Dagur - 03.06.1988, Blaðsíða 4

4- DAGUR-3. júní 1988
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 660 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 60 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 465 KR.
RITSTJÓRAR:
ÁSKELL ÞÓRISSON (ÁBM.)
BRAGI V. BERGMANN
BLAÐAMENN:
ANDRÉSPÉTURSSON
(Reykjavík vs. 91-17450, pósthólf 5452, 105 Reykjavík),
ÁSLAUG MAGNÚSDÓTTIR, BJÖRN JÓHANN BJÖRNSSON
(Sauöárkróki vs. 95-5960), EGGERT TRYGGVASON, EGILL BRAGASON,
FRÍMANN HILMARSSON (Blönduósi vs. 95-4070),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, KRISTJÁN JÓSTEINSSON,
KRISTJÁN KRISTJÁNSSON (íþróttir), STEFÁN SÆMUNDSSON,
VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARAR: GUÐMUNDUR HRAFN BRYNJARSSON,
TÓMAS LÁRUS VILBERGSSON,
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRÍMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Sjómannadagurimi
Á sunnudaginn verður sjómannadagurinn hald-
inn hátíðlegur um land allt, en 50 ár eru nú liðin
frá því það var gert í fyrsta sinn. Þessi dagur
hefur löngum verið mikill hátíðisdagur í útgerð-
arstöðum landsins þó svo sjómannadagurinn
hafi ekki verið gerður að lögbundnum frídegi
fyrr en á Alþingi 1987, að frumkvæði Halldórs
Ásgrímssonar sjávarútvegsráðherra. Sjávar-
útvegur er þýðingarmeiri atvinnugrein hjá okk-
ur en flestum öðrum þjóðum. Við byggjum
afkomu okkar að mestu leyti á þeim auðæfum
sem við sækjum í greipar Ægis og þaðan koma
um 80% af útflutningstekjum þjóðarinnar. Við
höfum oft verið á það minnt, bæði með þægileg-
um og óþægilegum hætti, að afkoma sjávar-
útvegsins frá ári til árs segir til um lífskjör þjóð-
arinnar í heild. Því miður hættir þó sumum til að
gleyma þeirri staðreynd.
Það eru sjómennirnir sem gera okkur kleift að
nýta þá miklu auðlind sem hafið er og að þeirra
tilstuðlan er ísland í hópi auðugustu ríkja
heims, þar sem lífskjör eru með því besta sem
þekkist. Það er að verðleikum sem sjómönnum
er tileinkaður sérstakur dagur ár hvert. Tilgangur-
inn hefur frá upphafi verið sá sami: Annars veg-
ar að efla samhug allra sjómanna og nota dag-
inn til að kynna fyrir þjóðinni starf sjómannsins
í blíðu og stríðu, og hins vegar að minnast þeirra
sjómanna, sem látist hafa við störf sín. Þeir eru
því miður margir, því hafið hefur löngum krafist
fórna.
Einmitt vegna þess eru öryggismál sjófar-
enda ofarlega í hugum manna á hátíðisstundum
sem sjómannadeginum. Þótt mikið hafi áunnist
í þeim efnum á undanförnum árum og áratug-
um, er enn margt óunnið. Sú staðreynd að um
450 sjómenn hafa farist við störf sín síðasta
aldarfjórðung og um 300 slasast að meðaltali á
ári, sýnir glögglega hversu áhættusamt sjó-
mannsstarfið er. Þessar tölur gefa jafnframt til
kynna að ekkert má til spara til að auka öryggi
sjómanna. Það verður best gert með strangari
öryggiskröfum og eftirliti, fullkomnari öryggis-
og björgunartækjum og síðast en ekki síst auk-
inni fræðslu og menntun sjómanna. Þótt slíkar
fyrirbyggjandi ráðstafanir útheimti talsvert
fjármagn, má fullyrða að því fjármagni er vel
varið og það skilar sér margfalt til baka.
Sjómannadagurinn skipar sérstakan sess í
hugum þjóðarinnar allrar. Þann dag geta allir
landsmenn sýnt samhug sinn með málefnum
sjómannastéttarinnar og sjávarútvegsins í
heild. Þjóðin er stolt af sjómönnum sínum.
Dagur sendir sjómönnum og fjölskyldum
þeirra bestu árnaðaróskir með von um að fram-
tíðin færi þeim aukið öryggi, farsæld og vel-
gengni í starfi. BB.
úr hugskotinu
Prjátíu millj-
óna lýðræði
Það fór aldrei svo að kosninga-
glaðir íslendingar fengju ekki
tilefni til þess að fá sér flösku og
hlusta eftir tölum frameftir
einni af björtustu nóttum
ársins. Eftir að menn höfðu ver-
ið sviknir um bjórhasarinn, og
eftir að stjórnin hætti við, í bili
að minnsta kosti, að springa, þá
kom „barahúsmóðir" ein úr
Eyjum og bauð sig fram til fors-
eta, hvorki meira né minna,
náði að safna tilskildum fjölda
meðmælenda og leggja fram
önnur fullgild gögn. Því gátu
menn að sjálfsögðu ekki mein-
að henni að bjóða sig fram,
enda slíkt heilagur réttur hvers
borgara í lýðræðisríki. Og í
þessu tiiviki er víst áætlað að
kostnaðurinn við lýðræðið verði
um það bil þrjátíu milljónir
þegar allt er talið saman. Dálag-
leg summa sem sumir vilja sjálf-
sagt meina að væri betur hægt
að verja, en lýðræðið viljum við
jú hafa, og þegar allt kemur til
alls, þá er hæpið að önnur
stjórnarform séu svo mikið
ódýrari í framkvæmd.
í bólinu
Það má eiginlega segja að
„barahúsmóðirin“ úr Eyjum
hafi tekið þjóðina í bólinu með
framboði sínu, þar sem enginn
hefur líklega átt von á forseta-
kostningum í ár, fremur en
ríkisstjórnin á þjófnaði á fjórð-
ungnum af gjaldeyrissjóðnum
okkar á dögunum, og sem frægt
varð. Það hefur hingað til ekki
tíðkast, að mótframboð komi
gegn sitjandi forseta, enda
þjóðin verið sérlcga heppin
með þjóðhöfðingja, og núver-
andi forseti er þar engin undan-
tekning á nema síður sé, enda
mun framboð það sem komið er
fram ekki beinast gegn henni
sem slíkri, heldur vegna annars
skilnings, eða jafnvel misskiln-
ings, á eðli forsetaembættisins í
fortíð og framtíð.
Segja má að upphaf hins
íslenska forsetaembættis hafi
verið að sumu leyti dálítið
neyðarlegt. íslendingar bjuggu
árið 1940 við valdalausan
danskan arfakóng, og stjórnar-
skrá, á sínum tíma nánast
þýdda úr dönsku sem tryggði
stöðu hans. Þegar svo Þjóðverj-
ar hernámu Danmörku voru
íslendingar allt í einu kóngs-
lausir, og gripu því í flýti til þess
ráðs að yfirfæra stöðu konungs-
ins á íslenskan mann. Við stofn-
un lýðveldisins fjórum árum
síðar var svo þessi staða látin
halda sér, nema hvað arfakóng-
urinn varð þjóðkjörinn, enda
erum við víst öll af konunga-
kyni og því til þess réttborin að
hafa hönd í bagga með því hver
nafnbótina beri. En eitt hafa
þeir sem smíðuðu þjóðhöfð-
ingjakafla stjórnarskrárinnar
frá 17. júní 1944 líklega ekki
hugsað út í. Þar segir „ísland er
lýðveldi með þingbundinni
stjórn". Það er því Alþingis að
stjórna landinu, ásamt ríkis-
stjórn sem ber ábyrgð fyrir því
einu. Hins vegar er svo þjóð-
kjörinn forseti sem hlýtur, eðlis
þjóðkjörsins vegna að hafa völd
samkvæmt öllum kenningum
stjórnspekinga um valdið hjá
fólkinu, kenningu sem er horn-
steinn lýðræðisins. Valdalaus
forseti með vald.
Öryggisventill
Hvað sem menn annars segja
um framboð Sigrúnar Þorsteins-
dóttur, þá verður því ekki í
móti mælt að það hefur vakið
upp nokkra umræðu um eðli og
inntak okkar einkennilega,
þverstæðukennda forsetaemb-
ættis. Sennilega hafa ekki marg-
ir hugleitt þessa hluti hvað þá
rætt, enda erfitt að ræða eðli
þessa æðsta embættis þjóðarinn-
ar, því hreinskilnislega sagt eru
ekki til um það svo skýrar
reglur, og enda iíklega ekkert
æskilegt að vera að setja slíkar
reglur.
En það er líklega Vigdís
Finnbogadóttir forseti sem sjálf
hefur best allra skilgreint þetta
embætti, og að verulegu leyti
höggvið á þann hnút þver-
stæðna sem óneitanlega hefur
verið til staðar varðandi það.
Hún hefur skilgreint embættið
sem eins konar „öryggisventil"
sem þjóðin (sem forseti þiggur
vald sitt beint frá), hafi gagn-
vart þinginu. Hún hefur tekið
dæmi á borð við það að þing-
menn tækju allt í einu upp á því
að samþykkja dauðarefsingu á
Reynir
Antonsson
skrifar
íslandi sem nokkuð er hún
myndi skjóta til þjóðarinnar.
Annað dæmi, og ef til vill ekki
eins langsótt, væri það ef þing-
menn samþykktu einhverja
skerðingu á sjálfstæði þjóðar-
innar, svo sem hlut á borð við
fulla inngöngu í hinn sameigin-
lega markað Evrópu sem fyrir-
hugaður er árið 1992.
Út í pólitík
Sigrún Þorsteinsdóttir forseta-
frambjóðandi hefur gert það að
kjarna málflutnings síns, að
forseti ætti að nota mun meira
en nú er það vald sem hann hef-
ur til að skjóta málum til þjóð-
arinnar, og hefur minnst á mál á
borð við matarskattinn fræga í
því sambandi. Þjóðaratkvæða-
greiðslur eru í sjálfu sér ekki
nema af hinu góða, og mættu ef
til vill vera mun meira notaðar
hér á landi en nú er. Það hefði
þannig ekkert verið athugavert
við það þó að ríkisstjórnin hefði
lagt skattkerfisbreytinguna í
vetur, og þar á meðal matar-
skattinn undir dóm þjóðarinn-
ar, og lagt þar með eigið líf
að veði. Þá er það líka eiginlega
sjálfsagt að grundvallaratriði á
borð við afnám samningsréttar
um kaup og kjör, jafnvel tíma-
bundið, séu lögð fyrir þjóðina
til samþykktar eða synjunar.
En að ákvarða um slíkar
þjóðaratkvæðagreiðslur á og má
ekki vera í verkahring forseta,
að minnsta kosti ekki eins og
embætti hans hér er háttað.
Færi forseti að nota vald sitt til
að skjóta málum til þjóðarinn-
ar í tíma og ótíma, er hætt við
að það skapaðist ekki aðeins
glundroði sem kostaði meira en
þrjátíu milljónir, heldur myndi
forsetaembættið sjálft verða
hápólitískt, og með öllu óhæft
til þess að vera sá öryggisventill
sem það í dag getur verið ef til
sérstakra vandræða eða neyðar-
ástands horfði. Það þarf ekki að
fara í neinar grafgötur með það,
að flokkarnir myndu gjarnan
vilja hafa hönd í bagga með vali
forseta sem kerfisbundið brygði
fæti fyrir mál þeirra og skyti
þeim síðan til þjóðarinnar. Og í
framhaldi af þessu má svo
minna á það að harla erfitt yrði
fyrir forseta að koma fram sem
fulltrúi og jafnvel eins konar
„sölumaður" þjóðarinnar allrar
ef hann yrði flokkspólitískt
kjörinn. Hitt er svo vert að hug-
leiða, hvort einhver sú brota-
löm sé á lýðræðinu okkar, að
fólk á borð við Sigrúnu Þor-
steinsdóttur þurfi að leggja út í
fyrirtæki á borð við forseta-
framboð til að koma skoðunum
sínum á framfæri, og þá vaknar
auðvitað spurningin hvort þeim
þrjátíu milljónum sem henda á í
forsetakosningarnar sé ekki
betur varið til að efla lýðræðið
frekar og gera allt þjóðfélagið
betra og manneskjulegra.
Á leið á kjörstað.