Dagblaðið Vísir - DV - 06.02.1993, Qupperneq 15

LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 1993.
15
---—■

Það hefur kólnað verulega i íslensku samfélagi að undanförnu
Því hefur oft verið haldið fram
að fámenni íslensku þjóðarinnar
hafi haft veruleg áhrif til góðs á
samfélagssýn landsmanna. Stirnd-
um er haft á orði að íslendingar séu
ailir sem ein fjölskylda. Þegnamir
líti gjaman hver á annan sem jafn-
ingja. Þvi sé hér engin stéttaskipt-
ing af því tagi sem tíðkast hefur
um aldir í nálægum löndum. Marg-
víslegt óréttlætí, sem sé daglegt
brauö víða erlendis, leyfist hrein-
lega ekki hér á landi vegna þeirrar
nálægðar sem fámennið skapi.
Því er ekki að neita að þessi al-
mannarómur er vemleg einföldun,
ef ekki beinlínis hagræðing sögu-
legra staðreynda. Auðvitað hafa
um aldir veriö til fátækir og ríkir
íslendingar. Valdsmenn og alþýða.
Húsbændur og hjú. Að þvi leyti var
íslenska þjóðin ekki svo óhk ná-
grönnum sínum.
Leiðin til jafnaðar
Það er hins vegar rétt aö á þess-
ari öld hefur markvisst verið unnið
að því að jafna biliö milh þegnanna
og sjá til þess um leið aö hugsað
sé um þá sem em minni máttar.
Örfá dæmi:
Áhersla hefur verið lögð á það
undanfama áratugi að gefa öllum
þegnum af yngri kynslóðinni sam-
bærileg tækifæri tU að mennta sig,
eftir því sem geta og áhugi einstakl-
ingsins leyfir. í þessu skyni hafa
stjómvöld opnað leiö unga fólksins
gegnum skólakerfið aht upp í há-
skóla og jafiiframt komið í veg fyr-
ir aö bágur fjárhagur hindri lang-
skólanám með því að tryggja nem-
endum aðgang að nauðsynlegum
námslánum.
Síðustu áratugi hafa allir átt jafh-
an rétt á að njóta fullkomnustu
heilsugæslu sem völ er á í landinu
án tillits til efnahags eða þjóðfé-
lagsstöðu. Hér hefur enginn þurft
að gá í budduna áður en ákveðið
er aö leita til læknis eða leysa út
lyf eins og hroðaleg dæmi em til
um í sumum öðnun löndum.
Tahð hefúr verið sjálfsagt að ahir
landsmenn hafi atvinnu og rætt og
ritað með fordæmingu mn gífurlegt
atvinnuleysi í öðrum löndum.
Reyndar er ekki langt síðan stjóm-
málamenn í öllum flokkum vom
sammála um að það væri gjörsam-
lega ósamrýmanlegt þeim viðhorf-
um sem ríkja ættu í íslensku þjóð-
félagi að hér væri viðvarandi at-
vinnuleysi og því mættí miklu
fóma fyrir fuha atvinnu í landinu.
Aht era þetta merki um vilja til
jafnréttis þegnanna. Að ahir ein-
stakhngar hafi sem líkasta aöstöðu
til að nýta hæfileika sína til hins
ýtrasta, án tílhts til eigin efnahags
eða lífskjara og annarra aðstæðna
foreldra eða ættingja, ef þeir bara
vilja.
Þau viðhorf, sem hér hggja að
baki, má kenna við óskina um hið
hlýja samfélag. Samfélag þar sem
þegnamir hafa styrk hver af öðrum
- þar sem homsílin hafa sama rétt
til að njóta sín og hákarlamir. Sam-
félag einnar þjóðar.
Köld pólitík
Nú em hins vegar breyttír tímar.
íslendingar em ekki aöeins að
tileinka sér lög og reglugerðir evr-
ópskra nágrannaríkja í von um
tækifæri til aukinna viðskipta. Hin
kalda póhtík þeirra stjórnmála-
manna mihjónaþjóðanna sem
stendur gjörsamlega á sama um
eymd, misréttí og óréttlæti sam-
borgara sinna, nema að því leyti
sem ástandið kann að hafa áhrif á
atkvæði í kosningum, hefur líka
fest rætur á íslandi.
Það hefur kólnað vemlega í ís-
lensku samfélagi að undanfómu.
Og þeir sem fyrst finna fyrir þess-
um samfélagskuldá em að sjálf-
sögðu „hornsílin" - þeir sem
minnst mega sín í þjóðfélaginu.
Mikið og viðvarandi atvinnuleysi
er þannig ekki lengur óhugsandi
meinsemd í þessu htla íslenska
samfélagi, heldur óhagganleg stað-
reynd. Og engir þeirra sem stýra
málum lands og þjóðar telja sig
bera siðferðilega skyldu tíl að ráð-
Laugardags-
pistill
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
ast af krafti th atlögu gegn vágest-
inum. Á stofnanamáh kerfiskah-
anna er atvinnuleysiö einfaldlega
„ásættanlegt" þótt það hljóti fljót-
lega að skipta landsmönnum í tvær
þjóðir sem í gmndvallaratriðum
búa við gjörólíkar aðstæður vegna
þess að önnur hefur atvinnu en hin
fær ekkert að gera.
Að undanfömu hefur hin kalda
stefna stjómvalda ekki hvað síst
birst í margs konar sjúklingaskött-
um.
Það er ljóslega stefna stjómvalda
að sjúkhngar eigi að bera sífeht
þyngri fjárhagslegar byrðar vegna
læknisþjónustu og lyfjakaupa. Af-
leiðingin verður auðvitað sú að
fiárráð fara að hafa áhrif á hvort
fólk leitar yfirleitt th læknis eða
leysir út lyf í apóteki. Og þá styttist
í að hinir fátæku búi í reynd við
annað og lakara hehbrigðiskerfi en
hinir sem ekki þurfa að velta
hverri einustu króna.
Sú tilraimastarfsemi á þeim sem
þurfa á læknisaðstoð og lyfjum að
halda, sem birst hefur síðustu
misserin í sífehdum breytingum
stjómvalda á ghdandi reglum, er
auðvitað lýsandi dæmi um hversu
htlu máh einstaklingurinn skiptir
kerfiskahana sem auk þess virðist
fyrirmunað að geta gert sér fyrir-
fram nokkra grein fyrir afleiðing-
um nýrra reglna sem þeir eru að
sefja. Þess vegna mun hringlanda-
hátturinn og raghð vafalaust eng-
an endi taka.
En sú breyting frá jafnstöðu th
misréttis, sem þó mun líklega hafa
mest áhrif á íslenskt samfélag th
frambúðar, virðist yfirvofandi í
menntakerfinu.
Mennta-
leiðum lokaö
Á síðustu áratugum hefiu- unga
kynslóðin fengið tækifæri th að
leita sér þeirrar menntunar sem
hugurinn gimist og hæfileikar
leyfa.
Áöur fyrr lenti fjölmargt ungt
fólk í blindgötum skólakerfisins.
Þá gátu efnaminni unghngar oft
ekki gengið menntaveginn vegna
skorts á peningum.
Þessu var breytt.
Námslánakerfiö leysti fjárhags-
vanda fátækari námsmanna. Og
opnaðar vom leiðir ahs ungs fólks
th framhaldsnáms.
Nú er verið að snúa th baka th
fortíðarinnar.
Þegar hefur verið þrengt vem-
lega að námslánakerfinu. Engin
ástæða er th að ætla annað en
áfram verði haldið á þeirri braut
næstu misseri.
Samtímis em hugmyndir á lofti
um að takmarka verulega mögu-
leika ungs fólks th framhaldsnáms,
bæði með því að loka leiðum eins
og í gamla daga og gera fjöldatak-
markanir að reglu í háskólanum.
Þetta gerist á sama tíma og ís-
lendingar em að tengjast evrópsk-
um vinnumarkaði þar sem góð
menntun er að sjálfsögðu ein frum-
forsenda þess að árangur náist í
samkeppni við aðrar þjóðir.
Enn er margt óljóst um fyrirætl-
anir stjómvalda í þessu efni en
stefna sem lokar með einum eða
öðrum hætti leiðum ungs fólks th
framhaldsnáms mun hafa varan-
legri áhrif en flest annað í þá átt
að skipta landsmönnum í tvær
fylkingar sem húa við ólíka mennt-
im og lífskjör.
Þetta em einungis fáein dæmi um
hvernig kuldinn er kahaður inn í
íslenskt samfélag mn þessar mund-
ir.
Varanleg gjá
Þær breytingar sem nú eiga sér
stað hér á landi munu vafahtið
hafa mikh áhrif á samfélagið.
Sumt getur orðið th góðs. Th
dæmis aðlögun efnahagskerfisins
að alþjóðlegum veruleika. Það er
að segja ef íslendingar geta nýtt
tækifærin sem skapast. En þar er
efinn, því möguleikamir, sem th
dæmis felast í aðgangi að evrópsku
efnahagssvæði, bíða ekki eins og
þroskuð ber eftir því aö íslendingar
tíni þau af trjánum. Síður en svo.
Þau tækifæri getur þjóðin því að-
eins nýtt sér að fuhtrúar hennar
séu betri, hagkvæmari og dugmeiri
en keppinautamir frá öhum hinum
þjóðunum.
Sumar aðrar breytingar em ekk-
ert annað en skemmdarverk á sam-
félaginu og undirstrika enn einu
sinni þá staðreynd að þótt kaldar
formúlur, póhtískar eða hagfræði-
legar, geti verið nytsamir þjónar
ráðamanna með manneskjulega
dómgreind, em þær óhæfir hús-
bændur í þjóðfélagi mannúðar-
stefnu.
Það er svo eftir öðm að þeir
stjómmálamenn sem hvað mest
göspmðu í örvæntingarfullri at-
kvæðaleit fyrir nokkrum árum um
hættuna á því að landsmenn væra
aö skiptast í tvær þjóðir virðast nú
á góðri leið með að festa í sessi slíka
gjá milh þegnanna eftir efnahag og
þjóðfélagsstöðu.
Elías Snæland Jónsson