Dagblaðið Vísir - DV - 08.01.1991, Blaðsíða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 8. JANÚAR 1991.
Gtgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Stríð er bezt
Berum orðum má tæpast segja það, en staðreynd er
það samt, að mesta hættan við Persaflóa er, að ekki
verði stríð. Nokkrar líkur eru á, að Saddam Hussein
íraksforseta takist að skjóta sér undan stríði með ýms-
um sjónhverfingum rétt fyrir miðjan þennan mánuð.
Reikna má með, að hann leggi fram á síðustu stundu
óljóst tilboð um, að draga her sinn til baka frá mestum
hluta Kúvæt einhvern tíma í náinni framtíð, gegn ýms-
um skilmálum, svo sem um samdrátt bandaríska hers-
ins í Sádi-Arabíu og um alþjóðaráðstefnu um Palestínu.
Þótt árásarstefna Saddams Hussein hafi hingað til
beinzt að öðrum ríkjum íslams, íran og Kúvæt, er hætt
við, að hann geti orðið að eins konar hetju Palestínu
með því að fara að tala meira um hana. Með sjónhverf-
ingum getur hann sáð sundrungu í raðir bandamanna.
Tætingslegt er bandalagið gegn honum og sumpart
htt geðugt. Þar í hópi er annálað hryðjuverkaríki á borð
við Sýrland, sem hefur orðið Vesturlöndum til mikilla
vandræða og á eftir að verða það. Þar í hópi er líka
annálað miðaldaríki á borð við Sádi-Arabíu.
Sovétríkin koma að litlu gagni í bandalaginu gegn
Hussein, því að stjórn Gorbatsjovs er á hraðri leið til
afturhalds og aukinna áhrifa hers og leynilögreglu.
Meira að segja er lítið hald í vesturevrópsku ríki á borð
við Frakkland, sem gjarna fer eigingjarnar sérleiðir.
Almenningsálitið á Vesturlöndum st-yður enn stríð
við Persaflóa, þótt myndazt hafi andstöðuhópar. Helzt
er það heima fyrir í Bandaríkjunum, að Bush forseti á
erfitt með að halda liðinu saman. En stuðningurinn
getur fjarað út, þegar sjónhverfmgar Saddams byrja.
Saddam getur komizt upp með að halda hluta af
Kúvæt. Hann getur komizt upp með að greiða ekki tjón-
ið, er hann hefur valdið Kúvætum. Hann getur komizt
upp með að verða forustumaður ríkja íslams í baráttu
þeirra gegn kúgum Ísraelsríkis á Palestínumönnum.
Ef ekki verður að þessu sinni stríð við Persaflóa, leið-
ir það til sigurs Saddams Hussein á einu eða fleirum
framangreindra sviða. Honum nægir að ná sjáanlegum
árangri á einu þeirra til að verða heima fýrir fastari í
sessi en fyrr og hættulegri umhverfi sínu en fyrr.
Ódýrast er að stöðva Saddam Hussein núna, þótt það
kosti stríð, sem ýmsir horfa nú til með hryllingi. Miklu
dýrara og blóðugra verður að stöðva hann síðar, þegar
hann er búinn að koma sér betur fyrir, búinn betri efna-
og eiturvopnum og jafnvel kjarnavopnum.
Einnig skiptir máh, hvort forusta íslamskra ríkja
lendir hjá ríkjum, sem standa nálægt vestrænu þjóð-
skipulagi, svo sem Egyptalandi og Tyrklandi, eða hvort
heimur íslams færist meira í mót Saddams Hussein. Ef
hann sigrar, munu önnur ríki íslams líkja eftir írak.
Loks er brýnt, að Bandaríkin nái árangri í lögreglu-
stjórahlutverkinu, sem þau hafa tekið að sér í máli
þessu. Ef þeim mistekst, er hklegt, að þau hverfi meira
inn í sig og að enginn verði til að taka forustu fyrir
Vesturlöndum gegn uppgangi bófa víða um heim.
Eftir hvarf Sovétríkjanna af vettvangi heimsveldanna
eru Bandaríkin eina heimsveldið, sem getur tekið að sér
forustu í mikilvægum og óþægilegum málum, er varða
öryggismál þjóða heims. Baráttan við Saddam Hussein
er fyrsta prófraun þeirra sem síðasta heimsveldisins.
Þótt stríð séu vond, eru þau ekki svo vond, að Vestur-
lönd megi þess vegna neita sér um löggæzluvald til að
gæta grundvallarreglna í samskiptum ríkja og þjóða.
Jónas Kristjánsson
Frá því um 1970 hafa umhverfis-
vemdarmenn gagnrýnt þá miklu
sókn í efnisleg gæöi, sem einkennir
okkar tíma, án þess aö tekið sé til-
lit til áhrifa á umhverfið. Þetta end-
urspeglast m.a. í ofuráherslu á hag-
vöxt, eins og hann mæhst í aukn-
ingu vergrar þjóðarframleiöslu
(skammstafað VÞF).
Ástæða gagnrýninnar er sú hrá-
efnanotkun og mengun sem er
fylgifiskur orku- og iðnaðarfram-
leiðslu og sem ógnar nú lífi á jörð-
inni. Viðbrögð náttúruverndar-
manna hafa verið með ýmsum blæ-
brigðum, allt frá kröfu um breyttar
framleiðsluaðferðir, endurvinnslu
og mengunarvarnir yfir í fræðileg-
ar vangaveltur um stöðvun hag-
vaxtar eða svokallaðan núllhag-
vöxt.
Vistkreppa þrátt
fyrir úrbætur
Viðbrögð iðnaðarhagsmuna á
Vesturlöndum hafa m.a. verið að
draga úr mengun með því að bæta
framleiðsluaðferðir og taka upp
endurvinnslu. Þetta hefur skilað
„Astæða gagnrýninnar er sú hráefnanotkun og mengun sem er fylgifisk-
ur orku- og iðnaðarframleiðslu og sem ógnar nú lifi á jörðinni."
Grænar þjóð-
hagsstærðir
tímabundnum ávinningi, þannig
að víða hefur dregið úr mengun.
Þar sem ekki hefur verið brugðið
á þetta ráð er ástand hrikalegt, eins
og í Austur-Evrópu.
Nauðsynlegt er að gera sér 'grein
fyrir að viðbrögð Vesturlanda duga
skammt ef heildarorkunotkun
heldur áfram að vaxa og efnahags-
leg umsvif aukast í krafti hennar
eftir heföbundnum brautum. Það
eru einmitt slík umsvif sem mælast
í svonefndri vergri þjóöarfram-
leiöslu eöa hagvexti. Það er því
engin varanleg lausn á vistkrepp-
unni í sjónmáli og hún á eftir að
verða sú örlagaglíma sem komandi
kynslóðir þurfa að þreyta.
Það er t.d. dagljóst, að ófært er
vegna umhverfistakmarkana að
búa íbúum jarðar almennt þau lífs-
kjör sem nú koma í hlut íbúa Vest-
urlanda. Sú orkunotkun sem þau
hvíla á og meðfylgjandi mengun
myndi gera jörðina óbyggilega
löngu áður en náð væri sama
neyslustigi hjá öðrum jarðarbúum.
Grænar þjóðhagsstærðir
Æ fleirum verður það ljóst að það
er eitthvað meira en lítið bogið við
þjóöfélag sem dæmir sjálft sig til
tortímingar. Því fær gagnrýni á
hagvaxtarhyggjuna stuðning úr
mörgum áttum, nú síðustu árin
einnig frá ýmsum hagfræðingum.
Bent er á hversu hættulegt það er
að einblína á heíðbundinn hagvöxt
sem mælikvarða á velferð og heil-
brigða efnahagsstarfsemi. Við get-
um t.d. vænst vaxtar lengi enn
samkvæmt mælikvarða vergrar
þjóðarframleiðslu, þótt allt sé að
farast vegna mengunar í kringum
okkur og ört gangi á takmarkaðar
auölindir. Slík röskun er ekki
mæld á þann kvarða.
Því er komin fram krafan um aö
leitað sé nýrra lausna við útreikn-
ing þjóðhagsstærða, kvarðinn sé
breikkaður eða búinn til nýr við
hlið hins hefðbundna til að al-
menningur og ráðamenn fái sem
ljósasta mynd af afleiðingum efna-
hagsstarfseminnar á hverjum
tima. Þessi krafa birtist undir fyrir-
sögninni Grænar þjóðhagsstærðir
(grænt BNP samkvæmt erlendri
skammstöfun eða græn VÞF á ís-
lensku).
Ég varð þess var í síðasta mán-
uði, a'ð það hefur farið fram hjá
mönnum, sem áhuga hafa á þess-
um málum, aö rætt var um þau og
ályktað á Alþingi fyrir nokkru og
einnig hafa þau borist inn á vett-
vang Norðurlandaráðs. Ólafur H.
Torfason ritstjóri skrifaöi ágætan
leiðara í Þjóöviljann 14. desember
KjaUaiinn
Hjörleifur Guttormsson
alþingismaður
sl. undir fyrirsögninni „Græn
VÞF“ og fjallar þar um vaxandi
gagnrýni erlendis, einkum í Hol-
landi, á hefðbundna útreikninga á
þjóðarframleiðslu. Guðrún Ólafs-
dóttir lektor vék að sama efni í út-
varpsþætti um svipað leyti og vitn-
aði til nýsjálensks höfundar. Hvor-
ugt þeirra virtist hafa hugmynd um
að Alþingi hefði fyrr á árinu álykt-
að um nýjar aðferðir við útreikning
þjóðhagsstærða, og held ég þó að
þau fylgist bæði vel með þjóðmála-
umræðu. Ástæðan er eflaust sú
litla athygli sem ílestir fjölmiðlar
veita Alþingi og nýjum hugmynd-
um sem þar koma fram, ef þær
verða ekki tilefni háværra deilna.
Tillaga sem varð
að ályktun Alþingis
Þaö var haustið 1989 að Kristín
Einarsdóttir alþingismaður flutti
tillögu til þingsályktunar um end-
urskoöun á útreikningi þjóðhags-
stærða. í tillögunni var gert ráð
fyrir að fela ríkisstjórninni „að láta
endurskoöa grundvöll fyrir út-
reikningi þjóðhagsstærða með
hliðsjón af áhrifum framleiðslu-
starfsemi og annarra mannlegra
athafna á umhverfi og náttúruleg-
ar auölindir." - í gi-einargerð sagði
m.a. „Til að hægt sé að taka um-
hverfisþætti inn í þjóðhagsstærðir
þurfa hagfræðingar m.a. að meta
neikvæð áhrif mengunar og aileið-
ingar ofnýtingar og mengunaró-
happa. Þetta getur verið ýmsum
erfiðleikum háð, 'en þeim mun
brýnna er að byija að þróa aðferðir
sem skilað geta árangri.“
Félagsmálanefnd Sameinaðs
þings fjallaði um þessa tillögu og
leitaði m.a. umsagna frá Hagstofu
íslands og Þjóðhagsstofnun. Báðar
þessar stofnanir tóku jákvætt und-
ir meginhugsun tillögunnar og
töldu að með henni væri hreyft
þörfu máli. - Sú var einnig niður-
staða félagsmálanefndar sem í
nefndaráliti „telur mikilsvert að
hagstofnunum hérlendis og rann-
sóknarstofnunum verði gert kleift
að fylgjast með á þessu sviði og
þróa aðferðir sem komið geta að
gagni við umrætt endurmat á út-
reikningi þjóðhagsstærða." - Þann
5. maí 1990 ályktaði síðan Alþingi
samhljóða að tillögu félagsmála-
nefndar „að fela ríkisstjórninni að
láta kanna aðferðir við útreikning
þjóðhagsstærða þar sem tekið sé
tillit til áhrifa framleiðslustarfsemi
á umhverfi og náttúrulegar auð-
lindir. í þessu skyni verði komið
skipulagi á hagskýrslugerð um
umhverfismál og nýtingu auðlinda
og fylgst með því sem er að gerast
erlendis á þessu sviði."
Tillaga í Norðurlandaráði
í Norðurlandaráði flutti undirrit-
aður ásamt fleirum á árinu 1990
tillögu undir yfirskriftinni „græn
VÞF“ (Gront BNP og uddybet nor-
disk samarbejde omkring milje-
statistik). Tillagan er nú til um-
sagnar hjá mörgum aðilum á Norð-
urlöndum og gæti komið til af-
greiðslu á næsta þingi Norður-
landaráðs. Það er afar þýðingar-
mikið að hið fyrsta verði teknar
upp heildstæðari aðferðir en hing-
að til hafa tíðkast við mat á efna-
hagsstarfseminni og afleiðingum
hennar. Að því lúta þær tillögur
og samþykktir um „grænar þjóð-
hagsstærðir" sem hér hcifa verið
gerðar að umtalsefni.
Hjörleifur Guttormsson
„Það er því engan veginn varanleg
lausn á vistkreppunni í sjónmáli og
hún á eftir að verða sú örlagaglíma sem
komandi kynslóðir þurfa að þreyta.“