Dagblaðið Vísir - DV - 31.10.1990, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkwæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11.105 RVlK, SÍMI (91 >27022-FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð I lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblaö 115 kr.
Evrópubandalagið
Umræður um afstöðuna til Evrópubandalagsins eru
hafnar á alþingi og raunar víðar í þjóðfélaginu. Hags-
munasamtök lýsa áliti sínu, einstakir áhrifamenn og
stjórnmálamenn eru að verða opinskárri í skoðunum
um tengsl íslands við Evrópubandalagið. Þannig lýstu
tveir þingmenn Sjálfstæðisflokksins, þau Ragnhildur
Helgadóttir og Hreggviður Jónsson, yfir því að ísland
ætti að sækja um aðild að bandalaginu. Þorsteinn Páls-
son telur tímabært að umræður hefjist um það í þjóð-
félaginu hvort ísland eigi að sækja um aðild. Áberandi
var í prófkosningum sjálfstæðismanna 1 Reykjavík um
síðustu helgi að margir frambjóðenda höfðuðu til þekk-
ingar sinnar á Evrópumálum og töldu hana skipta miklu
fyrir flokkinn á komandi kjörtímabih.
Á hinn bóginn hefur Steingrímur Hermannsson for-
sætisráðherra hafnað aðild og sú skoðun virðist enn
vera ráðandi að aðild sé útilokuð af okkar hálfu meðan
Evrópubandalagið krefst óskoraðra heimilda til fisk-
veiða í íslenskri lögsögu.
Hér verður ekki hvatt til umsóknar um aðild. íslend-
ingar eru ekki undir það búnir. Það sem blasir hins
vegar við hveijum manni er sú staðreynd að mikhr
hagsmunir eru í húfi að íslendingar geti tengst evrópska
markaðnum sem við eigum og verðum að hafa aðgang
að. Að öðrum kosti einangrumst við og glötum tæki-
færum til innflutnings og útflutnings sem afkoma okkar
byggist á. Ríkisstjórnin hefur vahð þann kost að standa
að sameiginlegum viðræðum EFTA-ríkjanna um sér-
stakt efnahagssvæði og um þá stefnu hefur ekki verið
verulegur ágreiningur nema hvað Sjálfstæðisflokkurinn
hefur mælt með tvíhhða viðræðum við Evrópubanda-
lagið. Markmiðið er þó hið sama, hvor leiðin sem farin
er.
Nú hefur það gerst að sum EFTA-ríkin, þar á meðal
Norðurlöndin þrjú, hafa riðlað fylkingu EFTA-ríkjanna
og veikt samningsstöðu sína með yfirlýsingum ráða-
manna um að þau sæki nú þegar um aðhd að bandalag-
inu. Norska ríkisstjórnin hefur sprungið út af þessu
máh og í Svíþjóð er kominn mikill órói í hið pólitíska
ástand þar í landi vegna skoðanamunar um aðild eða
ekki aðhd. Aht stafar þetta af því að fleiri og fleiri eru
þeirrar skoðunar að viðkomandi lönd verði utangátta
og afskipt ef þau standa utan bandalagsins.
Það er auðvitað miður ef fleygur kemur í samstöðu
EFTA-ríkjanna. Því skyldi EB hlusta á óskir um undan-
þágur og thhhðranir einstakra landa þegar forráðamenn
bandalagsins heyra að formlegar umsóknir eru á leið-
inni?
Þessi þróun skaðar stöðu íslands og skapar nýja tafl-
stöðu. Athygli er vakin á því að enda þótt Norðmenn,
Svíar, Finnar og Austurríkismenn leggi fram aðhdar-
umsóknir á morgun mun formleg innganga ekki geta
orðið fyrr en eftir þrjú th fimm ár. Hvernig á að brúa
bilið og hvað vhja menn gera á meðan?
Áríðandi er að á það verði látið reyna hvort viðræður
EFTA-ríkjanna sameiginlega beri árangur. Úr því fæst
skorið innan tíðar og ekki síðar en um áramót, sam-
kvæmt mati utanríkisráðherra. Ef upp úr shtnar er
næsta skrefið að reyna tvíhhða viðræður. Aðhdarum-
sókn er síðasta úrræðið en vonandi þarf ekki til þess
að koma. En endapunkturinn er öhum ljós: íslendingar
verða með einum eða öðrum hætti að tengjast Evrópu-
bandalaginu.
Ehert B. Schram
Inúítar og afdrif
norrænna manna
á Grænlandi
Um þessar mundir stendur yfir
merkileg sýning á Kjarvalsstööum
á gripum frá inúítum við Berings-
haf. Þessum gripum var safnað á
síöari hluta 19du aldar af Banda-
ríkjamanninum E.W. Nelson, sem
starfaði sem veðurathugunarmað-
ur í St. Michel í Alaska.
Nelson var mikill áhugamaður
um náttúrufræði, og þá fyrst og
fremst fuglalíf. Hann ferðaðist
allmikið meðfram strönd Alaska
vestanverðri í húðkeip og fékk ekki
síður áhuga á lífi fólks en dýra.
Safnaði hann miklum upplýsing-
um um lifnaðarhætti indíána og
inúíta á þessum slóðum og keypti
af þeim margs konar gripi, gömul
föt, áhöld og ýmislegt sem tengdist
trúarlífi þeirra. Hann varð þekktur
meðal frumbyggjanna fyrir þessa
söfnunarástríðu sína og segir sjálf-
ur að þegar hann kom í þorp eitt
hafi gömul kona spurt: „Hver er
hann, maðurinn sem kaupir allt
ónýtt drasl.“
Nelson dvaldist aöeins í íjögur ár
þarna norður frá en safnaði samt
um tíu þúsund gripum sem hann
flutti til Washington. Hann ritaði
einnig merkilega um fólk og mann-
fræði Alaska og telst einn af frum-
kvöðlum vísindalegra rannsókna á
því sviði.
Það er úrval úr þessu safni Nel-
sons, sem hér er til sýnis, en grip-
irnir eru í Smithsonian-safninu í
Washington.
Allsamstæður hópur
Eins og kunnugt er dreifast inúit-
ar eða eskimóar, eins og áður fyrr
var venjan að kalla þetta fólk, frá
Beringshafsströnd Alaska í vestri
til Angmagsalik í austri. Þeir haf-
ast við í fjórum þjóðríkjum: Sovét-
ríkjunum við Beringssund, Banda-
ríkjunum, þ.e. í Alaska, við íshafs-
strönd Kanada og Hudsonflóa og
svo á Grænlandi. Þeir eru allsam-
stæður hópur að tungu og menn-
ingu, eða voru réttara sagt.
Veiðar sjávarspendýra og hrein-
dýra var undirstaða þess að þeir
gátu hafst við á einhveijum harð-
býlustu svæðum jarðarinnar.
Tunga þeirra er af einum stofni
Kjállariim
Haraldur Ólafsson
dósent
þótt hún skiptist í mismunandi
mállýskur og verkleg og andleg
menning þeirra var svo svipuö á
öllu þessu víðlenda svæði að undr-
un vekur. Svipaðar trúarhug-
myndir, keimlíkar sagnir, sams
konar samfélagsgerð benda til eins
og sama uppruna.
Vilhjálmur Stefánsson var á sinni
tíð ötull rannsakandi menningar
þeirra og atvinnuhátta og fór nýjar
leiðir í þeim rannsóknum. Hann
sýndi fram á aö þessi svæði yrðu
ekki könnuð með nokkrum árangri
nema rannsakendur semdu sig í
öllu að siðum frumbyggjanna og
lifðu á því sem náttúran hefði að
bjóða.
Á þennan hátt sló hann tvær flug-
ur í einu höggi: Hann auðveldaði
ferðalög um norðursvæðin og hann
kynntist náið lífsbaráttu inúíta
með því að lifa eins og kostur var
sams konar lífi og þeir. Þegar svo
Knud Rasmussen skipulagði hinn
fræga 5. Thule-leiðangur í byijun
þriðja áratugarins fór hann í flestu
eins að og Vilhjálmur nokkrum
áratugum áður.
Svörin mörg og ósamstæð
Því nefni eg Vilhjálm Stefánsson
í þessu sgmbandi að eg vil minna
á að menn af íslenskum stofni hafa
sýnt rannsóknum á menningu inú-
íta áhuga og átt þátt í að þoka þeim
nokkuð áleiðis. Hins vegar finnst
mér sem áhuginn á nágrönnum
okkar Grænlendingum tengist
einkum áhuga á búsetu norrænna
manna á Grænlandi um fimm alda
skeið og er það ekki að ófyrirsynju.
En búseta norrænna manna á
Grænlandi er illskiljanleg, nema
menningu og atvinnuháttum inúíta
fyrr á öldum séu jafnframt gerö
rækileg skil. Sú er hin kuldalega
staðreynd að norræn menning
hverfur á Grænlandi, en menning
inútíta stendur allt af sér. Afdrif
norrænna manna á Grænlandi
verða aldrei skilin né skýrö til
nokkurrar hlítar, nema menn geri
sér grein fyrir inntaki inúítamenn-
ingarinnar. '
Ahugafólki um þessa hluti gefst
nú tækifæri til að kynnast ýmsum
þáttum þessarar merkilegu og líf-
seigu menningar með því að líta
inn á Kjarvalsstöðum.
En hvernig get eg fært rök að því
að hin norræna menning á Græn-
landi verði ekki skihn nema með
tilvísan til menningar inútía? Eins
og segir hér að ofan er það staö-
reynd að norræn menning leið
undir lok á Grænlandi einhvem
tímann á 14. eða 15. öld. Margar
tilgátur eru um orsakir þess. Svör-
in eru mörg og ósamstæð, og
reyndar „veit“ enginn hvemig það
mátti verða að menningarsamfélag
í tengslum við Evrópu hvarf þegj-
andi og hljóðalaust úr sögunni.
Svarið við spurningunni um afdrif
norrænnar menningar þarna vest-
ur frá hefir ekki aðeins þýðingu
fyrir okkur hér á íslandi. Þetta er
ein af þeim gátum sem mannfræð-
ingar, landfræðingar og vistfræð-
ingar vildu fá svör við.
Taki höndum saman
Tillaga mín er sú að sérfræðingar
á Grænlandi, í Danmörku og á ís-
landi taki höndum saman um aö
kanna þetta mál ítarlega og skipu-
lega á næstu árum. Slíkt rannsókn-
arverkefni mundi efla hinn ný-
stofnaða háskóla í Nuuk. Það
mundi gefa íslenskum vísinda-
mönnum tækifæri til að kanna íjöl-
marga þætti er tengjast búsetu
manna á íslandi og á Grænlandi.
Og Danir búa yfir meiri þekkingu
á Grænlandi en aðrar þjóðir, svo
aðstoð þeirra er nauðsynleg. Eg er
viss um aö endurskoðun á fyrri
rannsóknum og nýjar athuganir
byggðar á þeim muni verða merki-
legt framlag til rannsókna á norð-
urslóðum í heild.
Mikill áhugi er nú á norðurslóð-
um, bæði náttúrufari og menningu
þeirra þjóða sem þar búa. Við eig-
um aö nota okkur þennan alþjóð-
lega áhuga með því að stórauka
framlag okkar til rannsókna á
norðurslóöum á sem flestum svið-
um. Haraldur Ólafsson
Vilhjálmur Stefánsson var á sinni tíð ötull rannsakandi menningar og
og atvinnuhátta og fór nýjar leiðir í þeim rannsóknum, segir hér m.a.
- Vilhjálmur Stefánsson (t.h.) ásamt tveimur vísindamönnum, lífræðingn-
um Fritz Johansen og mannfræðingnum Henry Beuchat.
.. búseta norrænna manna á Græn-
landi er illskiljanleg nema menningu
og atvinnuhátta inúíta fyrr á öldum séu
jafnframt gerð rækileg skil.“