Dagur - 24.11.1990, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Laugardagur 24. nóvember 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉUG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SlMI: 96-24222 • SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI • LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 725 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON.
UMSJ.MAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON.
BLAÐAMENN: JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþr.),________
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓLI G. JÓHANNSSON,
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSM.: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON.
PRÓFARKAL.: SVAVAR OTTESEN. ÚTLITSH.: RÍKARÐUR B.
JÓNASSON. AUGLÝSINGASTJ.: FRlMANN FRlMANNSSON.
DREIFINGARSTJ.: INGVELDUR JÓNSDÓTTIR, HEIMASlMI 22791.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL.
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
KaldastrBslok ískutjga óvissu
Kalda stríðinu milli austurs og
vesturs, sem hófst við lok síðustu
heimsstyrjaldar, er lokið. Formleg
endalok þess voru bundin með
undirskrift leiðtoga 22 ríkja Atl-
antshafsbandalagsins og Varsjár-
bandalagsins um fækkun hefð-
bundinna vopna í Evrópu í París
síðastliðinn mánudag. Að þessari
sögulegu undirskrift CEF-sáttmál-
ans lokinni hófst leiðtogafundur 34
aðildarríkja RÖSE, Ráðstefnu um
öryggi og samvinnu í Evrópu. Eftir
að CEF-sáttmálinn var undirritað-
ur hafa sérfræðingar á sviði hern-
aðarmála látið þær skoðanir í ljósi
að útilokað sé fyrir Atlantshafs-
eða Varsjárbandalagið að koma
hinu á óvart með skyndiárás. For-
maður sendinefndar Ungverja hef-
ur einnig látið hafa eftir sér að
Varsjárbandalagið muni heyra
sögunni til sem hernaðarbandalag
fyrir mitt næsta ár.
Engum blöðum er um það að
fletta að atburðirnir í Austur-
Evrópu eru forsenda þess að sam-
komulag um formleg endalok
kalda stríðsins hefur verið undirrit-
að. Með falli kommúnismans
hrundu einræðiskerfi samfélaga í
austurálfunni. Samskipti þeirra við
Sovétríkin eru einnig gerbreytt. En
staða Austur-Evrópu er þrátt fyrir
það ákaflega óljós. Francois Mitt-
errand, Frakklandsforseti, sá
ástæðu til að minna á í ræðu er
hann hélt í tilefni undirskriftar
CEF-sáttmálans, að enn væri langt
frá því að álfan væri sameinuð. „Al-
ræðisstjórnir hafa fallið enlýðræðið
sem risið hefur upp á rústum
þeirra stendur víða völtum fótum,"
sagði Mitterrand.
Austur-Evrópa stendur á tíma-
mótum. Sigurvíman er varð til við
brotthvarf harðstjóranna er runnin
af fólki og kaldur raunveruleikinn
blasir nú við. Efnahagur fyrrum
kommúnistaríkja er í rúst. Fram-
leiðslutæki eru úrelt. Nauðþurftir
af skornum skammti. Ófremdar-
ástand er í mengunarmálum. Og
síðast en ekki síst er lýðræðishefð
takmörkuð og markaðskerfi til að
leysa miðstýringuna af hólmi ekki
til.
Mikil óvissa ríkir um framvindu
mála í Sovétríkjunum. Gorbatsjov
Sovétleiðtogi sagði á RÖSE að
herská þjóðernishyggja og hugs-
unarlaus aðskilnaðarstefna gætu
auðveldlega orsakað átök og fjand-
skap og minnti á að heilu svæðin
gætu tekið á sig sömu mynd og
Líbanon. Gorbatsjov berst við að
halda hinni víðlendu ríkjasam-
steypu Sovétríkjanna saman.
Borgarastyrjöld í Sovétríkjunum
gæti annaðhvort leitt til algjörs
hruns þeirra eða að fimbulvetur
kommúnismans legðist yfir á ný.
Ef Sovétríkin liðast í sundur án
hernaðarátaka myndi skapast mik-
ið óvissuástand og stjórnmálaþró-
un og ríkjaskipan verða að fara eft-
ir langri þróunarbraut áður en
festa yrði í stjórnarfari. Efnahags-
vandi Sotvétríkjanna er gífurlegur
og á vafalítið sinn þátt í að minni
hernaðarógn stafar þaðan en áður.
En efnahagsvandinn skapar aftur
á móti ógn og óvissu heima fyrir
sem engin leið er að segja fyrir um
á hvern hátt endar.
Deilurnar fyrir botni Persaflóa og
framganga Saddams Husseins
íraksforseta í Kúvæt skapa ekki
síður mikla óvissu í alþjóðamálum.
Framhald og niðurlag Persaflóa-
deilunnar geta haft mikil áhrif á
framvindu sátta og samlyndis jarð-
arbúa á næstu árum. Verði áfram-
haldandi ófriður í Austurlöndum
nær getur farið svo að nýjar línur
skapist milli áhrifasvæða. Hugsan-
legt er að Vesturlönd, Austur-
Evrópa og ef til vill Sovétríkin muni
standa saman gegn hinum íslamska
heimi eða einhverjum hluta hans.
Mikill efnahagslegur uppgangur
á sér stað í Austur-Asíu þar sem
Japan fer í broddi fylkingar. Áhrif
þess heimshluta fara vaxandi í
krafti auðlegðar. í framtíðinni geta
vaknað spurningar um hvar í hóp
þau ríki kunni að skipa sér í sam-
félagi þjóðanna. Endalok kalda
stríðsins verða því í skugga óvissu
um framtíðina. ÞI
ri
til umhugsunar
Húsbyggingar - þjóðaríþrótt íslendinga
Grétar Kristjónsson, stofnandi Samtaka gjaldþrota einstakl-
inga, skrifaði dæmisögu úr daglega lífinu í Morgunblaðið
nýverið. í greininni rakti hann sögu stutts hjónabands. Hann
lýsti tilhugalífi ungs manns og konu. Þau kynntust í skóla og
héldu síðan saman út í lífsbaráttuna, ástfangin, vonglöð og
konan ólétt. Þau voru metnaðargjörn eins og ungu fólki á
níunda tug tuttugustu aldar „ber“ að vera og vildu ekki gerast
eftirbátar annarra, vina eða félaga sem einnig voru að koma
sér fyrir í lífinu. Og að koma sér fyrir var að ráðast í húsbygg-
ingu að hætti þeirra sem voru í sömu sporum einum til tveim-
ur áratugum fyrr. Ungi maðurinn í sögu Grétars var sonur
sjómanns, sem eytt hafði ævinni til að afla og kosta drenginn
í skóla. Ungi maðurinn bar sig sífellt saman við „besta vin“
sinn, skólafélaga sem fluttur var í raðhús í „góðu“ hverfi.
Hann skildi ekki eða vildi ekki veita því athygli að hans stakk-
ur væri neitt öðruvísi skorinn en vinar síns. Hann minntist
þess að faðir sinn hefði verið ein af hetjum hafsins, sem aldrei
var heima en haldnar voru lofræður um á sjómannadaginn.
En það dugði ekki til þegar húsbygging í stíl skólabróðurins
úr Verslunarskólanum var annars vegar og ævintýrið endaði í
andhverfu sinni. Brostnum vonum, upplausn heimilis, basli,
basli.
Óðaverðbólga - afskræmt peningakerfi
Dæmisagan sem stofnandi Samtaka gjaldþrota einstaklinga
sagði í Morgunblaðinu er langt frá því að vera einstök. Margt
fólk, sem hefur verið ungt og ástfangið og fundist veröldin
brosa við sér á undanförnum árum, varð vonsvikið og
„gamalt“ í einu vettvangi. Það hefur í mörgum tilfellum orðið
að móta allar sínar framtíðarvonir á nýjan leik. Mörgu þessu
fólki er þó á vissan hátt vorkunn. Það horfði á hýbýli foreldra
sinna, eldri systkina og ýmissa vina og vandamanna, er urðu
til á árunum milli 1965 og 1980. Stór steinbákn utan um nokk-
ur hundruð fermetra, sem neikvæðir vextir og óðaverðbólga
greiddu að miklu leyti. Margir þessara kastala voru hrein gjöf
ef miðað er við á hvern hátt verðskuldbindingar rýrnuðu og
urðu næstum að engu á áttunda áratugnum. Eigendur stein-
báknanna sniðu sér því á vissan hátt stakk eftir vexti. Bygging
slíkra óarðbærra verðmæta varð möguleg meðan afskræmt
peningakerfi óðaverðbólgunnar sá um að þurrka verðskuld-
bindingar út á skömmum tíma.
Fáir vilja til fyrri veruleika
Með Ólafslögum, sem meðal annars fólu í sér vísitölutrygg-
ingu fjárskuldbindinga, var spornað gegn þeirri þróun að
menn gætu tekið fé að láni án þess að þurfa að greiða það til
baka. Eftir myndun ríkisstjórnar Steingríms Hermannssonar
1984 var síðan ráðist að rótum verðbólgutrésins með þeim
árangri sem blasir við nú þegar nýr áratugur er að renna upp.
Verðbólga er horfin og breytingar á verðlagi innan þeirra
marka að tímabært er að hætta framreikningi fjárskuldbind-
inga eftir reiknitölu frá mánuði til mánaðar. Ég hygg að fáir
vilji snúa aftur til fyrri veruleika hvað verðbólgu varðar. Ég
held einnig að fólk kæri sig ekki um að verðþensla greiði nið-
ur fjárfestingar því að á sama tíma étur hún allan sparnað.
Fólk er almennt farið að átta sig á þeim staðreyndum. En
þessu sama fólki gengur verr að sætta sig við að sá vöxtur sem
það verður að sníða stakk sinn eftir hvað húsbyggingar
varðar, er minni en fyrir tuttugu árum. Því verða mörg atvik
líkt og það sem Grétar lýsti í grein sinni í Morgunblaðinu.
Fyrirtæki og ríkið þjást af
meinsemd húsbygginga
Ungt fólk með framtíðarvonir eru ekki einu aðilarnir í þjóð-
félaginu sem gengur erfiðlega að sætta sig við minni hýbýli,
minni steinsteypu en verðbólguhugsunarhátturinn hafði gert
að vana. Atvinnulífið er illa þjáð af meinsemd húsbygginga.
Mörg dæmi eru um miklar offjárfestingar fyrirtækja og
atvinnurekenda í húskössum. í steinsteypunni er bundið fjár-
magn sem annars mætti nýta til að efla og bæta rekstur. í
steinsteypunni er bundið fé sem annars væri unnt að nota til
nýsköpunar í framleiðsluháttum þjóðarinnar. Og alltof oft er
fé bundið í fasteignum sem hreinlega er fengið að láni hjá
bankastofnunum eða kaupleigufyrirtækjum og verður að
greiða fulla vexti af auk þess að greiða það til baka án þess
það skili nánast nokkrum arði. Islenska ríkið hefur einnig
ánetjast þessari þjóðaríþrótt íslandinga, að byggja eða kaupa
hús. Ríkissjóður hefur keypt hverja húseignina af annarri
undir einhverja starfsemi. Sumir þessir steypukassar hafa síð-
an staðið auðir um lengri eða skemmri tíma vegna þess sama
ög hrjáði ungu hjónin og ástföngnu í sögunni hans Grétars.
Því er ekki við einn að sakast. Lofsöngurinn um stöðugleik-
ann í efnahagslífinu dugir ekki til ef fólkið lærir ekki að lifa í
samræmi við hann.
Húsbyggingar - þjóðaríþrótt íslendinga
Hvað veldur því að húsbyggingar eru þjóðaríþrótt íslend-
inga? Er það feginleikinn yfir því að hafa loksins komist í
mannsæmandi skjól eftir aldadvöl í hreysum allsleysisins? Er
það samkeppnin í kunningjaþjóðféaginu, sem hefur ekki enn
fundið sér annan farveg þrátt fyrir augljóst óhagræði af
offjárfestingum í húsnæði? Eru miklar húsbyggingar nauðsyn-
Eftir Þórð Ingimarsson.
legar vegna almennrar atvinnustarfsemi? Eða er eitthvað í
fjármálakerfi þjóðarinnar sem krefst þess að steinsteypu 'sé
hlaðið upp? Trúlega eiga allir þessir þættir nokkurn hlut að
rnáli. Að sjálfsögðu var feginleikinn mikill er við eignuðumst
sement og mótatimbur og gátum losnað úr fúahjöllum og
moldarkofum fortíðarinnar. Þjóðin naut þess og smám saman
tók sá feginleiki á sig mynd samkeppni og þjóðfélagsstöðu.
Þrátt fyrir aukinn fjölbreytileika hefur mörgu fólki ekki tekist
að leiða keppnisanda sinn eða samkeppnisþörf inn á aðrar
brautir. Margir hafa einnig atvinnu af húsbyggingum. Á næst-
unni verður beinlínis að taka menntakerfið til endurskoðunar
með það fyrir augum að mennta fleiri einstaklinga til að tak-
ast á við sköpun og framleiðslu raunverulegra verðmæta. Þar
á ég við útflutningsverðmæti því við tökum ekki steinkumb-
alda, fasta á íslandsskeri, og seljum þegar skórinn kreppir að
og við viljum bæta lífskjörin. Fjármálakerfi þjóðarinnar bygg-
ist einnig að miklu leyti á steinsteypu. Veðbönd í húsnæði eru
grundvöllur fjármálaviðskipta. Að sjálfsögðu mun veð í eign-
um ætíð verða notað til tryggingar í lánsviðskiptum með pen-
inga. En fjármálakerfið verður einnig að finna sér fleiri verð-
mæti og fjármagnseigendur að taka aukna áhættu ef við eig-
um að nýta hugvit og þekkingu til að skapa framleiðsluverð-
mæti og vinna markaðsvild á erlendri grund. Fyrirtæki verða
að eiga þess kost að þróa starfsemi sína, finna sér lífvænlegan
framleiðslufarveg án þess að þurfa að fjárfesta fyrst í dýrri
steinsteypu til að eignast aðgang að lánsfé.
Að fínna nýjan stíl - nýja þjóðaríþrótt
Ljóst er að ekkert af þessum eiginleikum og þáttum íslensks
veruleika breytist í einu vetfangi. En að mörgu er hægt að
vinna ef vilji er fyrir hendi. Samkeppni fólks um stílbrigði
einkalífsins eru oft af tilfinningalegum toga og þarf nýjan tíð-
aranda til að breytingar verði. Þó er ljóst að hrakfarir margra
á undanförnum árum munu opna augu æskumanna fyrir fleiri
verðmætum en húsnæði. Það er því til umhugsunar hvort
þjóðin verður ekki að finna sér nýjan stíl. Leita nýrra verð-
mæta og lífsgilda. Það er til umhugsunar hvort ekki verður að
finna aðra þjóðaríþrótt í stað þeirrar sem við nú búum við og
er að byggja hús. Ef litið er til þeirra framtíðarverkefna sem
virðast blasa við með breyttu viðskiptaumhverfi á meginland-
inu ætti ekki að verða verkefnaskortur í framtíðinni. Við
verðum að beina áhuga, kröftum og hæfni til framleiðslu á
útflutningsverðmætum í stað óhagkvæmra steypukassa.