Dagblaðið Vísir - DV - 22.11.1989, Blaðsíða 15

MIÐVIKÚDAGUR 22. NÓVEMBER 1989.
15
ósonlagsins
Eyðing
„Verndun umhverfisins, verndun jarðarinnar krefst alþjóðlegrar sam-
stöðu,“ segir m.a. i greininni.
Það var líklega árið 1979 sem
menn tóku eftir því að á haustin á
hverju ári myndaðist gat í ósonlag-
ið yfir suðurheimskautinu. Síðan
hafa orðið miklar umræður um
áhrif þessa fyrirbrigðis. í vetur
tóku menn eftir að annað gat
myndaðist yfir norðurpólnum.
En hvað er um að ræða, hvað
þýðir þetta allt saman?
Hátt upp í lofthjúpi jarðar, 15 til
40 km frá yfirborðinu, er þunnt lag
af ósoni 0. Óson er óstöðug lofteg-
und samsett af þrem súefnisatóm-
um. ,
Hlutverk þessa loftlags er afar
mikilvægt. Það hindrar í miklum
mæh útfjóiubláa geisla sólarljóss-
ins í að ná til yfirborðs jarðarinnar.
Án þessa lags væri líf á jörðinni
óhugsandi.
Það er líklega fyrst um 1974 sem
menn uppgötva að notkun klórflú-
orkolefnasambanda geti skaðað
ósonlagið. Þetta er einkum vegna
efnafræðilegra eiginleika CFC þ.e.
söðugieika efnisins. Þessi eiginleiki
gerir CFC efnunum mögulegt að
rísa upp gegnum lofthjúpinn og
ganga á flókinn hátt í samband við
eitt súefnisatómið og breyta þannig
ósoni 0 í súrefni 0.
Klórflúorkolefnasamböndin eru
mörg, um 20 talsins. Árleg fram-
leiðsla þessara efna er um 1,2 millj-
ónir tonna. Þau eru í ýmsum leysi-
efnum, úðunarefnum, kælum,
slökkviefnum o.s.frv. Efni þessi eru
t.d. mikið notuð af framleiðendum
bílsæta, húsgagna, kæhskápa og
frysta.
Vísindamenn telja að eyðing
ósonlagsins, jafnvel aðeins að hluta
til, geti haft mjög alvarleg áhrif á
heilbrigði mannkyns og umhverfi
aht.
Alþjóðafundir hafa að undan-
fornu mjög látið máhð th sín taka.
Rannsóknir benda til að máhð sé
líklega enn álvarlegra en áður var
tahð.
Áhrifin
Eyðing ósonlagsins mun hafa
margvísleg áhrif. Meðal þeirra má
nefna:
1) Aukning á tíðni húðkrabba-
meins. Giskað hefur verið á að 1%
KjáUajinn
Guðmundur G.
Þórarinsson
alþingismaður
eyðing ósonlagsins muni hafa í för
með sér 3% aukningu húðkrabba-
meins.
2) Aukin áhrif útfjólubláu geisl-
anna munu hafa áhrif á ónæmis-
kerfi manna.
3) Lífkeðja ýmissa sjávarlífvera
mun breytast. Menn telja sig hafa
nú þegar staðfest að shkar breyt-
ingar hafa orðið við suðurheim-
skautið þar sem verulegar breyt-
ingai- hafa orðið á fæðukeðjunni.
4) Verulegar breytingar á veður-
fari.
Rannsóknir hafa sýnt að klórflú-
orkolefnasamböndin CFC eru ekki
einu áhrifavaldarnir þegar rætt er
um eyðingu ósonlagsins. Ýmsar
aðrar lofttegundir hafa áhrif, s.s.
köfnunarefnis- og kolefnasam-
bönd, bróm og klórvetni.
Aðgerðir
Ýmis alþjóðasamtök og ráðstefn-
ur hafa gert samþykktir um
minnkaða notkun CFC. Merkust
er líklega samþykkt Montreal-
fundarins í september 1987. Þar var
lögð áhersla á að minnka notkun
CFC. Samþykkt Montreal-fundar-
ins tók gildi 1. janúar 1989.
Þjóðir, sem eru aðilar að sam-
þykktinni, skuldbinda sig til að
minnka notkun klórflúorkolefna
sem hér segir:
1989-1990 verði notkun svipuð og
1986.
1993-1994 aðeins 80% af notkun
1986.
1998-1999 aðeins 50% af notkun
1986.
Þróunarlöndin hafa aðlögunar-
tíma að þessum tímamörkum.
Minnkuð notkun þeirra á að taka
gildi eftir 10 ár en notkun þessara
landa er tahn innan við 0,3 kg af
CFC á íbúa.
Montreal-fundurinn er talinn
hafa markað tímamót í stefnu-
mörkun í umhverfismálum á al-
þjóðavettvangi.
Þar var í fyrsta skipti beitt vís-
indalegum niðurstöðum til þess að
hindra eyöileggingu umhverfis.
Áður hafði meira verið ijahað um
að bæta eða laga ríkjandi ástand.
Margir vísindamenn telja að
ákvarðanir Montreal-fundarins
séu eigi að síður of veikar. Þeir
hinir sömu telja að minnka þurfi
notkun klórflúorkolefnasambanda
um 90% nú þegar.
Jafnvel með shkri takmörkun á
notkun þessara efna tæki 100 ár að
koma ósonlaginu í „upprunalegt“
horf.
Fjölmargar ríkissljómir hafa ný-
lega ákveðið að notkun klórflúor-
kolefnasambanda verði bönnuð við
lok aldarinnar og 86 þjóðir studdu
samhljóða samþykkt Helsinkifund-
arins um vemdun ósonlagsins (maí
1989) og bann við notkun CFC fyrir
árið 2000.
Verndun umhverfisins, vemdun
jarðarinnar krefst alþjóðlegrar
samstöðu. Sameiginlegar auðhndir
jarðarinnar em komnar í brenni-
depil.
Þjóðir jarðarinnar verða í aukn-
um mæli bundnar af alþjóðasam-
þykktum, alþjóðalögum í framtíð-
inni.
Sjálfstæði þjóða í umhvefismál-
um mun fara minnkandi.
Hugmyndir hafa jafnvel komið
fram um alþjóðadómstól í um-
hverfismálum. Þrátt fyrir mikil-
vægi málsins munu sjálfsagt marg-
ar þjóðir leggjast gegn slíkum dóm-
stól og telja vegið að sjálfsforræði
sínu.
Þróunarþjóðirnar telja umræðu
iðnríKjanna að hluta hræsni. Iðn-
ríkin framleiða mesta mengun, láta
lítið á móti sér og fara sér hægt í
úrbótum.
Þróunarríkin, sem beijast gegn
ofurþungum skuldum, fátækt og
slæmum lífskjörum, telja sig ekki
hafa ráð á dýrum mengunarvöm-
um.
Því hefur verið varpað fram hug-
myndinni um „Veðurfarssjóð jarð-
arinnar". Sá sjóður er hugsaður til
að styðja þróunarþjóðirnar þegar
kemur að ströngiun alþjóðareglum
um takmörkun á notkun ákveð-
inna efna, framleiðslu og mengun-
arvarnir.
Rætt er um heimsráðstefnu 1992
um veðurfar jarðarinnar.
Aðgæslu er þörf. Víðtækrar sam-
vinnu er þörf.
í þessu samhengi væri ekki úr
vegi að íslendingar legðu sitt lóð á
vogarskálina og gerðu að höfuð-
markmiði að berjast gegn mengun
hafanna.
Sá þáttur málsins er okkur ekki
aðeins mikilvægur heldur að hluta
á okkar ábyrgð.
Guðmundur G. Þórarinsson
„Þróunarríkin, sem berjast gegn ofur-
þungum skuldum, fátækt og slæmum
lífskjörum, telja sig ekki hafa ráö á
dýrum mengunarvörnum. ‘ ‘
Rykfallin fyrirheit:
Byggðanefnd þingflokkanna
Eins og áður er getið skipuðu sex
þingflokkar hver sinn fuhtrúa í
byggðanefnd þá sem forsætisráð-
herra kom á laggimar, m.a. vegna
framkvæðis landshlutasamtaka
sveitarfélaga. Það merkilega kom í
ljós að fulltrúar ahra þingflokka
voru sammála um niðurstöður sem
koma fram í eftirfarandi thvitnun:
„Sérstaka áherslu verðm- að
leggja á, að veruleg breyting er
óhjákvæmheg, ef vinna á aö
aukinni valddreifingu og virk-
ara lýðræði, með umtalsverðri
tilfærslu verkefna og íjármála-
ábyrgðar frá ríki th heima-
stjómarvalds, þannig að lands-
menn geti í auknum mæh ráðið
eigin málum...“
Tekinaf ölltvímæli
Þetta er eins konar almennt svar
byggðanefndar þingflokkanna
gagnvart yfirlýsingu sijómmála-
flokkanna við afgreiðslu stjómar-
skrár og kosningalaga 1983. Enn-
fremur segir í áðumefndum niður-
stöðum byggðanefndar:
„Til þess að auka, svo að
nokkru nemi, völd og áhrif
landsmanna ahra óháð búsetu
þeirra, þarf koma á þriðja
stjómsýslustiginu, sem taki við
umtalsverðum verkefnum og
Kjallariim
Áskell Einarsson
framkvæmdastjóri Fjórðungs
sambands Norðiendinga,
Akureyri
tekjum fyrst og femst frá rík-
inu...“
Hér em tekin af öh tvímæh um
með hvaða hætti megi ná fram
markmiðum sem yfirlýsing flokks-
foringjanna frá 1983 stefnir að. í
niðurstöðum sínum segir nefndin
ennfremur:
„Þrátt fyrir mismunandi skoð-
anir á ýmsum atriðum, varð-
andi tilfærslu og umfang hugs-
anlegs þriðja stjórnsýslustigs,
er nefndin sammála um að
umdæmi eigi að vera stór, t.d.
núverandi kjördæmi. Nefndin
telur að um beinar kosningar
eigi að vera th þessa stjórnstigs,
t.d. í tengslum við sveitarstjóm-
arkosningar. Á þennan hátt
einan verður póhtískur styrk-
ur, sem næst í hlutfalh við fylgi
kjósenda í hverju heima-
sinni.“
í niðurstöðum nefndarinnar
komu einnig fram skýlaus rök fyrir
því að sameining sveitarfélaga og
ýmiss konar samvinna þeirra nái
ekki þeim markmiðum sem felast
í yfirlýsingu þingflokkanna við af-
greiöslu stjórnarskrárinnar 1983.
Þetta er niðurstaða nefndarinnar
sem stjórmálamenn sniðganga.
Sveitarstjómarlögin frá 1986 bera
vitni um þetta. Þau era eitt versta
stjórnsýslulegt klúður sem fest hef-
ur verið í lög í seinni tíð varðandi
samtök sveitarfélaga.
Ekki bólar á
lokaniðurstöðum
Umsögn stjórnmálaflokkanna
um thlögur byggöanefndar bera
þess vott að þeir láta sér yfirlýsing-
ar flokksformanna sinna frá 1983 í
léttu rúmi hggja. Með nýju verk-
efnaskiptalögunum er haldið
áfram tilfærslu verkefna frá sveit-
arfélögum th ríkisins á þann veg
að fleiri meiri háttar heimastjórn-
arverkefni færast yfir í ríkisforsjá
og jafnvel þótt þau séu áfram að
hluta kostuð af sveitarfélögunum.
Uppbygging heimastjórnarstigs
er þvi aðkallandi verkefni th að
færa til baka verkefni frá ríkinu
og á ný í umsjá heimamanna. Und-
irstaða heimastjórnar er ekki verk-
efnatilfærsla frá sveitarfélögum th
mhhstjórnstigs heldur bakfærsla
verkefna og valdsmeðferðar frá
ríkinu th lýðræöiskjörinnar
heimastjórnar. Þetta er kjarni nið-
urstöðu byggðanefndar þingflokk-
anna. Þetta hentaði ekki stjórn-
málaflokkunum og þvi er áhtið
þagað í hel.
Ekki bólar enn á lokaniðurstöð-
um stjórnarskrárnefndar. Það er
alls óljóst að sú nefnd taki th greina
þá skoðun forsætisráðherra, á sín-
um tíma, að í stjórnarskránni skuli
vera skýlaus ákvæði um valdath-
færslu frá ríkisvaldi th lýðræðis-
kjörinnar heimastjómar. Hitt er
jafnvíst að fyrr éða síðar komi th-
lögur frá stjómarskrárnefndinni
sem flalh um enn fekari röskun á
skiptingu þingsæta landsbyggðinni
í óhag. Þetta upplýsti formaður
stjórnarskrárnefndar á nýlegum
landsfundi Sjálfstæðisflokksins.
Ljóst er að niðurstöður byggða-
nefndar þingflokkanna munu ryk-
falla um ókominn tíma og jafnvel
verða jarðaðar í pappirstætara í
hinu tæknivædda skrifstofuveldi.
Áskell Einarsson
„Uppbygging heimastjórnarstigs er því
aðkallandi verkefni til að færa til baka
verkefni frá ríkinu og á ný í umsjá
heimamanna.“
stjórnarumdæmi, hveiju