap 1 hefðbundnum
skilningi orðsins, heldur sýnir það
yfirleitt að fjárfestingar eru of
miklar. Auðvitað kann neyslan
líka aö vera of mikil en þar er söku-
dólgurinn fahnn á bak við stéttlaus
orð eins.og „einkaneysla“ og hvað
opinberu útgjöldin varðar eru þau
oftar en ekki fjöldanum til gagns
og spamaður þar ekki stórvægur í
þessu samhengi.
Það er því augljóslega rétt fyrir
launafólk að hafna samsekt um
halla á þjóðarbúskapnum heldur
halda fast, a.m.k. að þessu sinni,
við þá staðhæfmgu að græðgi og
fjárfestingar einkaaðila og stórra
hlutafélaga, ásamt mikilli eyðslu
þeirra 10-20% þjóðarinnar sem á
ómælda peninga, er „aðalorsök
vandans sem við blasir".
Nú eiga atvinnurekendur að súpa
seyðið af eigin óráðsíu en launa-
menn verða að standa saman og
koma alveg í veg fyrir frekari
launaskerðingu; og meira en það.
Þeir verða að sækja hluta af eign-
um íslenskrar auðstéttar til sín svo
að vinnuálag minnki og laun
hækki. Þetta þýðir að sjálfsögðu
alhliða pólitíska baráttu til við-
bótar við sjálfa launabaráttuna
(enda vart aðskilið!) og þá ekki
hvað síst vegna atvinnuástands
víöa á landsbyggðinni. Ekki er rúm
til þess að fjalla um þessa baráttu
hér. En gott væri ef einhver hag-
spekingur tæki nú upp hanskann
fyrir unnendur hugtaka eins og
þjóðarbúskapur, halh á þjóðarbú-
skap og eyðsla umfram tekjur og
útskýrði hvemig alþýða manna
hefur komið þjóðarskútunni nærri
á hvolf. Og í leiðinni mætti gá hvort
einkaneysla sem hlutfah af þjóðar-
framleiðslu hafi ekki í raun fallið
frá stríðslokum til 1983. Mig grunar
að svo sé, þvi það sem gerist er aö
hinir ríku verða ríkari (og fjárfesta
meira) en þeir htt efnuðu fátækari.
Ari Trausti Guðmundsson
„Þetta þýðir að sjálfsögðu alhliða póli-
tíska baráttu til viðbótar við sjálfa
launabaráttuna (enda vart aðskilið!) og
þá ekki hvað síst vegna atvinnuástands
víða á landsbyggðinni.“
„Skrökva“, samtök félagshyggjufólks 1 HÍ:
Stúdentar eru ekki alheimskir
Undanfarna daga og vikur hefur
Röskva, samtök félagshyggjufólks
í Háskóla íslands, staöið fyrir mjög
svo ógeðfelldri ófrægingarherferð
gegn Vöku, félagi lýðræðissinnaðra
stúdenta. Engu er eirt í því stór-
fellda lygaflóði. Þar sem undirrit-
aöur hefur einna mest orðið fyrir
barðinu á hlmælgi Röskvu (í dag-
legu tah oft nefnd Skrökva eða
Samtök hins neikvæöa nöldurs) sé
ég mig knúinn til að svara nokkr-
um af þessum ásökunum.
í grein í DV eftir Runólf nokkurn
Ágústsson, sem kosinn var fyrir
Félag vinstrimanna í Stúdentaráð
Háskóla íslands, heldur hann fram
nokkrum staðhæfingum sem segja
má að innihaldi þverskurð af þeim
málflutningi sem Skrökva hefur
haldið uppi undanfarið.
90 námsmannaíbúðir á
þremur mánuðum!
Besta gullkornið í grein Runólfs
er þegar hann segir aö undir
Röskvustjóm í Félagsstofnun stúd‘
enta sé verið að taka 90 náms-
mannaíbúðir í notkun. Er hann
með þessu greinilega að reyna að
telja stúdentum trú um að þetta sé
aht Röskvu að þakka. Rétt er hins
vegar að benda á að hvorki vinstri-
menn né Röskva hafa stjórnað Fé-
lagsstofnun stúdenta í fjölda ára;
það gerðist fyrst frá og með l. júní
1988. Liðu því ekki nema tveir og
hálfur mánuður þar th fyrstu íbúð-
irnar voru vígðar. Geyshegur
framkvæmdahraði! Undirbúning-
ur og framkvæmdir við hjónagarða
hafa að sjálfsögðu verið í gangi í
nokkur ár og Skrökva hefur þar
hvergi komið nærri, enda hafa
Vökumenn haldið þar um stjórnar-
taumana í mörg ár.
Einnig er vert í þessu sambandi
að benda á að vinstrimeirihlutinn
á síðasta vetri, sem títtnefndur
KjaUarinn
Sveinn Andri Sveinsson,
formaður Stúdentaráðs HÍ
Runólfur var framkvæmdastjóri
fyrir, skerti framlög th dehdar- og
skorarfélaga í HÍ um 39,5% til þess
að leggja fram 500.000 krónur í
Byggingarsjóð stúdenta. Sá pening-
ur var þó aldrei lagður í sjóðinn;
hefur þar aldrei til hans spurst.
Núverandi stjórn Vökumanna hef-
ur hins vegar lagt fram 500.000 kr.
í Byggingarsjóð stúdenta og er að
vinna að því að ná saman meiri
peningum í sjóðinn.
Vaka á móti hækkun
námslána?
Einhver alfyndnasta fullyrðing
Skrökvu um þessar mundir er að
Vaka, félag lýðræðissinnaðra stúd-
enta, sé á móti hækkun námslána.
Staðreynd málsins er hins vegar
sú að það var stjóm Vöku í SHÍ sem
hafði forgöngu um það að krefja
Svavar um fullt afnám frystingar-
innar, enda var það í samræmi við
. loforð hans. Hver var krafa Röskvu
á sama tíma? Jú, alvara þeirra var
ekki meira en svo að þeir fóru fram
á það að samhhða þessum tihög-
umn Vöku yrði unnið að hugmynd-
um frá Röskvu sem fólust í 4.000
kr. hækkun á grunni th hópa undir
ákveðnu sumartekjumarki og að
hún næði ekki th námsmanna í
foreldrahúsum. Kynnti Röskva
þessar hugmyndir fyrir ráðherra
án þess að spyrja kóng eða prest.
Eftir mikinn þrýsting og áróðurs-
stríð, skipulagt af stjórn Vöku-
manna í SHÍ, ákvað Svavar Gests-
son, sem skýrlega hafði kveðið á
um það að ekki væru til fjármunir,
að víkja sér undan þeim þrýstingi
með því að skipa vinnuhóp til þess
að leita leiða th að afnema frysting-
una. Þetta var ákaflega skynsamleg
ákvörðun hjá ráðherra en hins veg-
ar var það ekki eins skynsamlegt
af honum að skipa fuiltrúa Stúd-
entaráðs í vinnuhópnum án þess
að fara fram á tilnefningu SHÍ.
Sniðgekk hann þannig þann aðha
sem hann hafði áður talað um að
hafa samráð við.
Svavar var kominn út í horn í
málinu og gerði sér ljóst að hann
varð að efna eitthvað af loforðum
sínum. En auðvitað mátti ekki sá
aðili, sem kom honum út í horn,
Vaka, njóta ávaxtanna af þessari
baráttu, heldur skyldi Röskva,
samtök flokksmanna hlans í HÍ, fá
að klippa á borðann eins og fín frú.
Bráðabirgðaálitið fræga
Á fyrsta fundi Stúdentaráðs eftir
að vinnuhópur menntamálaráð-
herra skhaöi bráðabirgöaáhti lagði
Vaka til við þann fuhtrúa sem sat
í vinnuhópnum að hann bæri
bráðabirgðaálitið upp th formlegr-
ar staðfestingar, enda hafði við-
komandi aðhi undirritað álitið fyr-
ir hönd SHÍ. Vökumönnum th mik-
hlar furðu neitaði hann að verða
við því. Sýnir þetta í hnotskurn
virðingu Röskvumanna fyrir Stúd-
entaráði sem þeir eru kosnir í.
Samningur við stjórnvöld kom
Stúdentaráði ekki við!
Á þessum fundi Stúdentaráðs
lögðu Vökumenn það til að fallist
yrði á þau ákvæði bráðabirgðaá-
litsins þar sem lagt var th að lánin
hækkuðu um 7,5% í mars. í áhtinu
segir hins vegar að næst eigi lánin
að hækka um 5% í september og
þá um leið eigi tillit til sumartekna
að hækka úr 35% í 50%. Síöan eigi
afgangurinn af hinni svokölluðu
frystingu að koma á árinu 1990.
Vaka lagði hins vegar th þá út-
færslu að námsmenn færu fram á
það við ráðherra að öll frystingin
kæmi th framkvæmda á sáma tíma
og tekjutilht væri aukið í 50%,
þ.e.a.s. í september. Vhdum við
með þessu tryggja að við öll hækk-
unaráform yrði staðið. Þetta kallar
Skrökva andstöðu við hækkun
námslána! Vaka vhdi einfaldlega fá
leiðréttingar fyrr en Röskvumenn
höfðu samþykkt umboðslaust.
Fuhkomlega ljóst er að thlögur
okkar stofnuðu bráðabirgðaáhtinu
í enga hættu, eins og Skrökva hefur
haldið fram; þær voru viðbót við
það sem þegar haíði náðst fram.
Vaka var hikandi við það að sam-
þykkja aukið tekjutillit, enda
skynjum við mikla andstöðu stúd-
enta við það, sbr. skoðanakönnun
Skáíss fyrir Vökublaðið, þar sem
82% þeirra stúdenta, sem afstöðu
tóku, voru andsnúin auknu tekju-
tilhti. Röskva hefur hins vegar
óhikað stutt aukið tekjutilht og lýst
því yfir að það mætti hækka, jafn-
vel þótt framfærslugrunnurinn
hækkaði ekki.
Þögn Röskvu um
starfið í SHÍ
Vantrauststhlagan og öll áróð-
ursherferðin í kringum hana er
Finnst þér að auka eigi áhrif sum-
artekna á ákvörðun námsláns?
ekkert annað en ófyrirleitin tilraun
af hálfu Skrökvu th þess að draga
athyglina frá því ágæta starfi sem
unnið hefur verið af hálfu stjórnar
SHÍ í vetur í hagsmunamálum.
Mesta vinnan hefur að sjálfsögðu
farið í lánamáhn og hefur verið
reynt að vinna með Röskvu í þeim
málum en án árangurs. Ég vil hins
vegar rjúfa hina miklu þögn
Röskvu um þau mál sem unnið
hefur verið að í vetur: SHÍ reist úr
flárhagslegum rústum, 76% aukn-
ing á styrkjum th félagsstarfsemi
stúdenta, Húsnæðismiðlun stúd-
enta rifin upp, útgáfu komið í góð-
an rekstur og útgáfa efld á ahan
hátt, ný atvinnumiðlun fyrir hluta-
störf á vetrum stofnuð, réttinda-
skrifstofu stúdenta komið á lagg-
imar, lóð hefur fengist undir nýtt
dagheimih, stórhagstæðir samn-
ingar gerðir um afslátt fyrir stúd-
enta á tölvum, skrifstofa SHÍ
tölvuvædd og svo mætti lengi telja.
Vinstrimenn í Háskólanum reyna
nú það sama og undanfarin ár;
þyrla upp einhverju hneyksh gegn
Vöku th aö fela sannleikann. Þeir
khkka hins vegar alltaf á því sama:
Stúdentar eru ekki algerlega skyni
skroppin dauðyfh.
Sveinn Andri Sveinsson