Dagblaðið Vísir - DV - 22.10.1991, Blaðsíða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 22. OKTÓBER 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglysingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SÍMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð I lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Fríverzlunarsigur í nótt
Gott er samkomulagið, sem tókst í nótt milli Efna-
hagsbandalagsins og Fríverzlunarsamtakanna. Það er
svipaðs eðlis og óformlega samkomulagið, sem náðist
næstum því á fundum þessara sömu aðila í júní í sumar
og Efnahagsbandalagið gat þá ekki staðið við.
Tollfrelsi á saltfiski og ferskum flökum næst hægar
en gert var ráð fyrir í sumar. Niðurstaðan verður þó í
stórum dráttum hin sama. Hún felur í sér, að ísland
þarf ekki að gera ráðstafanir til að beina útflutningi
sínum í aðrar áttir en til hins auðuga Evrópumarkaðar.
Ef ísland hefði verið skilið eftir á lokaspretti viðræðn-
anna um evrópskt efnahagssvæði, hefðum við orðið að
beina útflutningi okkar meira til Bandaríkjamarkaðar,
sem gefur minna af sér' og til Japansmarkaðar, sem
hefði þurft að byggja upp með ærnum sölukostnaði.
Samkomulagið í nótt leiðir af sér, að ísland verður
hluti hins frjálsa Evrópumarkaðar. Landið mun dragast
nær Evrópu í viðskiptum. Það er fjárhagslega hag-
kvæmt, því að Evrópa er markaðurinn, sem borgar
mest fyrir flestar vörurnar, sem við höfum að bjóða.
Samt þurfum við ekki að veita erlendum aðilum
meiri aðgang að atvinnulífi landsins en lög gera þegar
ráð fyrir. Við þurfum ekki að veita erlendum aðilunum
neinar umtalsverðar veiðiheimildir í auðlindalögsögu
landsins. Við erum eins frjáls og við vorum áður.
Þetta er heilbrigður samningur í anda Fríverzlunar-
samtakanna. Hann fjallar um frelsi í viðskiptum, en
ekki um afsal landsréttinda. Hvað okkur snertir er hann
víkkun á hugsuninni, sem felst í viðskiptasamningnum,
er við höfðum áður gert beint við Evrópubandalagið.
Af því að þetta er fríverzlunarsamningur þurfum við
ekki að hefja innanlandsdeilur um, hvort við eigum að
sækja um aðild að Evrópubandalaginu. Samningurinn
veldur því, að við þurfum ekkert á slíkri aðild að halda,
því að við höfum fríverzlunina, sem skiptir okkur máli.
■ Ef ísland hefði verið skilið eftir á fundinum í nótt,
hefðu óhjákvæmilega hafizt hér á landi heitar deilur
milli þeirra, sem vildu beina aðild að Evrópubandalag-
inu og hinna, sem höfnuðu slíkri aðild. Nú þarf þjóðin
ekki að kljúfa sig í herðar niður í slíkum deilum.
Flestar aðrar þjóðir Fríverzlunarsamtakanna líta á
samninginn um evrópskt efnahagssvæði sem formála
að fullri aðild sinni að Evrópubandalaginu. Við lítum
hins vegar á hann sem endastöð. Hér á landi er enginn
jarðvegur fyrir beina aðild að Evrópubandalaginu.
Þótt allar þjóðir Evrópu gangi um síðir í Evrópu-
bandalagið, þurfum við ekki að gera það, úr því að við
höfum náð fríverzlun. Við getum haldið áfram að rækta
viðskiptafrelsi okkar til annarra átta, svo sem Banda-
ríkjanna og sérstaklega Japans, sem er framtíðarmark-
aður.
Þeir, sem hafa unnið fyrir íslands hönd að samning-
um um evrópskt efnahagssvæði, hafa staðið sig mjög
vel. Þeir hafa ekki látið taka sig á taugum, þótt samn-
ingamenn Evrópubandalagsins hafi beitt þeirri tækni
til hins ýtrasta og gjarna leikið sér á yztu nöf.
Þeir, sem hafa unnið fyrir íslands hönd að samning-
unum, hafa metið rétt, að Evrópubandalagið mundi bila
á síðustu stundu, þegar fulltrúar þess væru búnir að
fullvissa sig um, að ekki væri unnt að kreista kúna
meira. íslendingar létu aldrei bugast í pókernum.
Aðild okkar að evrópsku efnahagssvæði felur fyrst
og fremst í sér aukið tollfrelsi. Hún felur ekki í sér af-
sal landsréttinda. Þetta er fríverzlunarsigur.
Jónas Kristjánsson
Eitt af einkennum mestallrar
stjórnmálabaráttu í borgarlegu
lýöræðisríki eins og okkar, er sögu-
snauð umræöan; gelt karp um blæ-
brigði og stærðargráður en ekki
grundvallaratriði sem eiga sér
sögulegar rætur. Borgaralegir
stjórnmálamenn og áttavilltir tals-
menn launafólks halda (eða láta
líta svo út gegn betri vitund), að
reglur stjórnkerfis og stjórnsýslu
hafi fyrir löngu náð fullkomnun,
að slepptum smáumbótum er gera
þarf viö og við.
Sagan ætti að segja okkur að
kerfið er upprunnið í langvinnum
átökum, m.a. í Frakklandi á 18. og
19. öld og t.d. í Bandaríkjunum. Það
kostaði milljónir manna lífið að
koma grunnreglum borgaralegs
lýðræðis inn í söguna - og enn hef-
ur það ekki náð til alls heimsins.
Og stjórnkerfi þetta þróaðist og
greindist í meiða á mörgum áratug-
um. Hvers vegna? Vegna ólíkra
þarfa og hagsmuna stéttanna sem
báru það fram og greiddu því leið,
hver í sínu landi.
„Hinir fáu lifa af vinnuframlegi fjöldans sem starfar sér til lifsviður-
væris.“
Kostir borgara-
legs lýðræðis
- af himnum sent?
Óleysanlegur samvefur hagkerfis
og stjórnkerfis hefur mótað horn-
steina þjóðfélaga sem öll byggja á
sömu grunnreglum: Fámenniseign
á meginstofnunum framleiðslunn-
ar, fámennisveldi í meginstofnun-
um hagstjórnar og opinberra fyrir-
tækja og loks fjöldavirkni launa-
fólks við alla framleiöslu og rekst-
ur. Hinir fáu lifa af vinnuframlagi
fjöldans sem starfar sér til lífsvið-
urværis. Þetta kallast kapítalismi á
máli siðaðra og er hvorki feimnis-
mál né rangnefni. Drifkraftur hans
er sókn eigenda framleiðslutækja
og fjármagns í að hámarka hagnaö
sinn og tekjur. Það er heldur ekk-
ert feimnismál. Borgaraiega lýð-
ræðið er rammi þessa hagkerfis og
gangverk í stjórnun þess; breyti-
legt, takmarkað og bundið hags-
munum kapítalismans. Það er ekki
sending af himnum; eitthvað sem
er komið til að vera og ekki þarf
að setja við spurningarmerki.
Borgaralegt þingræði og lýðræði
er þeim annmörkum háð aö fela
innviði samfélagsins og sýna ranga
mynd af gangverki þess.
Ein kennslustund
í borgaralegu lýðræði
í umræöum um stefnuræðu for-
sætisráðherra kom vel í ljós hve
borgaralegt lýðræði er handhöfum
efna og valda hagfellt. Forsætisráð-
herra bauð fólki er getur lifað af
annarra vinnu og vöxtum af fjár-
magni betri tíð, öðrum erfiðari
tíma. Fráfarandi stjórn var kennt
að venju um það sem gagnrýna
mátti. Andstæðingar forsætisráð-
herra gagnrýndu hann aö venju
fyrir að gera of mikið fyrir skjól-
stæðingana og séttarsystkin sín og
skömmuðust út af nokkurra pró-
senta kjaraskerðingu og nokkurri
skerðingu opinberrar þjónustu en
báru að venju blak af síðustu
stjórn. Umræðurnar snerust þann-
ig um blæbrigði af sömu grunn-
stefnu allra ríkisstjórna hingað til:
Að ýta áfram undir vöxt og viðgang
kapítalismans án þess að gera
launafólk of reitt.
Um þann blæbrigðamun getur
fólk kosið í kosningum; um þann
blæbrigðamun er efnt til skraut-
legra kappræðna á þingi og um
þann blæbrigðamun geta launa-
menn hugsað meðan flókið gang-
verk að baki þings og allra stjórna
gengur sinn gang. Það er trekkt
upp af enn flóknari samskiptum
meginstéttanna og kröfum hags-
munahópa; af beinum tengslum
valdamanna við stjórnkerfiö og af
flókum lagabreytingum þingsins.
Á meðan umræða í borgaralegu
lýðræði gjálpar þannig við strönd
Kjallaiinn
Ari Trausti Guömundsson
jarðfræðingur
smáatriðanna setja hvorki þing-
menn sem segjast taia máh launa-
fólks né launamenn sjálfir spurn-
ingarmerki við augljós dæmi um
inntak kapítalismans og haldleysi
starfsaðferða hans fyrir þá sjálfa.
Tvö önnurdæmi
Forystumenn atvinnurekenda
boða launastöðvun. Þeir leggja hins
vegar ekkert á borðið um eigin
kjör. Þeir gagnrýna ekki kerfi sem
sníður fjölda fyrirtækja ekki að
þörfum fjöldans. Þeirra efnahagur
kemur almenningi ekki við en kjör
almennings koma aftur á móti at-
vinnurekendum við; ekki svo að
skilja að áhyggjumar séu miklar
því kannanir sýna að „laun eru há
á íslandi en vinnutími að vísu í
lengra lagi“. Engar kannanir þarf
á högum atvinnurekenda eða
stjórnenda fjármagns og atvinnu-
rekstrar. Nóg er aö treysta fullyrð-
ingum um heildartap heilla fram-
leiðslugreina og rakalausum full-
yrðingum um hina eða þessa
greiðslugetu fyrirtækja.
Fáeinir frammámenn hafa verið
gagnrýndir fyrir að eyða nokkrum
milljörðum króna umfram nokkra
milljaröa í 5-6 opinberar bygging-
ar, sem ekki teljast til skóla, sjúkra-
stofnana eða brýnnar þjónustu.
Umræöan snýst þar um hve langt
fram úr áætlunum menn geta farið
án þess að bruðla með fé eða hvort
hin eða þessi byggingin teljist
glæsileg eða ekki o.s.frv. Hitt spyr
varla nokkur um hvort stjórnkerf-
ið hafi ekki átt að hemla á ein-
hverju stigi, hvort almenningur
hafl ekki átt að skilgreina þarfir
sínar fyrir byggingarnar á ein-
hverju stigi eða hvort forgangsröð
verkefna sé ekki tengd yflrlýstum
markmiðum um almannaþjónustu
í lögum.
Borgaralegt lýðræði leyfir að
framkvæmdastjóri stærsta fyrir-
tækis landsins, Reykjavíkurborg-
ar, leggi aldrei neitt undir dóm
borgarbúa með beinum hætti, að
hann heimti áht borgarstjórnar á
milljarðaframkvæmd með því að
leggja fram verðhugmynd sem er
„skot út í loftið" og að hann geti
stofnað til aukareikninga án virks
eftirlits. Skiptir þá engu máh hvort
„borg þarfnast ráðhúss“ eða 500
milljónir til eða frá megi kallast
„músarholusjónarmið".
Þessi tvö dæmi, annað um starfs-
hætti atvinnurekenda fyrir kjara-
samninga og hitt um opinberar
byggingaframkvæmdir, sýna dáUt-
ið af annmörkum borgaralegs lýð-
ræðis. Aðeins hvað launafólk varð-
ar, að vísu, því kapítalistum er það
nauðsyn. Auðvitað hefur borgara-
lega lýðræðið haldið ýmsum kost-
um er gerðu það dýrmætt og vert
baráttunnar er fæddi það af sér.
En þeir eru bara á við nokkrar
músarholur í samanburði við hitt
sem heldur gagnverki kapítalism-
ans uppi. Einmitt þeim hluta er
haldið á lofti sem eftirsóknarverðu
stjórnmálakerfi; hinu besta sem
völ verður á. Prófsteinn á þá full-
yrðingu velunnara kapítaUsmans
eru tvær spurningar. í fyrsta lagi:
Hvemig era kjör atvinnurekenda á
árinu 1991? í öðru lagi: Má skipa
óháða eftirUtsnefnd með stærstu
opinberu framkvæmdum í landinu
er skýrir frá undirbúningi þeirra
og framvindu?
Ef ekki, þá heldur kerfið áfram
að hylja blygðun borgarastéttar-
innar - eins og sagt var nokkru
eftir borgaralegu lýðræðisbylting-
amar í Evrópu.
Ari Trausti Guðmundsson
„Forystumenn atvinnurekenda boða
launastöðvun. Þeir leggja hins vegar
ekkert á borðið um eigin kjör. Þeir
gagnrýna ekki kerfi sem sníður fjölda
fyrirtækja ekki að þörfum fjöldans.“