Dagur - 21.12.1960, Side 15

Árni Kristjámson:
Frá Görðum
VITNESKJA okkar um líf og störf nor-
rænna manna á Grænlandi að fornu er
ekki fjölskrúðug. Ritaðar söguheimildir
þar að lútandi eru fremur slitróttar, a.
m. k. samanborið við heimildir okkar um
íslenzka sögu. Þótt einstakar íslenzkar
fornsögur gerist að nokkru leyti á Græn-
landi, veita þær okkur mjög ófullkomnar
upplýsingar um lifnaðarhætti lands-
manna og hag fólksins í landinu. Þegar
þeim sleppir, er fróðleikur okkar um
grænlenzkt þjóðlif einkum stuttorðar
frásagnir af einstökum atvikum, sem
slæðzt hafa inn í íslenzk sagnrit, og á fá-
um þeirra græðum við mikið í þessu til-
liti. — En hér kemur fornleifafræðin til
hjálpar. Mikið hefur verið unnið að upp-
grefti og rannsókn á mannvirkjaleifum á
þessum slóðum á síðustu áratugum, enda
eru þær margar ágætavel varðveittar, og
af þeim má margt ráða, sem fyllir upp
og skýrir þá mynd, sem bóklegar heim-
iídir láta okkur í té, og varpar ljósi á þá
þætti í sögu Grænlandsbyggðarinnar,
sem áður voru huldir myrkri.
Ej’stribyggð á Grænlandi er syðst á
vesturströndinni, í því héraði, sem nú er
gjarna kennt við Julianehaab. Þar er
breitt íslaust strandbelti, og langir firðir
skerast gegnum það frá suðvestri inn að
jöklum, djúpir og þröngir. Hlíðarnar eru
brattar allt frá sjó og innan til vaxnar
birkikjarri og grávíði upp á brúnir. Ei-
ríksfjörður og Einarsfjörður liggja hlið
við hlið um norðanvert miðbik þessa
héraðs, og kjarni byggðarinnar fornu
hefur verið umhverfis þá. Stutt er síðan
byggð hófst á þessum slóðum á nýjan
leilc, því að til skamms tíma lifðu Eski-
móarnir á Grænlandi eingöngu á veiði-
skap, og veiðifang er bezt og ríkulegast
af sjó úti við ströndina og í skerjagarð-
inum þar fyrir utan. í botni Einarsfjarð-
ar, þar sem áður stóð biskupssetrið í
Görðum, er nú ofurlitið sveitaþorp og
heitir Igaliko, en það þýðir stáru pott-
arnir. Íbúarnir þar stunda sauðfjárrækt.
á Grænlandi
Árið 1780 settist þar að norskur maður,
Anders Olsen að nafni, ásamt græn-
lenzkri konu sinni, og eru núverandi
bændur þar frá þeim runnir.
Það var um kl. hálf ellefu að morgni
sunnudagsins 7. ágúst, að við stóðum á
brekkubrúninni fyrir ofan biskupssetrið
forna í Görðum. Við komum þangað fót-
Ámi Krisljá nsson.
gangandi handan úr Eiríksfirði. Veðrið
var hið ákjósanlegasta, blæjalogn og
hlýtt, og grisjaði í heiðríkju bak við létt-
ar skýjaslæður. Framundan lá fjarðar-
botninn, sléttur eins og stöðuvatn. Hann
er ekki alls ólíkur botni Hvalfjarðar,
nema hyað fjöllin eru ekki eins yfir-
þyrmandi og gróin hærra upp. Á vinstri
hönd, inn af fjarðarhorninu, er hátt
fjall. Það nefndist Búrfell til forna, en
andspænis okkur rís allhár múli, klett-
óttur og kjarrgróinn, grænn og grár. Við
skírðum hann Klofning, því að hann
gengur fram í miðjan fjarðarbotninn, og
nú speglaði hann sig í sjónum í logninu.
Fyrir neðan okkur lá þorpið á dálítilli
hallfleyttri sléttu, er lækkar að sjónum;
lítil hús, flest með grjótveggjum, sum
með timburgöflum, örfá byggð úr einu
saman tirnbri. Þau standa óreglulega,
dálítið álengdar livert frá öðru, líkt og
feimnir krakkar, og reykina iagði beint
upp úr strompunum í blíðunni. Efst í
þorpinu ar kirkjan, hlaðin úr rauðu,
höggnu grjóti, sem límt er saman með
einhverju gráu bindiefni, svo að vegg-
irnir eru eins og mosaik til að sjá. Og
sem við stöndum þarna, brýzt sólin allt
í einu fram úr skýjunum, svo að sólskin-
ið hellist yfir alla þessa sælu kyrrð, og
rétt í því talca kirkjuklukkurnar að
hringja. Okkur fannst eins og staðurinn
væri að fagna því, er Islendingarnir
gengu nú aftur þangað heim eftir 500 ár.
Við göngum hægt niður hlíðina, því
að brekkan er brött. Þar sem við förum
niður, er hún slétt og grasigróin upp á
brún, en til beggja hliða ganga grasgeirar
upp á milli klappa og klettamúla. Sumar
þessar klappir eru úr gráu bergi með
hvítum, glitrandi kornum í, það er lík-
lega einhvers kopar granít, en aðrar eru
rauðar og skarta vel við grængresið.
Lækjarsytra liðast þar úr grýttu gili, en
hverfur brátt niður í jörðina, því að
alls staðar er grunnt á möl og grjót.
í útjarðri þorpsins eru rústirnar. Við
vissum reyndar fyrir, að þar voru rústir,
en ég held að fáir hafi gert sér í hugar-
lund, að þær væru jafn mikilfenglegar
og raun er á. Húsarústir varðveitast auð-
sjáanlega margfalt betur þarna en hér.
Mold er varla neins staðar, svo að telj-
andi sé, og grasvöxtur rýr og gisinn, svo
að jarðvegsmyndun gengur mjög hægt.
— Þarna stóð biskupssetur Grænlands
og dómkirkja, og sjást undirstöður hús-
anna mjög glögglega. Veggirnir eru tví-
hlaðnir eins og íslenzkir klömbruveggir,
en allir úr rauðleitum sandsteini og ákaf-
lega þykkir. Trúlega hefur verið fyllt á
milli steinanna með leir, þótt þess sjáist
nú engin merki lengur. — Okkur furð-
aði mest, hvílíkt óskaplegt stórgrýti
hafði verið lagt þarna í hleðslu. Að vísu
hefur ekki þurft að flytja byggingarefnið
langt til. Það hefur auðsjáanlega verið
tekið úr rauðu klöppunum, sem áður
getur, í hlíðinni fyrir ofan, og þó er
þangað líklega h. u. b. 400—500 metra
leið. Til dæmis má geta þess, að fjós-
dyr einar standa þarna uppi enn, að vísu
dálitið signar, svo að þær eru ekki
manngengar lengur, enda ekki nema von,
JÓLABLAÐ DAGS 15