Dagur - 24.11.1990, Blaðsíða 16

16 - DAGUR - Laugardagur 24. nóvember 1990
i
dogskrá fjölmiðla
p-,
Rás 1
Laugardagur 24. nóvember
HELGARÚTVARP
6.45 Veðurfregnir • Bæn.
7.00 Fróttir.
7.03 „Góðan dag, góðir hiustendur."
9.00 Fróttir.
9.03 Spuni.
10.00 Fróttir.
10.10 Veðurfregnir.
10.25 Þingmál.
10.40 Fágæti.
11.00 Vikuiok.
12.00 Útvarpsdagbókin og dagskrá laugar-
dagsins.
12.20 Hádegisfréttir.
12.45 Veðurfregnir ■ Auglýsingar.
13.00 Rimsirams.
13.30 Sinna.
14.30 Átyllan.
15.00 Sinfóníuhljómsveit íslands í 40 ár.
16.00 Fróttir.
16.05 íslenskt mál.
16.15 Veðurfregnir.
16.20 Útvarpsleikhús barnanna.
17.00 Leslampinn.
17.50 Stólfjaðrir.
18.35 Dánarfregnir • Auglýsingar.
18.45 Veðurfregnir • Auglýsingar.
19.00 Kvöldfréttir.
19.33 Á afmæli Bellmans.
20.00 Kotra.
21.00 Saumastofugleði.
22.00 Fréttir • Orð kvöldsins.
22.15 Veðurfregnir.
22.30 Úr söguskjóðunni.
23.00 Laugardagsflétta.
24.00 Fréttir.
00.10 Stundarkorn í dúr og moll.
01.00 Veðurfregnir.
Rás 1
Sunnudagur 25. nóvember
HELGARÚTVARP
8.00 Fréttir.
8.07 Morgunandakt.
8.15 Veðurfregnir.
8.20 Kirkjutónlist.
9.00 Fréttir.
9.03 Spjallað um guðspjöll.
9.30 Tónlist á sunnudagsmorgni.
10.00 Fréttir.
10.10 Veðurfregnir.
10.25 Veistu svarið?
11.00 Messa i Garðakirkju.
12.10 Útvarpsdagbókin og dagskrá sunnu
dagsins.
12.20 Hádegisfréttir.
12.45 Veðurfregnir • Auglýsingar • Tónlist.
13.00 Kotra.
14.00 Leiklist í beinni útsendingu.
15.00 Sungið og dansað í 60 ár.
16.00 Fréttir.
16.15 Veðurfregnir.
16.30 Lelkrit: „Wassa Schelesnova" eftir
Maxim Gorki.
18.00 í þjóðbraut.
18.30 Tónlist ■ Auglýsingar • Dánafregnir.
18.45 Veðurfregnir. Auglýsingar.
19.00 Kvöldfréttir.
19.31 Spuni.
20.30 Hljómplöturabb.
21.10 Kíkt út um kiraugað.
22.00 Fréttir • Orð kvöldsins.
22.15 Veðurfregnir. Dagskrá morgundags-
ins.
22.25 Á fjölunum - leikhústónlist.
23.00 Frjálsar hendur.
24.00 Fréttir.
00.10 Miðnæturtónar.
01.00 Veðurfregnir.
01.10 Næturútvarpið á báðum rásum til
morguns.
Rás 1
Mánudagur 26. nóvember
MORGUNÚTVARP KL. 6.45-9.00
6.45 Veðurfregnir • Bæn.
7.00 Fréttir.
7.03 Morgunþáttur rásar 1.
Fjölþætt tónlistarútvarp og málefni líð-
andi stundar.
- Soffía Karlsdóttir.
7.32 Segðu mér sögu.
„Anders í borginni'‘ eftir Bo Carpelan.
Gunnar Stefánsson les þýðingu sína (11).
7.45 Listróf.
8.00 Fréttir og Morgunaukinn kl. 8.10.
Veðurfregnir kl. 8.15.
ÁRDEGISÚTVARP KL. 9.00-12.00
9.00 Fréttir.
9.03 Laufskálinn.
Létt tónlist með morgunkaffinu og gestur
lítur inn.
Umsjón: Sigrún Björnsdóttir.
09.45 Laufskálasagan.
„Frú Bovary" eftir Gustave Flaubert.
Amheiður Jónsdóttir les (35).
10.00 Fréttir.
10.03 Við leik og störf.
Fjölskyldan og samfélagið.
Umsjón: Bergljót Baldursdóttir, Sigríður
Amardóttir og Hallur Magnússon.
Leikfimi með HaUdóru Bjömsdóttur eftir
fréttir kl. 10.00, veðurfregnir kl. 10.10,
þjónustu og neytendamál, Jónas Jónas-
son verður við símann kl. 10.30 og spyr:
Af hverju hringir þú ekki?
11.00 Fréttir.
11.03 Árdegistónar.
11.53 Dagbókin.
HÁDEGISÚTVARP KL. 12.00-13.30
12.00 Fréttayfirlit á hádegi.
12.01 Endurtekinn Morgunauki.
12.20 Hádegisfréttir.
12.45 Veðurfregnir.
12.48 Auðiindin.
Sjávarútvegs- og viðskiptamál.
12.55 Dánarfregnir ■ Auglýsingar.
13.05 í dagsins önn - Hjónaband.
MIÐDEGISÚTVARP KL. 13.30-16.00
13.30 Hornsófinn.
14.00 Fréttir.
14.03 Útvarpssagan:
„Undir gervitungli" eftir Thor Vilhjálms-
son.
Höfundur les, lokalestur (22).
14.30 Sinfónískar etýður ópus 13 eftir
Robert Schumann.
15.00 Fréttir.
15.03 Ábókaþingi.
SIÐDEGISUTVARP KL. 16.00-18.00
16.00 Fréttir.
16.05 Völuskrín.
16.15 Veðurfregnir.
16.20 Á förnum vegi.
16.40 Hvundagsrispa.
17.00 Fréttir.
17.03 Vita skaltu.
17.30 Tónlist á síðdegi.
FRÉTTAÚTVARP KL. 18.00-20.00
18.00 Fréttir.
18.03 Hér og nú.
18.18 Að utan.
18.30 Auglýsingar • Dánarfregnir.
18.45 Veðurfregnir • Auglýsingar.
19.00 Kvöldfréttir.
19.35 Um daginn og veginn.
19.50 íslenskt mál.
TÓNLISTARÚTVARP KL. 20.00-22.00
20.00 í tónleikasal.
21.00 Sungið og dansað í 60 ár.
KVÖLDÚTVARP KL. 22.00-01.00
22.00 Fréttir.
22.07 Að utan.
22.15 Veðurfregnir.
22.20 Orð kvöldsins ■ Dagskrá morgun-
dagsins.
22.30 Orkumál.
23.10 Á krossgötum.
24.00 Fréttir.
00.10 Miðnæturtónar.
01.00 Veðurfregnir.
01.10 Næturútvarp á báðum rásum til
morguns.
Rás 2
Laugardagur 24. nóvember
8.05 ístoppurinn.
9.03 „Þetta líf, þetta líf“
12.20 Hádegisfréttir.
12.40 Helgarútgáfan.
16.05 Söngur villiandarinnar.
17.00 Ísland-Tékkóslóvakía.
íþróttafréttamenn lýsa landsleik þjóð-
anna í handknattleik sem frem fer í Laug-
ardalshöll.
19.00 Kvöldfréttir.
19.32 Á tónleikum með Mike Oldfield.
20.30 Gullskífan frá 9. áratugnum.
22.07 Gramm á fóninn.
00.10 Nóttin er ung.
02.00 Næturútvarp á báðum rásum til
morguns.
Fréttir kl. 7,8,9,10,12.20,16,19,22 og 24.
Næturútvarpið
2.00 Fréttir.
2.05 Nýjasta nýtt.
3.00 Næturtónar.
5.00 Fréttir af veðri, færð og flugsam-
göngum.
5.05 Tengja.
6.00 Fréttir af veðri, færð og flugsam-
göngum.
(Veðurfregnir kl. 6.45.)
- Kristján Sigurjónsson heldur áfram að
Tengja.
Rás 2
Sunnudagur 25. nóvember
8.15 Djassþáttur.
9.03 Söngur villiandarinnar.
10.00 Helgarútgáfan.
12.20 Hádegisfréttir.
12.45 Sunnudagssveiflan.
15.00 ístoppurinn.
16.05 Rolling Stones.
17.00 Tengja.
19.00 Kvöldfréttir.
19.31 íslenska gullskífan: „Spilverk þjóð-
anna".
20.00 Lausa rásin.
21.00 Nýjasta nýtt.
22.07 Landið og miðin.
00.10 í háttinn.
01.00 Næturútvarp á báðum rásum til
morguns.
Fréttir kl. 8, 9, 10, 12.20, 16, 19, 22 og 24.
Næturútvarpið
1.00 Nætursól.
2.00 Fréttir.
- Nætursól heldur áfram.
4.03 í dagsins önn.
4.30 Veðurfregnir.
4.40 Næturtónar.
5.00 Fréttir af veðri, færð og flugsam-
göngum.
5.05 Landið og miðin.
6.00 Fréttir af veðri, færð og flugsam-
göngum.
6.01 Morguntónar.
Rás2
Mánudagur 26. nóvember
7.03 Morgunútvarpið-Vakniðtillífsins.
Leifur Hauksson og félagar hefja daginn
með hlustendum.
8.00 Morgunfréttir.
- Morgunútvarpið heldur áfram.
„Útvarp, Útvarp".
útvarpsstjóri: Valgeir Guðjónsson.
9.03 Níu fjögur.
Dagsútvarp Rásar 2, fjölbreytt dægur-
tónlist og hlustendaþjónusta.
11.30 Þarfaþing.
12.00 Fréttayfirlit og veður.
12.20 Hádegisfréttir.
12.45 Níu fjögur.
Dagsútvarp Rásar 2 heldur áfram.
14.10 Gettu betur!
Spumingakeppni Rásar 2 með veglegum
verðlaunum.
16.03 Dagskrá.
18.03 Þjóðarsálin,
þjóðfundur í beinni útsendingu, sími 91-
686090.
19.00 Kvöldfréttir.
19.32 Gullskífan.
20.00 Lausa rásin.
21.00 Rokkþáttur Andreu Jónsdóttur.
22.07 Landið og miðin.
0.10 í háttinn.
1.00 Næturútvarp á báðum rásum til
morguns.
Fréttir kl. 7, 7.30, 8, 8.30, 9, 10, 11, 12,
12.20, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 22 og 24.
Næturútvarpið
1.00 Sunnudagssveiflan.
2.00 Fréttir.
- Sunnudagssveiflan.
3.00 í dagsins önn.
3.30 Glefsur.
4.00 Vélmennið.
4.30 Veðurfregnir.
- Vélmennið heldur áfram leik sínum.
5.00 Fréttir af veðri og flugsamgöngum.
5.05 Landið og miðin.
6.00 Fréttir af veðri og flugsamgöngum.
6.01 Morguntónar.
Ríkisútvarpið Akureyri
Mánudagur 26. nóvember
8.10-8.30 Útvarp Norðurlands.
18.35-19.00 Útvarp Norðurlands.
Bylgjan
Laugardagur 24. nóvember
08.00 Hafþór Freyr Sigmundsson og laug-
ardagsmorgunn að hætti hússins.
12.00 Hádeigisfréttir frá sameiginlegri
fréttastofu Bylgjunnar og Stöðvar 2.
12.10 Brot af því besta.
13.00 Haraldur Gíslason.
15.30 Valtýr Björn Valtýsson.
16.00 Haraldur Gíslason.
17.17 Síðdegisfréttir.
18.00 Þráinn Brjánsson.
22.00 Kristófer Helgason.
03.00 Heimir Jónasson.
Bylgjan
Sunnudagur 25. nóvember
09.00 í bítið...
12.00 Hádegisfréttir.
12.10 Vikuskammtur.
13.00 Kristófer Helgason.
17.00 Jólabókaflóðið.
17.17 Síðdegisfréttir.
19.00 Eyjólfur Kristjánsson.
22.00 Heimir Karlsson.
02.00 Þráinn Brjánsson.
Bylgjan
Mánudagur 26. nóvember
07.00 Eiríkur Jónsson.
09.00 Páll Þorsteinsson.
11.00 Valdís Gunnarsdóttir.
12.00 Hádegisfréttir.
14.00 Snorrí Sturluson.
17.00 ísland i dag.
17.17 Síðdegisfréttir.
18.30 Hafþór Freyr Sigmundsson.
22.00 Krístófer Helgason.
23.00 Kvöldsögur.
24.00 Kristófer Helgason áfram á vaktinni.
02.00 Þráinn Brjánsson.
Hljóðbylgjan
Mánudagur 26. nóvember
17.00-19.00 Pálmi Guðmundsson.
ísland og umheimurínn
Þjóðveldið
Eins og menn muna gengu íslendingar
Noregskonungi á hönd árið 1262. Að þeim
atburðum var langur aðdragandi. Bændur
á vesturströnd Noregs höfðu flúið land á
9du öld vegna offjölgunar og landþrengsla
og vegna missættis við Harald konung
hárfagra og vantrúar sinnar á breytta
stjórnarhætti þar sem smákonungar urðu
að láta af völdum sínum og Haraldur
kóngur settist konungur yfir allan Noreg.
Þetta var mikil bylting. En bændur undu
ekki þessari nýju stjórnskipan og leituðu
burtu undan hinu nýja og sterka konungs-
valdi. Á íslandi fundu þeir ónumið land,
gott land og gjöfult, viði vaxið milli fjalls
og fjöru, veiði var í sjó og vötnum og stóð
þá mörgum fótum fjárafli landsmanna,
eins og segir í Egils sögu.
Á þjóðveldistímanum, frá stofnun
alþingis 930 og fram um 1200, var blóma-
skeið á íslandi. fslenskir bændur undu
glaðir við sitt, sóttu erlend áhrif og erlenda
menningu sunnan úr Evrópu á eigin skip-
um og gátu ferðast á eigin spýtur og voru
ekki öðrum háðir. Sumir fóru allt austur í
Garðaríki eða Rússland, aðrir suður á
Frakkland eða Spán og margir til Noregs,
Danmerkur eða jafnvel til Svíþjóðar, þótt
þangað væri raunar lítið að sækja á þeim
tíma - eða menn fóru til Bretlandseyja.
Og heima í fásinninu unnu þessir
íslensku bændur og sveitamenn afrek, sem
þrátt fyrir borgarmenningu og alla velmeg-
un og tæknilegar framfarir síðustu ár og
áratugi eiga sér engan sinn líka í saman-
lagðri sögu íslands, varðveittu Hávamál
og önnur forn kvæði, ortu Völuspá og
dróttkvæði, gerðu sér ritmál og málfræði,
skrifuðu um heimspeki og trúmál, stjörnu-
fræði og læknisfræði, settu margþætt og
mannúðleg lög, þar sem óheimilt var að
pynda menn og lífláta - og svo skrifuðu
þessir sveitamenn íslendingasögur og kon-
ungasögur.
Þetta tímabil er kallað gullöld íslend-
inga eða gullöld íslenskra bókmennta og
lengi hafa þessi afrek - og þó einkum
bókmenntirnar haldið nafni ísiands á loft
og fyrir fátt er ísland þekktara enn þann
dag í dag en þetta, þótt margt hafi vel vér-
ið gert.
Lengst af þessa tíma þjóðveldisins
revndu Noregskonungar að seilast til valda
á Islandi. Alþekkt er sagan frá því í upp-
hafi 1 ltu aldar að Ólafur konungur Har-
aldsson, sem kallaður var Ólafur digri í
lifanda lífi en Ólafur helgi eftir dauða
sinn, sendi Þórarinn Nefjólfsson til íslands
með erindum sínum og vildi fá íslendinga
að játast undir stjórn sína en bændur
þumbuðust við og vildu ekki ganga kóngi á
hönd.
Sturlungaöld
Þegar kom fram yfir 1200, söfnuðust völd
í landinu á hendur fárra manna. Deilur og
flokkadrættir mögnuðust, hver höndin var
upp á móti annarri og að lokum ríkti borg-
arastyrjöld í landinu, sem um sumt minnir
á átökin í Palestínu eða á írlandi nú, þótt
ef til vill sé þó ólíku saman að jafna. Við
köllum þetta tímabil gjarna Sturlungaöld
og segjum að þá ríki Sturlungaöld, þegar
mikið gengur á. En stjórnkerfi íslands var
í molum, þjóðveldið var vanmáttugt
orðið, stjórnarhættir hæfðu ekki tímanum
og bestu menn þjóðarinnar vissu ekki
hvernig bregðast skyldi við boðinu um nýtt
bandalag við norska konungsvaldið, sem
þá var sterkasta aflið á Norðurlöndum.
Efnahagur og atvinnuhættir landsins voru
á fallandi fæti og ógæfan blasti við.
Noregskonungar vildu efla ríki sitt, fá
stærri markað og frjálsan innflutning á
vörum og mannafla og auka tekjur sínar
og arð. Auk þess hefur það vafalaust vegið
þungt, er sjálfur sendimaður páfans í
Róm, Vilhjálmur kardínáli af Sabína,
„kallaði það ósannlegt að ísland þjónaði
ekki undir einhvern konung sem öll önnur
lönd í veröldinni," eins og haft er eftir
honum þegar hann kom til Björgvinjar
árið 12^7 að krýna Hákon gamla Hákon-
arson Noregskonung. Öll lönd urðu auð-
vitað að eiga sér konung og það var erfitt
þá - eins og nú að vera öðruvísi en aðrir.
Því lögðu menn hönd á helga bók á
alþingi árið 1262 og sóru Hákoni konungi
gamla Hákonarsyni og Magnúsi lagabæti,
syni hans, land og þegna og ævinlegan
skatt, eins og það var orðað, og gerðu við
Noregskonung sáttmála sem við þekkjum
best undir nafninu Gamli sáttmáli. Þannig
komust íslendingar undir Noregskonung.
Konungssamband komst svo á milli
Noregs, íslands og Danmerkur árið 1380,
þegar Ólafur, sonur Hákonar Noregskon-
ungs og Margrétar Valdemarsdóttur atter-
dags, varð konungur í þessum löndum
þremur.
Danska öldin á íslandi
Konungssamband við Danmörku hélst síð-
an órofið til 17. júní 1944. Við siðaskiptin
jókst veldi Danakonungs enn og með ein-
okunarversluninni 1602 og einveldishyll-
ingunni í Kópavogi árið 1662 voru völd
Danakonunga á íslandi alger orðin. í lok
Napóleonsstyrjaldanna, við Kílarfriðinn
1814, fylgdi ísland Danmörku, en Danir
misstu Noreg sem komst undir Svía.
Allt frá árinu 1262 til ársins 1918, hálfa
sjöundu öld - var Island því undir erlendri
stjórn, lengst af undir stjórn Danakon-
unga. Nær sex aldir höfðu íslendingar
sameiginlegan konung með Dönum. Allar
þessar aldir fór flestu aftur á íslandi.
Skipafloti landsmanna grotnaði niður og
ekki voru tök á því innanlands að smíða
ný skip, því hvorki var þar timbur eða
verkþekking og réttur landsmanna ekki
meiri en svo að þeir fengu ekki að smíða
skip. Löggjafarvald var tekið úr höndum
landsmanna og verslun var í höndum út-
lendinga. Embættismenn voru útlendir og
verðlagning á útflutning háð duttlungum
manna sem báru ekki hag landsmanna fyr-
ir brjósti, heldur hugsuðu um hinn stóra
markað, arð fjármagnsins og hæfilegt
aðhald. Þetta voru líka erfið ár til lands og
sjávar. Ofan á þetta bættust svo náttúru-
hamfarir og drepsóttir.
Það er því ekki að furða þótt illa væri
komið fyrir íslenskri þjóð í upphafi 19du
aldar, þegar þjóðvakning hófst um öll lönd
Evrópu í kjöífar upplýsingar og þá ekki
síst eftir frönsku borgarabyltinguna 1789.
Við upphaf rómantísku stefnunnar gerðu
menn kröfur um aukin réttindi. Með
auknum kröfum vaxandi borgarastéttar í
Evrópu og með endurvakningu á réttind-
um einstaklingsins í anda rómantísku
stefnunnar þar sem þjóðtungurnar fengu
veglegan sess, hófst þjóðfrelsisbarátta
íslendinga. Baldvin Einarsson, Brynjólfur
Pétursson, Jónas Hallgrímsson, Konráð
Gíslason, Tómas Sæmundsson og Jón Sig-
urðsson hófu baráttuna fyrir fullveldi og
sjálfstæði þessa hrakta lýðs uppi á íslandi.
Og sigur vannst.
Tryggvi Gíslason:
Akureyrarpistill
Þegar leið á 19du öld fengu svo Islend-
ingar smám saman aukna sjálfstjórn og
aukin völd, þótt hægt færi. Fyrst fengu
Islendingar tvo fulltrúa á stéttaþingi Dana
1830, alþingi var endurreist 1845, verslun-
arfrelsi fékkst að nýju 1854 og löggjafar-
þing með stjómarskránni 1874. Heima-
stjórn með innlendum ráðherra og stjórn-
arráði íslands komst á 1904 og hinn 1.
desember árið 1918 varð íslands frjálst og
fullvalda ríki í konungssambandi við Dan-
mörku.
Sjálfstæðisflokkurinn
Árið 1929 lýsti hinn nýstofnaði Sjálfstæðis-
flokkur yfir því að hann mundi vinna að
því að íslendingar tækju að fullu öll mál í
sínar hendur og gæði landsins til afnota
fyrir landsmenn eina jafnskjótt og 25 ára
samningstímabil sambandslaganna frá
1918 væri á enda.
Enn þykir valdamiklum mönnum það
ósannlegt að ísland þjóni ekki undir yfir-
þjóðlegt bandalag þar sem talað er um að
láta sjálfstæði sitt til að halda frelsi sínu.
Stjórnkerfi íslands er án efa í mörgu
ábótavant og efnahagur og atvinnulíf
landsins eru í mótun. Bestu menn þjóðar-
innar vita ekki hvernig bregðast skal við.
Ef Finnar, Norðmenn og Svíar gerast aðil-
ar að Evrópubandalaginu, þá er það
ósennilegt að ísland standi utan við.
En hvernig getur dvergþjóð norður við
heimskaut gengist undir skattgjafir og lög
hins „nýja sáttmála" Evrópubandalagsins
og um leið haldið frelsi og sjálfstæði? Við
skulum vona að íslensk þjóð, sem var und-
ir erlendu konungsvaldi meir en 600 ár,
geti áfram varðveitt sjálfstæða menningu
sína og tungu. Á þann hátt getur hún best
tekið þátt í fjölþættu samstarfi Evrópu-
þjóða á sem flestum sviðum. Ef íslending-
ar glata hins vegar þjóðtungu sinni og
sjálfstæðri menningu, líður íslensk þjóð
undir lok. Það hefur gerst áður í tvö þús-
und ára sögu Evrópu að þjóðir -hafa liðið
undir lok, og enginn sér þeirra staði
lengur. En íslensk þjóð hefur lifað í þús-
und ár við kröpp kjör. Vonandi getur hún
lifað í önnur þúsund ár við þá velsæld sem
okkur er boðuð.