Dagblaðið Vísir - DV - 18.05.1989, Blaðsíða 14

14
FIMMTUDAGUR 18. MAl 1989.
Frjálst,óháö dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVÍK, FAX: (1)27079, SlMI (1)27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð I lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Þýzkaland tekur forustu
Vesturþýzka ríkisstjórnin hefur tekiö frumkvæðiö af
hinni bandarísku í afstöðunni til breyttra stjórnarhátta
í austanverðri Evrópu. Þannig hefur margra alda gömul
hefð þýzkumælandi forræðis í Mið-Evrópu slegið sögu-
legu striki yfir tvær heimsstyijaldir tuttugustu aldar.
Vesturþýzka-stjórnin er eina stjórnin á Vesturlönd-
um, sem hefur markvisst aflað sér áhrifa og ítaka í
Austur-Evrópu. Þýzkir stjórnmálamenn, embættis-
menn, bankamenn og iðjuhöldar eru orðnir öllum hnút-
um kunnugir í fiárhag og efnahag austantjaldslanda.
Sagnfræðilega má líta á Vestur-Þýzkaland sem arf-
taka Rínarsambandsins, eins og'Konrad Adenauer vildi
hafa það, og Austur-Þýzkaland sem arftaka Prússlands.
Því hefur opnunin til austurs einkum beinzt að Austur-
Þýzkalandi, en seilist þó miklu víðar til áhrifa.
Sérstaklega er mikilvægt, að í Póllandi og Ungverja-
landi hafa margir trú á Vestur-Þýzkalandi sem upp-
sprettu fjármagns, iðnþekkingar og efnahagslegra
markaðshugmynda. Þetta eru þau tvö lönd Austur-
Evrópu, sem mest líta til vesturs nú um skeið.
Hugsanlegt er, að aukið frjálsræði í Sovétríkjunum
og sumum fylgiríkjum þeirra sé upphaf þróunar, sem
ekki verði snúið við í fyrirsjáanlegri framtíð. Ef svo
verður, mun stefna vesturþýzkra stjómvalda reynast
ákjósanleg aðferð til að stuðla að vestmn austursins.
Ekki em þó minni líkur á, að afturkippur komi í til-
raunir til opmmar og viðreisnar í austri, þegar almenn-
ingur sér fram á atvinnuleysi og verðhækkanir lífsnauð-
synja, og leiðtogar hans sjá, að leiðin til vestrænnar
auðlegðar er miklum mun torsóttari en þeir ætluðu.
Þessi varfæma túlkun ræður að nokkm ferð stjórn-
valda í Bandaríkjunum og Bretlandi. Hin nýja stjórn
Bush byggir stefnuna einnig á, að Gorbatsjov muni
halda áfram einhliða skrefum til samdráttar í vígbún-
aði, án þess að nokkuð þurfi að sinni að koma á móti.
Ekki má gleyma, að á flestum sviðum er vígbúnaður
Sovétríkjanna og fylgiríkja þeirra í Evrópu mun meiri
en Bandaríkjanna og bandamanna þeirra í Atlantshafs-
bandalaginu. Því þarf að semja um meiri og fyrri sam-
drátt í hermætti austan gamla járntjaldsins.
Mikilvægt er, að vesturþýzku og engilsaxnesku and-
stæðumar í viðhorfum fái að þróast samhliöa. Ef við-
bragðsleysi stjómar Bush við endurteknum eftirgjöfum
Gorbatsjovs leiðir til betra jafnvægis í vígbúnaði á lægri
nótum, hefur varfæmisstefnan skilað góðum árangri.
Um leið er varnfæmisstefnan afar hættuleg. Hún
getur leitt til, að Vesturlönd missi af heimssögulegu
tækifæri til aukins öryggis. Það mundi gerast á þann
hátt, að Sovétríkin féllu frá stefnu eftirgjafa í vígbúnaði
á þeim forsendum, að Vesturlönd virtu þær einskis.
Ennfremur er viðhorf almennings á Vesturlöndum
smám saman að breytast Sovétríkjunum í hag og Banda-
ríkjunum í óhag, einmitt vegna þess að allt friðarfmm-
kvæði er komið í hendur Gorbatsjovs, meðan Bush og
Baker og þeirra menn standa stífir eins og þvömr.
Málin hafa nú leitt til tímabundins klofnings í At-
lantshafsbandalaginu milli engilsaxnesku ríkjanna ann-
ars vegar og hins vegar nokkurra ríkja á meginlandi
Evrópu, sem fylgja Vestur-Þýzkalandi að málum. Það
þarf þó ekki að leiða til neinna langtímavandræða.
Vesturlönd þurfa í senn að geta haldið vöku sinni
gegn hemaðarhættu úr austri og hvatt til framhalds
opnunar og viðreisnar í löndum Austur-Evrópu.
Jónas Kristjánsson
Bankastjóra
svarað
Fyrir nokkru ritaði Eiríkur Guðna-
son, aðstoðarbankastjóri Seðla-
bankans, mér opið bréf hér í Dag-
blaðinu. Tilefnið var grein mín 31.
janúar sl. sem hét „Deilan um vext-
ina“,
Ég vil sérstaklega þakka Eiríki
bréfið. Hann selur fram sín sjónar-
mið og ekki síst af grein hans skýr-
ist umræðan um vextina enn frek-
ar. Mér fmnst það reyndar til fyrir-
myndar að Eiríkur skuh rita mér
þetta bréf.
Alltof oft'láta háttsettir embætt-
ismenn hjá höa að skýra sínsjónar-
mið. Reyndar geri ég mér grein
fyrir að allt er þetta vandmeðfarið
og erfitt fyrir embættismenn að
varpa sér inn í stjómmáladeiluna.
Hér snýst deilan þó að vissu marki
um bein hagfræðileg atriði og rök-
ræn umræöa hlýtur að vera til
góðs.
Tilvitnunin
Eiríkur segist hafa hnotið um
málsgrein í minni grein en þar segi
ég:
„Talsmenn Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins hafa bent á nauðsyn þess
að íslendingar afnemi verðtrygg-
ingu á peningamarkaði. Ekki eru
þeir allir framsóknarmenn. En þeir
telja stjóm peningamála mun erf-
iðari með slíkri vísitölubindingu."
í rauninni telur Eiríkur ekki að
hér sé rangt farið með. Hann segir
að sér sé kunnugt um aö sérfræð-
ingar sjóðsins hafa haldið því fram
að verðtrygging torveldi stjóm
peningamála á Islandi. Og senni-
lega er hann sammála mér í því að
þeir séu ekki allir framsóknar-
menn.
Hann telur hins vegar og segir
að fyrir þeim vaki annað en mér
Dg vitnar að því er mér skilst í
samtöl við nefnda sérfræðinga. Ég
hafði hins vegar aðeins skýrsluna
að styðjast við þar sem áherslan
er á því að verðtrygging torveldi
stjóm peningamála.
Hins vegar held ég aö Eiríkur
hafi ekki skihð grein mína fyllilega
og má vel vera aö svo stutt grein
skýri ekki aha hluti næghega í svo
flóknu máh.
Afnám lánskjaravísitölu
Ég vil nú freista þess aö skýra
hvers vegna ég tel lánsKjaravísi-
töluna meingallaöa en í nefndri
grein var ég meira aö fjalla um vísi-
töluna áður en henni var breytt.
1) Verðtryggingin torveldar stjóm
peningamála og reyndar efna-
hagsmála. Vísitölubinding dreg-
ur úr áhrifum þeirra hagstjórn-
artækja sem ríkisstjómin ræður
yfir. Almennt reyna vísitölu-
bindingar að viðhalda ríkjandi
KjaHarinn
Guðmundur G.
Þórarinsson,
alþingismaður fyrir
Framsóknarflokkinn
krónunnar óraunhæfa. Sjálfur hefi
ég tvívegis lagt til á Alþingi að
grunnurinn verði endurskoðaður á
faglegum gmnni og hugsa þá til
þeirra skuldbindinga sem í gildi
em og menn telja ekki unnt að taka
verðtryggingu af.
Vextirnir
Eiríkur gefur mér eiginlega utan-
undir í bréfi sínu þegar hann segir:
„Mér finnst það nefnilega
ábyrgðarhluti þegar áhrifamenn
eins og þú láta að því hggja að það
sé auðvelt að létta lánskjör með
pennastriki."
Ég held aö Eiríkur geri mér rangt
til þama. Ég hefi aldrei látið að því
hggja að það sé auðvelt að létta
lánskjör með pennastriki.
í greininni sagði ég að ég teldi að
frjáls íjármagnsinarkaður væri
æskilegur en ekki við hvaða að-
„Styrkur myntar þjóðarinnar hlýtur
að hvíla á þjóðarframleiðslu og hag-
vexti. Styrkur íslensku verðtryggðu
krónunnar hvilir á reglugerð og lög-
um.“
astandi, raska ekki ríkjandi
hlutfohum. Þannig veröur erfitt
að ná niður verðbólgu og líklega
ókleift ef margir þættir era vísi-
tölubundnir.
Niöurstaða þessa er að visitölu-
binding sé almennt séð óæskileg
í hagkerfmu. Þetta var reyndar
það sem ég hélt aö sérfræðingar
Alþjóöagjaldeyrissjóösins ættu
\dð.
2) Lánskjaravísitalan okkar hefur
auk þess sem nefnt er í hð
1) innbyggt afl til aö auka á
híringrásina. Hún lifir aö hluta
eigin lífi þar sem mælikvarðinn
er venslaður því sem mæla á.
Dæmi:
a) Fjármagnskostnaður vísitölu-
fjölskyldu er í framfærsluvísi-
tölu. Hækkun lánskjaravísitölu
veldur því hækkun framfærslu-
vísitölu sem aftur veldur hækk-
un lánskjaravísitölu og þannig
kohafkolh.
b) Hækkun lánskjaravísitölu
veldur hækkun vöruverðs, sem
veldur hækkun framfærsluvísi-
tölu sem veldur hækkun láns-
Kjaravísitölu og þannig Koh af
KoUi.
3) Samkvæmt línuritum, sem birt
vom í Morgunblaðinu skömmu
eftir áramótin, hafði íslenska
verðtryggða krónan hækkað að
kaupmætti 20-25% meira síðan
1980 en gengi helstu viðskipta-
landa okkar. Mér virðist það
sýna skýrt að verðtryggingin er
röng.
Styrkur myntar þjóðarinnar
hlýtur að hvíla á þjóðarfram-
leiðslu og hagvexti.
Styrkur íslensku verðtryggðu
krónunnar hvíhr á reglugerð og
lögum.
Mér viröist ekki unnt að bera
saman raunvexti á íslandi og
erlendis með þessum grunni.
Mér virðist þetta liggja í upp-
söfnunaráhrifuip.
4) Ef verðtryggingu krónunnar er
ætlað að halda óbreyttum mætti
hennar til kaupa á verðmætum
er rétt að benda á að hún tekur
ekki tilht til veigamikiha verð-
mæta sem sóst er eftir, sbr.
húsakaup, bílakaup o.s.frv. er
lúta markaðslögmálum.
Hér hefi ég talið upp nokkur at-
riði sem valda því að ég tel lán-
skjaravísitöluna og verötryggingu
stæður sem væri. Eg sagði aö auð-
vitað væri eðlilegt að halda raun-
vöxtum jákvæðum en við þessar
aöstæður væri hámark nauðsyn-
legt.
Ég vil nú freista þess að skýra
þetta sjónarmið mitt nánar.
1) Aðstæður á lánamarkaöi hafa
verið óeðlilegar. Eftirspurn hef-
ur verið slík að tæpast hefur
verið um samkeppni á markaöi
að ræða.
Ástæður þessa eru margþættar.
Eiríkur rekur nokkrar í grein
sinni.
Þetta veldur því að vaxtakerfið
hefur ekki náð neinni aðlögun,
ekki ráðiö við aöstæður.
Kalla má þvi markaðinn fá-
keppnismarkað. Engum dettur í
hug að veita einokunarfyrir-
tækjum frelsi til fijálsrar álagn-
ingar.
Þegar um fákeppnismarkað er
aö ræöa getur verið nauðsynlegt
að grípa inn í með stjórnun.
2) Ég hefi marglýst þeirri skoðun
minni að eðlilegt sé að opna fjár-
magnsmarkaðinn fyrir erlendu
lánsfé og aðlaga markaðinn
þannig því sem erlendir keppi-
nautar okkar framleiðslugreina
búa við.
3) Á meðan fjármagnsmarkaður-
inn er ekki opnaður og ríkis-
valdið heldur áfrám að viðhalda
óeðlilegri eftirspum á markaðn-
um tel ég eðlilegt að setja há-
mark á vexti.
Ég hefi rökstutt það á ýmsan
hátt.
í hagstjórn hefur ríkisstjómin
neyðst til að grípa til nauðvam-
ar.
1) Afnema frjálsan samningsrétt
aðila á vinnumarkaði tímabund-
ið.
2) Afnema fijálsa verðmyndun á
vöru og þjónustu tímabundið.
Við slíkar aðstæður í þjóöfélag-
inu til viðbótar þeim aöstæðum
sem ég hefi lýst á fjármagnsmark-
aði tel ég eölilegt að setja hámark
á vexti einnig tímabundið.
Þetta verður að duga að sinni.
Bréf Eiriks gefur að vísu tilefni til
miklu meiri skrifa.
Ef til vill gefst mér' tóm til að
koma síöar að fleiri atriðum.
Guðmundur G. Þórarinsson