Dagblaðið Vísir - DV - 15.10.1992, Page 15

\
FIMMTUDAGUR 15. OKTÓBER 1992.
H ver er stef na
stjórnvalda
gagnvart áfengis- og vimuefnavandanuni?
Vandinn er mikill í ríkisfjármál-
um og niðurskurður á útgjöldum
ríkisins nauðsynlegur. Þegar svo
stendur á þarf að grípa til erfiðra
aðgerða og taka vandasamar
ákvarðanir. Slikir tímar kalla á
vönduð vinnubrögð af hálfu stjóm-
valda og sanngjama og vakandi
gagnrýni þeirra sem málin varða.
Þetta er nauðsynlegt til þess að
koma í veg fyrir afdrifarík mistök
sem ekki láta mikið yfir sér í fyrstu
og sýnast smá þegar á heildina er
htið. Að mínum dómi er að finna
slik mistök í fjárlagafrumvarpi rík-
isstjómarinnar eins og það hggur
nú fyrir. Hér á ég við þau útgjöld
sem nú em ætluð til áfengis- og
vímuefnameðferðar í landinu og
þá stefnubreytingu í þessum mála-
flokki sem útgjöldin boða. Þetta
getur svo auðveldlega farið fram
hjá fólki í hita leiksins og fólk sagt
sem svo þegar þetta ber á góma:
þarf ekki að skera þama niöur eins
og annars staðar?
Niðurskurður
Á árinu, sem nú er að hða og við
gerð fjárlaga fyrir árið 1992, var
skorið niður í þessum málaflokki
eins og annars staðar. Fjárframlög
til SÁA vom þannig lækkuð úr 236
mihjónum króna niður í 200 mihj-
ónir sem mun vera um 15% og því
skoriö meira þar en annars staðar.
Þetta verður aö hafa í huga þegar
fjárlögin fyrir árið 1993 eru lesin.
Á fjárlögum fyrir árið 1993 er
KjaUaiiim
Þórarinn Tyrfingsson
stjórnarformaður Samtaka
áhugafólks um áfengis- og
vímuefnavandann, SÁÁ
2000 mihjónir. Lækkunin er þó að
mestu bundin við tryggingarhluta
ráðuneytisins en hlutfahslega htið
skorið hjá sjúkrastofnunum.
Ef litið er á lækkun á þeim út-
gjöldum, sem ætluð em th áfengis-
og vímuefnameðferðar, er hún svo
mikh að hún er ekki í neinu sam-
ræmi við aðra þætti fjárlagagerðar-
innar og verður ekki skýrð út frá
þjóðfélagsaðstæðum. Þar em á
ferðinni svo miklar breytingar í th-
tölulega útgjaldahtlum málaflokki
að stórkostleg stefnubreyting er á
ferðinni. Fjárframlög th SÁÁ em
nú lækkuð um 35 mihjónir aftur
og heildarfj árveitingin því lækkuð
úr 236 milljónum 1991 í 170 mhljón-
ir 1993 eða um 30%. Fjárframlög til
Landspítalans em lækkuð enn
meira og áformað að fækka rúmum
þar úr 63 í 15.
„Ef litið er á lækkun á þeim útgjöldum
sem ætluð eru til áfengis- og vímuefna-
meðferðar er hún svo mikil að hún er
ekki í neinu samræmi við aðra þætti
fj árlagagerðarinnar og ver ður ekki
skýrð út frá þjóðfélagsaðstæðum.“
gert ráð fyrir að draga saman út-
gjöld heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytisins um 5% eða um
Þróuninni snúið við
Hér á landi hafa hehbrigöisstéttir
látið sig áfengis- og vímuefnavand-
Ríkisframlag til SÁÁ
- verðlaa í ianúar 1992 -
1988 1989 1990 1991 1992 1993
PVji
ann varða í sífeht auknum mæh
síðustu áratugi og hvarflað hefur
verið frá því að hta á vandann sem
synd sem lækna eigi með syndaaf-
lausn eða alfarið sem vanda lög-
reglunnar. Hugmyndir geðlæknis-
fræðinnar um áfengissýki hafa ver-
ið lífseigar meðal hehbrigðisstétta.
Frá 1977 hefur SÁÁ flutt inn nýjar
hugmyndir og aðferðir sem heh-
brigðisstarfsmenn hafa theinkað
sér í vaxandi mæh. Báðir aðilar
hafa unnið að framforum í áfengis-
lækningum. Með fjárlagafrum-
varpinu nú er þessari þróun
skyndhega snúið við og áfengis-
meðferðinni stefnt í hættu. Færa á
vandann frá hehbrigðisstofnunum
th trúarsamtaka og lögreglu.
Áfengis- og vímuefnavandinn er
mikhl og ekki einkamál SÁÁ eða
Geðdehdar Landspítalans. Hann er
ekki einu sinni einkamál hehbrigð-
isráðuneytisins, hann snertir ráðu-
neytin öll, hann er vandi þjóðar-
innar ahrar. Þessi vandi hverfur
ekki þó að sjúkhngar hætti að leggj-
ast inn á meðferðarstofnanir SAÁ
eða Geðdehar Landspítalans. Erfitt
er að spá nú um hvaða afleiðingar
það hefur ef sú áfengismeðferð,
sem byggð hefur verið upp í þessu
landi, verður lömuð á næstu árum.
En víst er um það að slíkt mun leiða
th aukinna útgjalda annars staðár
í hehbrigðisráðuneytinu, hjá dóms-
málaráðuneytinu, félagsmálaráðu-
neytinu og sveitarfélögum þessa
lands. Ég er ekki í nokkrum vafa
um að ef htið er th lengri tíma verð-
ur af þessu tap og ég efast um hvort
nokkuð sparast í ríkisbúskapnum
árið 1993.
Happadrjúg stefna
Ég trúi því ekki að það sé vhji
landsmanna að breyta þeirri stefnu
í vímuefnameðferð sem íslending-
ar hafa fylgt frá árinu 1975. Sú
stefna hefur verið happadrjúg og
okkur íslendingum th sóma og skil-
að ómældum árangri. Ég hef held-
ur ekki trú á að stjómmálamenn
vhji láta fáfræði og óvönduð vinnu-
brögð koma í veg fyrir raunhæfan
sparnað. Því tel ég nauðsynlegt að
endurskoða umræddan þátt fjár-
laganna og reyna að ná varanleg-
um sparnaði með sameiginlegu
átaki hehbrigðisráðuneytisins,
dómsmálaráðuneytisins og félags-
málaráðuneytisins. Slíkur spam-
aður næst síðan með þátttöku og
samvinnu þeirra sem vinna að
áfengis- og vímuefnameðferð. En
til þess þarf að skapast samræðu-
gmndvöllur annars staðar en í
íjölmiðlum. Þórarinn Tyrfingsson
I minningu Brandts
Síðasthðinn vetur var umræðu-
þáttur í þýska sjónvarpinu um
byltinguna í Austur-Evrópú. Þarna
voru andófsmenn: fólk, sem hafði
beitt orðum sínum á móti alræðis-
kerfinu, mannvígstólum þess og
byssumönnum og geðhælum og
stórtenntmn varðhundum. Um-
ræðuefnið var austanstefna Wihys
Brandt og mat andspyrnufólksins
á henni. Hún hafði nefnhega verið
gagnrýnd af ýmsum í kjölfar bylt-
ingarinnar, austanstefnan; sumir
héldu því jafnvel fram að hún hefði
tafið fyrir, lengt lífdaga alræðisins.
Svar andspyrnufólksins var á einn
veg: mat þess á stefnu Brandts var.
jákvætt, hún hefði verið fullkom-
lega rétt í ljósi tímans. Og hveija
aðra ætti að spyija um þetta en
þolenduma sjálfa? Við hin, sem
fylgdumst með úr vestrinu, erum
allavega ekki dómbær, það er víst,
og ættum að forðast að leggja okkar
óljósu mælikvarða á það sem við
þekkjum ekki - en aðrir urðu að
þola af eigin raun.
Breytingarvonin
Við fráfah Wihys Brandt, kansl-
ara Vestur-Þýskalands 1969-1974,
koma orð andspymufólksins í
Austur-Þýskalandi í hugann. Hann
gerði eitthvað fýrir það. Lét hendur
standa fram úr ermum. Var maður
athafnanna og breytinganna, mað-
ur hins mögulega, hann eygði póh-
tísk tækifæri í samtímanum, hann
var stjómmálaskáld, raunsær upp-
finningamaður og blessunarlega
óbundinn affjarlægum leikreglum,
gamalli hugmyndafræði. Hann lifði
fyrir samtímann og möguleika
hans: breytingarvonina. Og það var
þetta sem andspymufólkið mat í
fari Whlys Brandt: breytingarvon-
in, sem hann vakti og hélt vakandi
KjaUariim
Einar Heimisson
sagnfræðingur
- og án breytingarvonar verður
aldrei nein breyting, þá bærir eng-
inn hönd sína, þá beitir enginn
rödd sinni. í lífi Whlys Brandt
speglaðist hún um margt, aldarsag-
an. Hann var feiminn smádrengur
frá Lúbeck, sem átti engan föður,
og trúði á annað en bekkjarbræður
hans og kúldraöist með minni-
hlutaskoðun sína úti í homi allan
menntaskólann. Síðan flóttamaður
undan morðhundum nasismans,
útlagi í mörg ár, endurreisnarmað-
ur eftir stríð. Og hann var borgar-
stjóri í Berlín þegar múrinn var
reistur og varðhundar og byssu-
menn tóku að vakta Alexanders-
torgið.
Með öðrum orðum: Whly Brandt
var ævinlega beittastur andstæö-
ingur alræðisins, sama hvaðan þaö
kom. Og slíkur maður hafði efni á
að segja þegar hann var kanslari:
Við vhjum meira lýðræði!
Meira lýðræði
Whly Brandt var maður lýðræð-
isins og einstakhngsfrelsisins, and-
stæðingur forsjárhyggju, andstæð-
ingur persónuhaftanna, talsmaður
hinnar félagslegu markaðshyggju,
stefnu sem hefur gengið upp af því
að hún lærði af sögunni og mótað-
ist af reynslunni. Hann var tals-
maður þess að fólkið réði, ahtaf,
líka í fyrirtækjunum, á vinnustöð-
um sínum. Og fólkið vhdi hann:
45,3 prósent - það er met sem seint
verður slegið í hans flokki. Hann
braut upp stjómmálin, hann fékk
efasemdarmennina líka á band
meö sér, skáld eins og Böh og
Grass, sem fundu landinu margt th
foráttu, þau studdu Brandt og fóru
aht í einu að vera póhtísk. Þaö var
merkhegt. Kannski var ástæðan sú
að Brandt var heldur ekkert sér-
staklega hrifinn af landinu, laus við
þjóðemisrembing og trú á valds-
menn og embættismenn; flótta-.
maðurinn, foðurlandsleysinginn,
andófsmaðurinn gat ugglaust aldr-
ei trúað á ríkin stóra og miklu sem
„Dómur sögunnar um störf Willys
Brandt er jákvæður. Það nægir að
spyrja andspymufólkið í Austur-
Þýskalandi að því.“
„I lifi Willys Brandt speglast hún um margt, aldarsagan," segir m.a. i
greininni.
réðu yfir fólkinu - það átti frekar
að ráða yfir sér sjálft.
Verið með, íslendingar
í fyrra sagði Brandt við okkur
íslendinga: Þið eigið að vera með í
þróuninni í álfunni!
Maðurinn, sem hafði barist við
alræðið tvívegis, Hitler og Stahn
og Krústsjoff og alla hina, hann
lofaði samrunaþróunina og gaf
henni vottorð sitt um það að hún
væri lýðræðisleg. Ef einhver mað-
ur hafði aðstöðu, hafði réttindi,
hafði innstæðu á reynslunnar
banka-th að gefa öðrum mönnum
póhtísk hehræði um lýðræðisþró-
un, þá var það Whly Brandt. En
kannski var það um leið póhtískur
styrkur Brandts sem stjómmála-
manns að hann var mannlegur,
hann var ekkert ofurmenni, hann
var iðulega vændur um það sem
sumir kaha mannlega veikleika, og
þeir voru lýðum Ijósir; einmitt þess
vegna trúðu því hka ýmsir að hann
léti hið mannlega sér ekki með öllu
óviðkomandi; hann kom th dyr-
anna eins og hann var klæddur og
alþjóð - raunar alheimur - varð
vitni að sigrum hans og ósigrum í
stjórnmálum og ekki síður í einka-
lífi. Síðustu árin vora honum erfið
og afsögn hans sem flokksfor-
manns árið 1987 bar eflaust ekki th
eins og hann hefði óskað sér sjálf-
ur. Það skiptir engu máh. Dómur
sögunnar um störf Whlys Brandt
er jákvæður. Það nægir að spyrja
andspymufólkið í Austur-Þýska-
landi að því.
Einar Heimisson
/