Dagblaðið Vísir - DV - 03.08.1990, Síða 15

FÖSTUDAGUR 3. ÁGUST 1990.
15
Sauðfjárrækt:
Grundvöllur atvinnugreinar brestur
Sala lambakjöts minnkar um 500
tonn á ári. Fyrir aldamót verður
neyslan líklega þriðjungur af því
sem nú er frámleitt. Ekki er unnt
að selja kjötið á viðunandi verði
érlendis því framleiðslukostnaður
er óhemjumikill. Grundvöllur
sauðfjárbúskapar er aö bresta. Því
fylgir byggðaröskun. Finna þarf
300 fjölskyldum árlega ný störf.
Ríkisvaidið bregst við með stór-
felldum styrkjagreiðslum. Aö
óbreyttu mun ríkissjóður innan
fárra ára greiða 1.000 sauðfjárbú-
um fyrir kjöt sem endar á ösku-
haugunum.
Stöðugur samdráttur
Neysla lambakjöts hefur stöðugt
dregist saman undanfarin ár, um
500 tonn á ári. Ráðamenn leitast
árangurslaust við að snúa þróun-
inni við. Miklu fé er varið til að
greiða niður verð og átak gert til
að auka söluna. Þrátt fyrir það er
lítill árangur. Framleiðslukostnað-
ur lambakjöts er afar mikill. Þrátt
fyrir niðurgreiðslur stenst það ekki
lengur samkeppni við svínakjöt.
Neysla á svínakjöti hefur aukist
um 300 tonn á ári síðustu ár. Fátt
bendir til að lát verði á samdrætti
í sölu lambakjöts. Þess er að vænta
að óbreytt þróun verði næstu ár.
Ef til vill til aldamóta eða lengur.
Mikill samdráttur framundan
Talið er að í ár takist að selja 8
þúsund tonn af lambakjöti. Það er
31 kíló á hvert mannsbarn. Engin
Evrópuþjóð borðar svo mikið af
lambakjöti. Grikkir eru næstir með
22 kíló af kinda- og geitakjöti. Aðrar
þjóðir borða enn minna. Neyslu-
Kjállariim
Stefán Ingólfsson.
verkfræðingur
venjur okkar líkjast stöðugt meir
því sem gerist í grannlöndunum.
Fólk borðar meira af grænmeti,
kornmat og ávöxtum en kjötneysla
minnkar og breytist. Miðað við
reynslu síðustu ára fer ársneysla
lambakjöts fljótlega niður fyrir 20
kíló á mann. Það svarar til 5 þús-
und tonna framleiðslu sem er 45%
samdráttur frá núverandi fram-
leiðslu. Sumir spá enn meiri sam-
drætti. í nýlegri tímaritsgrein spáir
Agnar Guðnason, fyrrverandi
blaðafuUtrúi bændasamtakanna,
því til dæmis að á næstu árum
stefni ársneyslan í 14 kíló á mann.
Það er 55% minna en núverandi
framleiðsla.
Of dýrt til útflutnings
Framleiðslukostnaður lamba-
kjötsins er mikill. Útilokað er að
selja það erlendis án stórkostlegra
niðurgreiðslna. Fóðurötlun hér á
landi er til dæmis svo dýr að ekki
er einu sinni unnt að selja kjötið
úr landi fyrir það verð sem kostar
að heyja handa skepnunum. í fyrra
kom fram að kíló af heyi kostaði
bændur tæplega 11 krónur. í ár
má ætla að kostnaður við fóðuröfl-
un verði hátt í 250 krónur á hvert
kOó lambakjöts. Það er svipað og
sænskir bændur fá greitt fyrir 1.
flokks dilkakjöt! Þá er sláturkostn-
aður með ólíkindum. Hér á landi
kostar ekki undir 130 krónur á kíló
að slátra sauðfé. Til viðmiðunar
má nefna að í Hollandi kostar
kjúkhngakjöt liðlega 200 krónur
kílóið í matvöruverslun. Þótt slát-
urhúsin fengju lömbin gefins gætu
þau ekki keppt við það verð. Þá eru
enn ótaldir stórir kostnaðarliöir á
borð við tækjakaup, frystigeymsl-
ur, laun bænda og byggingar.
Brostinn grundvöllur
Mikilvægi sauðfjárræktar sem
atvinnugreinar minnkar stöðugt.
Allt bendir til að fyrir aldamótin
taki svínarækt við hlutverki henn-
ar. Þá neyti landsmenn rúmlega 5
þúsund tonna af svínakjöti á ári,
rúmlega 3 þúsund tonna af naut-
gripakjöti og enn minna af lamba-
kjöti. Tæplega verður þá grund-
völlur fyrir fleiri en 500 sauðfjárbú
á öllu landinu. Þessari þróun svip-
ar til þess sem gerst hefur í öðrum
Vesturlöndum en þar er sauðfjár-
rækt hvergi lengur mikilvæg bú-
grein. Hún er ekki arðbær nema
við sérstakar aðstæður. Hags-
munaaðilum tókst lengi að vernda
sauðfjárræktina gegn nútímalegri
og hagkvæmari búgreinum. Þess
vegna hefur fuglakjöt og svínakjöt
hingað til verið lítill hluti af fæðu
okkar. Undanfarin ár hafa hins
vegar orðið byltingarkenndar
framfariri í svínarækt. Verð á
svínakjöti er nú svo lágt að lamba-
kjöt stenst því ekki snúning.
Mikil byggðaröskun
Breytingar á atvinnuháttum
valda oft byggðaröskun. Heilir
landshlutar og myndarlegir
byggðakjamar fara í eyði þegar
grundvöllur atvinnustaifsemi
bregst. Hinn mikli samdráttur í
sölu lambakjöts veldur ómældri
byggðaröskun. Svínakjöt er fram-
leitt á stórum búum nærri mark-
aðssvæðunum. Mannaflaþörf er
brot af þvi sem gerist í sauðfjár-
rækt. Af því leiðir fólksfækkun í
sveitum og samdrátt í þéttbýlis-
stöðum sem þjónusta þær. Fram
að 1980 var jöfn uppbygging í þétt-
býlisstööum sem þjónuðu land-
búnaðarhéruðum. Síðan hefur
hallað undan fæti. Það má merkja
af lækkandi fasteignaverði, minni
launatekjum, hrakandi afkomu
fyrirtækja og fólksfækkun. Sala
lambakjöts dregst árlega saman
sem svarar til framleiðslu yfir 100
meðalstórra búa. Þegar tekið er til-
lit til þjónustustarfa má ætla að
árlega glatist atvinnufæri fyrir allt
að eitt þúsund manns. Þaö veldur
tilflutningi fólks og byggðaröskun.
Milljón skrokkar á haugana?
Til að hindra byggðaröskun og
auðvelda bændum aðlögim að
breyttum tímum var gerður svo-
nefndur búvörusamningur sem
tryggir þeim árlega sölu á ákveðnu
magni af lambakjöti. Ríkissjóður
kaupir það kjöt sem neytendur
vilja ekki. Nú stendur fyrir dyrum
gerð nýs samnings. Rætt er um að
tryggja bændum árlega sölu á 9
þúsund tonnum, jafnvel til alda-
móta. Af shkum samningi leiðir
væntanlega að innan fárra ára
framleiði bændur árlega 3.500
tonnum meira en landsmenn
borða. Miðað við reynslu síðustu
ára verður mismuninum ekið á
öskuhaugana í Reykjavík. Á fáum
árum verða mihjón kindaskrokkar
urðaðir á kostnaö skattgreiðenda.
Þá munu 1.000 bú framleiða kjöt
sem enginn borðar og 7.000 manns
hafa afkomu af störfum sem engin
þörf verður fyrir.
Stefán Ingólfsson
„Eftir fá ár munu 1000 bú framleiða
kjöt sem enginn borðar og 7000 manns
hafa afkomu af störfum sem engin þörf
verður fyrir.“
Samningur BHMR er ekki vandamálið
Undarlegt fár hefur gripið um sig
í þjóðfélaginu nú þegar dómstóll
dæmir launamönnum í vh. Ráð-
herrar, ritstjórar ogforingjar laun-
þegasamtaka komast í uppnám og
láta eins og þeir hafi verið sviknir.
Það virðist nú með öllu gleymt
að samningur BHMR og ríkisins
var geröur í kjölfar langrar og erf-
iðrar vinnudeilu. Háskólamennt-
aðir ríkisstarfsmenn náðu þá að
jafna nokkuð kjör sín samanborið
við háskólamenntað fólk sem vinn-
ur hjá fyrirtækjum í einkaeign eða
sem atvinnurekendur. Samningur
þessi hefur eflaust orðið th að
draga úr flótta reyndra og hæfra
ríkisstarfsmanna í önnur störf og
bæta vinnumóral í mörgum ríkis-
stofnunum. Þrátt fyrir það stendur
ríkið enn höllum fæti í samkeppn-
inni um hæft og menntað starfsfólk
(sbr. skort á kennurum með starfs-
réttindi).
Samningur BHMR og ríkisins var
gerður löngu áður en ASÍ og VSÍ
gerðu sína svoköhuðu þjóöarsátt.
Þeir vissu því vel á hvaða grund-
velli þeir voru að semja. Það gátu
ráðherrar einnig vitað.
Að bæta kjör eða halda þeim
niðri?
Stærstu samtök launafólks á ís-
landi; ASÍ og BSRB, eru í ógöngum.
Þau virðast hafa gleymt því aö
hlutverk þeirra er að bæta kjör
launafólks en ekki að halda þeim
niðri. Þau ærast ef öðrum launa-
mönnum tekst að bæta kjör sín.
Þau virðast hafa gleymt því að höf-
uðkeppinautur þeirra um þjóða-
rauöinn er ekki samtök annarra
launamanna heldur atvinnurek-
endur og þeir stjórnmálamenn sem
draga taum þeirra. Öfund í garð
jafningja kann aldrei góðri lukku
að stýra.
Foringjar þessara launþegasam-
taka semja um láglaunataxta sem
þeir sjálfir myndu aldrei fást til að
vinna eftir og fjölmargir atvinnu-
rekendur skammast sín fyrir
greiöa samkvæmt þeim. Yfirborg-
KjaUarinn
Þorvaldur Örn Árnason
líffræðingur og námstjóri
anir af ýmsu tagi tíðkast í mörgum
atvinnugreinum, ekki síst í litlum
fyrirtækjum þar sem eigandinn
stendur augliti th auglitis við
starfsfólk sitt.
En samt er stór hópur fólks, e'nk-
um konur, sem fær ekkert annað
en þessi smánarlaun. Þvíhk lítils-
virðing á heiðarlegu starfsfólki. Þó
taxtar þessir kunni að vera löglegir
eru þeir engu að síöur siölausir og
brot á mannréttindum. Eina sið-
feröilega réttlæting atvinnurek-
enda til að greiða eftir þessum töxt-
um er sú staðreynd að fulltrúar
verkafólksins hafa samþykkt þá!
ASÍ-forkólfarnir virðast ekki
hafa skihð hverjir borga umbjóð-
endum þeirra laun. Það eru hvorki
ríkið né ríkisstarfsmenn heldur
atvinnurekendur. Því hlýtur af-
koma vina þeirra, atvinnurekend-
anna, að skipta mestu máli þegar
laun verkafólks eru ákvörðuð. Við
gerð síðustu samninga var afkoma
margra atvinnurekenda slæm,
einkum vegna ofíjárfestinga þeirra
sjálfra ásamt vaxtaokri og rangrar
gengisskráningar fyrri ríkisstjóma
sem veitti þjóðartekjunum í offjár-
festingar innflutnings- og þjón-
ustufyrirtækja sem mörg fóru rak-
leitt á hausinn. Fiskiðnaðurinn,
sjálfur undirstöðuatvinnuvegur-
inn, var rekinn með tapi í miklu
góðæri. Það tap var ekki vegna of
hárra launataxta heldur vaxtaok-
urs, fjárfestingasukks og aö krónan
var of hátt skráð.
Það var út af fyrir sig afrek hjá
ASÍ og BSRB að knýja atvinnurek-
endur og ríkið til að halda hækkun-
um á verðlagi í skefjum. En það
var dýru verði keypt. Enn sem
komið er hafa atvinnurekendur
hagnast á „þjóðarsáttinni" en
kaupmáttur launafólks rýrnað.
Þeir sem fórna mestu bera minnst
úr býtum og öfugt. Það er sæmd
að því að fórna sér fyrir góðan
málstað en jafnframt th skammar
að láta traðka á mannréttindum
sínum og bama sinna.
Hverjir njóta góðæris nú?
Síöan ASÍ og VSÍ sömdu hefur
margt breyst. Verðbólga hefur
minnkað, vextir lækkað og þar með
fjármagnskostnaður fyrirtækja
ekki síður en launþega. Viðskipta-
kjör em með albesta móti, fiskverð
hærra en nokkru sinni og verð á
olíu og fleiri innflutningsvörum
lágt. Það fer ekki á milli mála að
flest fyrirtæki mala nú eigendum
sínum mikið guh.
Verkafólk fær enga hlutdeild í
þessum mikla hagnaði. Samning-
arnir sem forkólfar þess gerðu sjá
til þess að laun þess standa nánast
í stað á sama tíma og flest hækkar.
Launakjör verkafólks versna á
sama tíma og gróði flestra fyrir-
tækja snareykst. Verkafólk er múl-
bundið af láglaunasamningi sem
foringjar þess gerðu í vetur. Verka-
fólk getur ekki sætt sig viö shkt
óréttlæti th lengdar. Óánægjan hef-
ur verið að magnast eftir því sem
það sér auðæfin sem það skapar
sópast upp í hendur annarra.
Hugsanlega er hin samnings-
bundna launahækkun háskóla-
menntaðra ríkisstarfsmanna þeim
Ásmundi Stefánssyni og hans fé-
lögum ekki eins leið og þeir láta.
Þessi uppákoma getur bjargað
þeim, foringjum verkafólks, úr
sjálfheldu. Þeir fá nú ástæðu th að
krefjast hækkunar á láglauna-
samningnum sem þeir skrifuðu
undir í vetur og komast e.t.v. hjá
því að verða hrópaðir niður.
Launamisrétti-milli hverra?
Þaö ríkir hreint enginn tekjujöfn-
uður í þjóðfélaginu. Það er rétt, sem
Guðmundur J. Guðmundsson seg-
ir, að munurinn á ríkum og fátæk-
um er að aukast og stéttaskipting
þar með. En þessi skipting er ekki
á mhli háskólagenginna ríkis-
starfsmanna og annarra launþega.
Það vita vel þeir félagar í ASÍ og
BSRB sem eiga langskólagengin
börn. Þó ASÍ-félagar séu í heildina
tekjulægri en BHMR-fólk er sá
munur ekki mikhl og sumir í ASÍ
eru mun betur launaðir en þorri
BHMR-félaga.
Það má ljóst vera aö hagsmunir
iaunþega fara í meginatriðum sam-
an, hvort sem þeir eru í BHMR,
ASÍ eða BSRB. Munur á launatöxt-
um þessara hópa er ekki mikih.
Þeir sem mest bera úr býtum vinna
ekki á töxtum neins þessara félaga.
Fjármagnseigendur, forstjórar,
bankastjórar og ráðherrar eru
nefnilega ekki í þessum félögum.
Þeirra tekjur eru miklu hærri en
taxtar BHMR sem sumir býsnast
nú yfir. Ásmundur Stefánsson
fengist aldrei til að vinna sam-
kvæmt taxta BHMR, hvað þá Jó-
hannes Nordal eða Jón Baldvin
Hannibalsson.
Stenst rikisstjórnin prófið?
Núverandi ríkisstjórn hefur
komið mörgu áleiðis. Hún setti
skorður þeirri villimannlegu frjáls-
hyggju og vaxtaokri sem viðgekkst
í skjóh stjórnar Sjálfstæðisflokks-
ins. Fjármálaráðherra hefur varist
ágangi margra pilsfaldakapítalista
í ríkissjóð og hert aðgerðir gegn
mörgum þeirra sem ekki greiða þá
skatta sem þeim ber. En ríkis-
stjórninni hefur ekki tekist að
skipta þjóðarauðnum réttlátlega
nema síður sé. Hún hefur beitt sér
fyrir mikhli tekju- og eignath-
færslu frá launavinnufólki th
eignamanna. Er ekki mál að linni?
Þessi umdehda launahækkun
BHMR-félaga þarf ekki að kosta
ríkissjóð neitt. í fyrsta lagi fær rík-
ið þriðjunginn til baka sem skatta.
Fyrir hinu mætti auðveldlega
spara með betri yfirstjórn stofnana
ríkisins og draga úr ýmiss konar
sphlingu sem þar viðgengst. Til
dæmis væri ráð að taka fyrir það
að einstaka ríkisstarfsmenn
(venjulega hátt launaðir) komist
upp með að vinna við eigin fyrir-
tæki í vinnutíma hjá ríkinu. Með
því einu mætti spara meira en
nemur þessari umsömdu 4,5%
hækkun og draga jafnframt úr
óréttlátum tekjumun. Ég vona að
Ólafur Ragnar Grímsson og sam-
ráðherrar hans hafi kjark th þess.
Ég vona að ríkisstjómin beri
gæfu th að draga ögn úr þeirri
miklu sphlingu sem grefur um sig
í þjóðfélaginu og vinna á þann hátt
að réttlátari skiptingu þjóðarauðs-
ins.
Þorvaldur örn Árnason
„Stærstu samtök launafólks á íslandi
eru í ógöngum. Þau virðast hafa gleymt
þvi að hlutverk þeirra er að bæta kjör
launafólks en ekki að halda þeim
niðri.“