Dagblaðið Vísir - DV - 28.02.1992, Síða 15

15
FÖSTUbAGURJ28. ‘fEÖRÚXr 1992.''
Lyf og íþróttir
„Ef lyfjanotkun legðist alveg niður yrði umtalsverð lækkun á staðli (ár-
angri) margra íþróttagreina ... “
Undanfarið hefur talsvert verið
fiallað um lyíjanotkun íþrótta-
manna í fjölmiölum. Er nú sem
flóðgátt sé að opnast í þessum efn-
um og nánast í hveijum mánuði
eru þekktar íþróttastjömur staðn-
ar að ólöglegri lyfjanotkun.
Þróun lyfjanotkunar í íþrótt-
um - hugsanlegar skýringar
Hvers vegna nota íþróttamenn lyf
til þess að auka afkastagetu sína
og hvers vegna em þessi lyf bönnuð
af alþjóðaíþróttasamböndum og
heilbrigðisyfirvöldum? í fljótu
bragði virðast svör viö þessum
spumingum liggja ljóst fyrir en
þegar málin em nánar athuguð
koma ýmsir óljósir fletir í ljós.
í fyrstu virðist sem íþróttamenn-
imir sjáifir eigi einir sök á lyfjatök-
unni en verður ekki að skoða málin
í víðara samhengi? Þær kröfur sem
gerðar em til íþróttamanna í dag
em hreint ofurmanniegar: Að vera
best(ur) á landsvísu er hvorki fugl
né fiskur fyrr en menn skipa sér
meðal tíu bestu í heiminum. Sigur-
vegaradýrkun er gífurleg og eiga
þeir bestu í mörgum íþróttagrein-
um kost á að verða efnaðir menn
beint eða óbeint vegna auglýsinga-
tekna. Aiþjóðleg íþróttamót í dag
em kostnaðarsöm og því verða
skipuleggjendur og mótshaldarar
að fá sem flesta áhorfendur og selja
mótið stærstu sjónvarpsstöðvun-
um, en til þess að dæmið gangi upp
verður árangur íþróttamannanna
að verða sífellt betri og heimsmet
slegin því það er þaö sem fólkið
viU sjá. Og hvað gerir íþróttafólkið?
Jú, það bætir heimsmetin með
þeirri aðferð sem dugir hvort sem
KjaHarinn
Svanur Kristjánsson
læknanemi og áhugamaður um
heilbrigðari íþróttir
hún er lögleg eða ólögleg, heilsu-
samleg eða mögulega heflsuspil-
landi.
Á síðasta áratug og sérstaklega
síðustu 5 ár hafa lyfjamælingar á
íþróttamönnum aukist nokkuð og
aðferðimar hafa batnað því sumar
vefaukandi sterategundir má nú
greina 12-24 mánuði aftur í tímann.
Ekki virðist ríkjandi hugarfar
íþróttamanna í dag að sýna sam-
vinnuvflja við íþróttayfirvöld um
að útrýma lyíjanotkun þannig að
íþróttir verði öruggari og menn
keppi út frá sömu forsendum. Hug-
arfarið er víða komið í þær skorður
að það verði að viðhalda þeim ár-
angursstaðli sem íþróttagreinin er
í og slá verði heimsmet endrum og
eins til þess aö tryggja áhorf og
tekjur, frægð og frama. Ef lyfja-
notkun legðist alveg niður, yrði
umtalsverð lækkun á staðh (ár-
angri) margra íþróttagreina, þ.e.
árangur manna yrði að jafnaði
minni og horfið væri nokkur ár
aftur í tímann hvað árangur varð-
ar, þó misjafnlega mikið eftir grein-
um. Þetta óttast íþróttamennimir
sem taka lyfin en einnig þjálfarar
þeirra og jafnvel íþróttayfirvöld því
samkeppni íþróttagreina um at-
hygli fiölmiðla er geysihörð og fiár-
hagsstaða þeirra veltur á því að
verða ofan á í þeirri baráttu. Vegna
þessa er ákveðin tregða hjá íþrótta-
yfirvöldum ýmissa greina að gera
of harða hríð að lyfianotkun sinna
manna. Með því að taka fá lyfiapróf
er minni hætta á jákvæðu prófi og
lyfiahneyksli í kjölfarið og því má
halda áliti fiölmiðla og almennings
á greininni í góðu horfi. Þekkt eru
dæmi í íþróttaheiminum um að já-
kvæð próf hafi verið þögguð niður
til að koma í veg fyrir hneyksli.
Nýjasta dæmið um það er að 1991
var tilraun hlaupadrottningarinn-
ar Katrínar Krabbe tO þess að
svindla á þvagprufu þögguð niður.
Framtíðin - hvað er til ráða?
Það er skoðun sumra að lyfia-
prófin nái aldrei að koma í veg fyr-
ir svindl og auki enn frekar hætt-
una á því að menn fari út í notkun
hættulegri lyfia sem greinist síður
í lyfiaprófi eða nýrra óreyndra lyfia
sem ekki er farið að lyfiaprófa fyr-
ir. Hormónalyf ætti því að leyfa
undir eftirliti og leiðsögn læknis.
Þeir sem eru fylgjandi lyfiaprófun-
um benda aftur á móti á að ef próf-
in hindra að mestu notkun allra
helstu lyfiaflokka hljóti íþrótta-
maðurinn að hugsa sig um tvisvar
áður en hann leggur út í notkun
varasamra eða óþekktra lyfia.
Einnig má líta á lyfiaprófin, sé þeim
beitt í ríkum mæli, sem eina vemd-
un réttar þeirra sem vOja vera
heiðarlegir og taka ekki óþarfa
áhættu með líkama sinn. Þeir sem
ekki vOja nota vefaukandi steralyf
eiga skýlausan rétt á því að keppa
á jafnréttisgrundvelli við jafningja
sína sem ekki nota stera én því
miður er sá réttur fótum troðinn í
mörgum íþróttagreinum. Þeir sem
endOega vOja nota vefaukandi
stera ættu að keppa á sérstökum
vettvangi þar sem ekki er amast
við notkun þeirra og ekki þykjast
vera annað en þeir em.
Af hvaða leyti ofangreindar að-
stæður eiga við íslenskt íþróttalíf
er óvist en ég held að það sé engin
ástæða til að halda okkur einhveija
engla í þeim efnum. Miðað við
höfðatölu er fiöldi lyfiaprófa hér
(< 100) svipaður og í Bandaríkjun-
um en samt sem áður era þau langt
frá því að vera nógu mörg til þess
að réttur þeirra sem keppa vOja
lyfialaust sé tryggður. Uppi eru
áform um nokkuð aukna lyfiapróf-
un hjá ÍSÍ og er þaö vel en tíl þess
að einhver mynd verði á þessu
þurfa sfiómvöld í auknum mæh
a£) veita fé í þetta þvi baráttan gegn
lyfiunum er rétt að byrja. Einnig
ættu fyrirtæki sem styrkja íþróttir
af myndugleik að tryggja að ákveð-
inn Iduti fiárins fari í lyfiapróf.
Svanur Kristjánsson
„Einnig má líta á lyfjaprófm, sé þeim
beitt í ríkum mæli, sem eina verndun
réttar þeirra sem vilja vera heiðarlegir
og taka ekki óþarfa áhættu með líkama
„ 66
Athugasemd frá bamavemdarráði:
Barnavernd og
fjölmiðlar
í DV 25. febrúar er vitnað í samtal
undirritaðs við blaðakonuna VD.
Rétt er að blaðakonan hringdi í
mig í þeim tílgangi, að því er virt-
ist, að spyija mig álits á tilteknu
atriði laga um vemd bama og ung-
menna. Ég skOdi spumingu blaða-
konunnar svo sem að spurt væri
um þaö hvort lagaheimOd væri til
að fiarlægja af heimili bam. sem
rökstuddur grunur léki á að væri
látið sæta Olri meðferð af hendi
uppalenda sinna. Svarið var já.
A hinn bóginn var engin grein
gerð fyrir þvi í tOskrifi blaðakon-
unnar aö slík ákvörðun er auðvitað
aldrei tekin nema rökstuddur
grunur leiki á að bam sæti illri
meðferð eða ætla megi að uppeldi
þess eða aðbúð sé svo ábótavant
að barnavemdamefnd þurfi að láta
málið til sín taka.
Á vit örlaga sinna?
Flestir foreldrar láta fúslega at-
huga böm sín leiki vafi á því hvort
uppeldi þeirra og aðbúð sé fuO-
nægjandi. Þegar verið er að meta
lagaákvæðið, sem blaðakonan
spurði um, væri rétt að velta fyrir
sér þeirri spumingi hvemig barna-
vemdaryfirvöld ættu að rannsaka
hagi og aðstæður bama sem grun-
ur leikur á að þurfi aðstoð.
Hvemig skal t.d. bregðast við ef
foreldrar bamsins skefia hurðum
og neita aflri samvinnu? Ætti að
láta öO þannig mál niður faOa og
senda bömin á vit örlaga sinna?
Hver á að aðstoða þau böm sem fá
ófullnægjandi atlæti hjá foreldrum
sínum? Hvemig ætla menn t.d. aö
gOma við bráðveika foreldra, hugs-
anlega uppfuOa af ofsóknarhug-
myndum gagnvart umhverfinu?
Kjallariim
Guðjón Bjarnason
framkvæmdastjóri
barnaverndarráðs
Foreldra sem eiga við alvarlega geð-
sjúkdóma að stríða, drykkjusýki eða
greindarskort? Eða foreldra sem mis-
nota böm sín kynferðislega?
Annað sem eftir mér er haft í
pistO blaðakonunnar VD, sem birt
er undir fyrirsögninni, „Stefnir í
að málin fari til dómstóla", er til-
vitnun í einkasamtal mitt við hana.
Aldrei stóð til aö orð mín, slitin úr
samhengi og órökstudd, væru höfð
yfir í fiöOniðO, að ekki sé talað um
fyrirsögn. Ég geri ráð fyrir að orð
mín eigi að þjóna þeim tilgangi
blaðakonunnar að byggja undir þá
skoðun að núverandi skipan
bamavemdarmála sé stórlega að-
finnsluverð. í veigamiklum atriö-
um tel ég svo ekki vera.
En úr því búið er að birta framan-
greinda tilvitnun vO ég fá tækifæri
tíl að bæta því við að ég þykist sjá
að þeirri skoðun virðist hafa vaxið
fylgi aö gera eigi út um mál á æ
fleiri sviðum fyrir dómstólum,
þ.m.t. mál á sviði barnavemdar.
Þeir sem slá nú „dómstólsleiöinni"
upp sem lausnarorði eða í þeim til-
gangi að gagnrýna núverandi fyrir-
komulag hér á landi í meðferð
bamavemdarmála geta beðið með
að hrósa happi yfir því að hafa
fundið hina endanlegu töfralausn.
Vandinn er nefnOega af aOt öðrum
toga en ætla má og mun flóknari.
Þeir sem gerst þekkja vita að
bamavemdarmál em og verða aOt-
af viökvæm og erfið úrlausnar,
hvort heldur fiaOað verður um þau
fyrir dómstólum eða hjá stjóm-
völdum. í dag starfar bamavemd-
arráð sem eins konar sfiómsýslu-
dómstófl.
Ég get upplýst að í ráðinu sifia 5
sérfræðingar: lögfræðingur, sál-
fræðingur, bamalæknir, heim-
spekingur og sérkennari. Af sam-
setningu ráðsins má ráða hvemig
reynt er aö öðlast víðsýni í umfiöO-
un ráðsins og breiða þekkingu á
þeim verkefnum sem ráðinu er
ætlað að fiaOa um. Ráðið hefur svo
fasta starfsmenn á sínum snæmm,
framkvæmdasfióra, sálfræðing,
lögfræðing og ritara.
Eg er ekki viss um að til sé sá
dómari, hversu vel sem hann kynni
að vera að sér, sem byggi yfir meiri
víðsýni og þekkingu á bamavemd
en t.d. bamavemdarráð býr yfir.
Það er mergurinn málsins. Hjá
bamavemdamefndum stærri
byggðarlaga starfar svo fiöldi sér-
fræðinga á sviði barnaverndar.
Árlega berast mörg hundmð
kærur og ábendingar tíl bama-
vemdaryfirvalda og á hverju ári
má ætla að milO 1000 og 2000 böm
njóti einhvers konar aðstoðar
bamavemdaryfirvalda, stuðnings,
viðtala, dagvistimar, eftirOts o.m.fl.
Það er aðeins öriítOl hluti bama-
vemdarmála, minna en 1%, sem
endar með því að foreldrar em
sviptir forsjá bams. Af þeim mál-
um sem enda með forsjársviptingu
gerist það örsjaldan, e.t.v. einu
sinni á 10-15 ára fresti, að leita
þarf aðstoðar lögreglu vegna
þvingandi ráðstafana bamavemd-
aryfirvalda.
Störf bamavemdaryfirvalda
byggjast ekki á geðþóttaákvörðun-
um heldur býr þrotlaus sinna að
baki. Það er ófrávíkjanleg megin-
regla i öOu bamavemdarstarfi að
reyna afltaf að vinna með foreldr-
um í því augnamiði að bæta hag
þeirra bama sem í hlut eiga. Að
svipta foreldra forsjá bams er
ávaUt neyðarúrræði sem gripið er
tíl þegar aOt um þrýtur.
Ég tel núverandi fyrirkomulag
bamavemdarkerfisins hafa ótví-
ræða kosti en ég skO vel þau sjón-
armið er vOja gera mikið úr réttar-
öryggi foreldra og telja því best
borgið með þvi að þvingandi
ákvarðanir gagnvart þeim séu
teknar af dómstólum. Ef rétt er að
staðið tel ég koma út á eitt hvar
máOn fá umfiöUun. Það sem skiptir
máU er að réttaröryggi bama og
sjónarmið bamavemdar skipi
æðstan sess.
Nú reynir á
í lokin viU undirritaður nota
tækifærið og beina nokkmm orð-
um til fréttasfióra, ritsfióra og
blaðamanna DV. UmfiöUun fiöl-
miðla um bamavemdarmál, eins
og hún hefur verið undanfarið,
hefur einkennst af aUt of miklu
þekkingarleysi, jafnvel ranghug-
myndum. Sú ályktun er dregin
gagnrýnislaust að vegna þess að
bamavemdaryfirvöld og starfs-
menn þeirra em ekki reiðubúnir
að fiaUa um mál einstakra bama,
nánar tUtekið þeirra sem fiölmiðlar
krefiast hverju sinni, sé eitthvað
einkennOegt á seyði sem þurfi
rannsóknar við.
Talað er um „kalda hönd kerfis-
ins“ (tilvitnun í orð HaUgríms
Thorsteinssonar á útvarpsstöðinni
Bylgjunni) „geðþóttaákvarðanir"
og annaö í þeim dúr. - Ég get fuU-
vissað alla hlutaðeigandi um að
þau mál sem hafa verið í umræð-
unni undanfarið hafa fengið vand-
aða og faglega umfiöUun hjá bama-
verndaryfirvöldum.
Sú mynd sem DV er að draga upp
af þeim yfirvöldum, sem em að
aðstoða böm sem hljóta Ola með-
ferð af hendi uppalenda sinna, er
bæði röng og viUandi. Um tilgang
hennar er mér óljóst. Eða finnst
starfsmönnum DV sennUegt að
umfiöUun þeirra bæti hag þeirra
hundraða bama sem njóta þurfa
aðstoðar bamavemdaryfirvalda?
Hver á að hjálpa þeim?
Hvaða ábyrgð ætla blaðamenn og
þáttastjómendur aö bera þegar
samvinna foreldra við bamavemd-
aryfirvöld í tugum eða hundruðum
tílvika fer út um þúfur vegna tiUits-
lausrar og rangrar umfiöUunar
fiölmiðla?
Nú reynir ipjög á siðgæðiskennd
blaðamanna. Guðj ón Bj arnason
„Þeir sem slá nú „dómstólsleiðinni“
upp sem lausnarorði eða í þeim til-
gangi að gagnrýna núverandi fyrir-
komulag hér á landi í meðferð barna-
verndarmála geta beðið með að hrósa
happi yfir því að hafa fundið hina end-
anlegu töfralausn.“