Dagblaðið Vísir - DV - 11.03.1994, Qupperneq 15

FÖSTUDAGUR 11. MARS 1994
15
Svigrúm í kjaramálum
Um langt árabil hafa svokölluð
samflot verið regla í kjaraviðræö-
um. Upphaflega hugsunin á bak við
þau var að beita samtakamættin-
um í þágu þeirra sem lægst hafa
launin - tryggja kaupmátt lægstu
launa. Þetta hefur að vissu marki
tekist og að því leytinu til er hægt
að hafa skilning á því að verkalýðs-
hreyfmgin hafl vahð þessa leið.
Þetta er hins vegar bara önnur
hliðin á peningnum því um leið
hefur allt óréttlætið, sem er inn-
byggt í launakerfið, verið fryst.
Afskiptir hópar hafa ekki getað
fengið neina leiðréttingu á sínum
málum en hópar, sem eru sterkir í
krafti sérþekkingar eða lykilstöðu,
hafa haft sína hentisemi. Samflotin
sköpuðu svigrúm fyrir einstakl-
ingsbundna kjarasamninga og
launabilið, t.d. milli karla og
kvenna, jókst.
KjaHaiinn
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir
alþingismaður
fjölgaði verulega sem er útskúfað
sökum fátæktar.
Markaðsiögmálin engin
lausn
Launataxtar hér á landi eru
skelfilega lágir og ef botninn yrði
tekinn úr þeim myndu konur öðr-
um fremur detta niður um hann.
Það er einu sinni staðreynd að 2/3
hlutar kvenna taka laun sam-
kvæmt umsömdum töxtum en að-
inn núna í kreppunni.
Markaðslögmálin eru ekki ein-
fær um að laga þá skekkju sem við
búum við á vinnumarkaðnum né
til að leysa vanda atvinnuleysisins.
Markaðslögmálin veita engin svör
við því af hverju karlar fá uppbót
á laun sín fyrir að vera karlar en
konur verða að gefa afslátt fyrir
það að vera konur. Þau geta heldur
ekki svarað því af hverju ungir feð-
ur í Danmörku fá öðrum fremur
„Afskiptir hópar hafa ekki getað fengið
neina leiðréttingu á sínum málum en
hópar, sem eru sterkir í krafti sérþekk-
ingar eða lykilstöðu, hafa haft sína
hentisemi.“
Starfsmat
Þó að það sé hæpiö að gera sam-
flot að reglu í kjarasamningum er
jafn hæpið að afneita þeim með
öllu. Þannig væri fengur í samfloti
sem hefði það að markmiði að
hrófla við núgildandi launakerfi,
færa taxta nær raunveruleikanum
og leiðrétta þann aðstöðumun sem
er milli einstakra hópa launafólks,
- og þá er ég ekki síst að tala um
þá kynbundnu skekkju sem er inn-
byggð í launakerflð. Það er m.a.
hægt að vinna gegn slíku með með-
vituðu starfsmatskerfi. Andstaða
við það er þó töluverð meðal þeirra
sem ráða för innan verkalýðshreyf-
ingarinnar, ríkiskerfisins og meðal
atvinnurekenda.
Losað um botninn
Þær skoðanir hafa heyrst úti í
Evrópu, og hafa líka sótt í sig veðr-
ið hér á landi, að ástæða sé til að
losa um botninn á launatöxtunum
til að koma í veg fyrir að þeir sem
standa höllum fæti verði „verð-
lagðir út af vinnumarkaönum",
eins og það er kaflað. Markmiðið á
að vera að auka sveigjanleikann á
vinnumarkaðnum og draga úr at-
vinnuleysi.
Reynslan frá Bandaríkjunum og
Bretlandi sýnir að slíkar aðgerðir
skapa fleiri vandamál en þær leysa.
í kjölfar kerflsbreytinga í efnahags-
og vinnumarkaðsmálum í stjórn-
artíð Reagans og Bush urðu til 19
milljónir nýrra starfa en stór hluti
þeirra voru illa launuð hlutastörf
í ýmsum þjónustugreinum sem
byggja á vinnuafli kvenna. Það
kann vel að vera að þeim hafl fækk-
að eitthvað sem urðu útskúfun at-
vinnuleysisins að bráð en hinum
eins þriðjungur karla. Þetta er
kannski órækasti vitnisburðurinn
um að svigrúmið í vinnumarkaðs-
málum hefur verið töluvert hér á
landi og í góðæri undangenginna
ára var það notað til að hygla
ákveðnum hópum karla. Þaö væri
til að bíta höfuðiö af skömminni ef
konum yrði sendur bakreikningur-
vinnu en ungar mæður eru öðrum
fremur atvinnulausar. Svaranna
er að leita í hefðum og gildismati
samfélagsins. Það þarf meðvitaðar
aðgerðir hugsandi kvenna og karla
til að lagfæra það sem aflaga fer á
vinnumarkaði því að allt eru þetta
mannanna verk.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
„Launatextar hér á landi eru skeifilega lágir og ef botninn yrði tekinn úr þeim myndu konur öðrum fremur
detta niður um hann,“ segir Ingibjörg Sólrún m.a. i grein sinni.
Svefn og vaka í atvinnumálum
I átakasömum umræðuþætti á
Stöð tvö sunnudaginn 7. márs sl.
kom fram að Vestfirðingar heíðu
undanfarið treyst um of á þorsk.
Ekki gætt að því að þróa aðra
veigamikla sóknarmöguleika.
Þetta væri ein meginskýring á því
að í dag þarf að grípa til sértækra
aðgerða til að byggð á Vestíjörðum
hrynji ekki sem spilaborg.
Fórnardýr breytinganna
Sé þetta rétt þá er hér á ferðinni
gott dæmi um grundvöfl einnar
meginröksemdarinnar fyrir sí-
virkni og almennri nýsköpun. Ný-
sköpun af öllu tagi er nefnilega
aðferð einstaklinga, fyrirtækja og
þjóðfélags til að treysta grundvöll
tilveru sinnar með því að aðlaga
sig breytingum.
Sá sem spjarar sig best á breyt-
ingatímum er sá sem aðlagar sig
tímanlega. Hann býr sig í dag und-
ir það sem hann á von á á morgun.
Hann hefur með sér kompás á
rjúpnaskyttirí þótt lagt sé upp í
björtu. Og hann lærir það sem til
þarf fyrir ferðalagið.
Sá sem vanrækir aðlögun sína
verður fórnardýr breytinganna.
Það fólk og þau fyrirtæki sem sofa
á verðinum eru sömu aðilarnir sem
síðan fyfla þau öryggisnet sem
þjóðfélagið spennir upp fyrir þá
sem missa fótanna. Verða þannig
KjaUaiiiin
Jón Erlendsson
yfirverkfræðingur Upplýsinga-
þjónustu Háskólans
byrði á þeim sem halda uppi netun-
um. Þannig íþyngja þeir sem sofa
þeim sem vaka.
Vanafastir veiðimenn, villuráf-
andi rjúpnaskyttur og svefn-
drukknir stjórnendur, sem ekki
sýna eðlilega fyrirhyggju, verða
fyrr eða síðar byrði á öðrum. Elleg-
ar fórnardýr eigin sofandaháttar
þegar engin öryggisnet almenn eða
sértæk eru tiltæk þeim til bjargar.
Þetta er ein af meginástæðum
þess að grípa þarf til sértækra að-
gerða. Aðgerða sem eru andstæðar
þeirri meginreglu að allir skuli
jafnir gagnvart leikreglum mark-
aöarins. Aðgerðum sem veikja síð-
an mikilvægt traust á þessum
sömu leikreglum.
Vökuskylda
Vilji menn því gera eitthvað í dag
til að forðast sértækar aðgerðir
morgundagsins og það uppnám
sem þeim fylgir þá skiptir öllu að
tryggja almenna atvinnulega vöku.
Vaka manna eða svefn á ekki að
vera einkamál þeirra. Oftast er það
bara tímaspursmál hvenær syfjað-
ir samferðamenn verða þung byrði
á öðrum. Vakan á því að vera
skylda. Ekki valkostur. Og krafan
um atvinnulega vöku leiðir sjálf-
krafa til kröfu um sívirka þekking-
aröflun og sívirka nýsköpun hvers
og eins í smáu sem stóru.
Nýsköpun í öllum fjölbreytileika
sínum á því ekki að vera torsótt
brölt örfárra frumkvöðla eða hug-
vitsmanna. Brölt sem fjöldinn
spottar. Þjóð sem hæðir hugvits-
menn sína og fyrirlítur eigin frum-
kvöðla treður skóna af sjálfri sér.
Sértækar aðgerðir eru óhjá-
kvæmilegar vilji þegnar þjóðfélags-
ins sýna samstöðu og mannúð á
erfiðri neyðarstundu. En sértækar
aðgerðir eiga aö vera alger undan-
tekning. Þess vegna skiptir öllu
máli að allir, einstaklingar sem fyr-
irtæki, haldi vöku sinni og búi sig
undir ótrygga framtíð á raunhæfan
hátt með sívirkri þekkingaröflun
og sívirkri nýsköpun í smáu sem
stóru.
Jón Erlendsson
„Vanafastir veiðimenn, villuráfandi
rjúpnaskyttur og svefndrukknir
stj órnendur, sem ekki sýna eðlilega
fyrirhyggju, verða fyrr eða síðar byrði
áöðrum.“
Meðog
Færsla fimmtudagsfrídaga
„Eg tel að
þaö hljóti aö
koma til .álita
aö ílytja
íimmtu- í;
dagsfrídag-
ana til, sér-
staklega sum-
ardaginn
fyrsta, Þegar vilhjálmur Egilsson
þaö er fn a a|þingiSIT1aðUr.
fimmtudog-
um slitnar vinnuvikan í sundur
til óhagræðis bæði fyrir starfs-
fólk og fyrirtæki. Þaö kæmi sér
miklu betur fyrir alla að flmmtu-
dagsfrídagar væru teknir sam-
liggjandi helgi og yrðu þá annað-
hvort á föstudegi eða mánudegi.
Ég vil líka benda á að fimmtu-
dagsfrídagamir, bæði sumardag-
urinn fyrsti og uppstigningardag-
ur, falla í apríl og stundum fyrri
partinn í maí. Ég tel að frídagar
á þessu tímabili ársins séu alltof
margir miðað við önnur timabil.
Þess vegna væri heppilegra fyrir
okkur að flytja til dæmis sumar-
daginn fyrsta yflr á sumartím-
ann. Þannig gætum við verið með
viöbótaríridag kringum sautj-
ánda júní eða kringum sjó-
mannadaginn eða tekið nýjan
sumarfrídag í júli þegar fleiri geta
notfært sér þetta.
Ef frídagarnir yrðu fluttir yfir
á helgi féllu þeir betur að at-
vinnulífinu. Það er oft kostnaðar-
samt að fella niður framleiðslu í
einn dag og byrja svo aftur.“
Tittlingaskítur
„Sumardag-
urinn fyrsti
er hátiðisdag-
ur sem ís-
lendingar
eiga einir
allra þjóða í
heiminum.
Hann er arfur
frá þeim tíma Árni B,ömsson
þegai’ Islend- þjóðháttafrædingur.
ingar komu
sér upp eigin sjálfstæðu tímatali,
áður en þeir kynntust hinu róm-
verska tímatali kirkjunnar. Að
þessu leyti standa þeir jafnfætis
nokkrum gamalgrónum menn-
ingarþjóðura eins og gyðingum
og Kínverjum. Sumardagurinn
fyrsti vekur mikla athygli þeirra
erlendu gesta sem Iáta sig menn-
irtgararf þjóða einhverju varða.
Eitt atriði þessa tímatals var aö
skipta árinu í tvo jafna helminga,
sumar og vetur. Eftir gömlu viku-
talningunni hófst sumarið ætíð á
fimmtudegi og sumardagurinn
fyrsti merkti blátt áfram upphaf
sumarmisseris en ekki endilega
upphaf sumarblíðu. Hann var i
þúsund ár mesti hátíöisdagur
ársins að jólunum undanskild-
um. Sumargjafir eru til dæmis
mörg hundruð árum eldri siður
en jólagjafir.
Það væri til marks um sívax-
andi þjóðlegan aumingjaskap að
afnema þetta menningarlega sér-
kenni okkar fyrir einhvern tittl-
ingaskít sem kallast hagræðing.
Mér er ekki eins sárt um upp-
stigningardaginn enda hefur
hann aldrei verið nein almenn-
ingshátíð hér á landi. Hann
myndi að sjálfsögöu halda stöðu
sinni innan kirkiunnar eins og
fiöimargir aðrir minningardagar
þótt hann hætti að vera fridagur.
Mín vegna mætti vel bæta honum
viö hvítasunnuhelgina.
Enn betra væri samt að færa
þennan frídag á fóstudaginn efth’
sumardaginn fyrsta. Þannig feng-
ist fiögurra daga helgi sem mætti
nýta til að efla hinn forna is-
lenska vorfagnað með sumargjöf-
um og öðru hátíðatilstandi sem
myndi auka hagvöxt í landinu."
-IBS