Dagur - 06.11.1993, Blaðsíða 10

10 - DAGUR - Laugardagur 6. nóvember 1993
Hjálparmeðul óvirkra reykingamanna:
Plástur, úði, töflur og tyggigúnuní
- fáar afsakanir fyrir því að hætta ekki að reykja
„Þaö er enginn vandi aö hætta aö
reykja, ég geri þaö á hverjum
degi,“ sagöi Mark Twain og eiga
þessi orö vel viö um flesta reyk-
ingamenn. Þaö er tiltölulega lítið
mál aö drepa í „síöustu" sígarett-
unni en innan skamms fer aó bera
á vanlíóan hjá hinum tóbaksiausa
og honum reynist erfitt að
vióhalda reykbindindinu. A síó-
ustu árum hafa nikótínlyf veriö
notuö í meðferð reykingamanna
og lofar árangurinn góðu.
Þorsteinn Blöndal, sérfræóing-
ur í lungnasjúkdóntum, ritar grein
í nýjasta tímarit Heilbrigöismála
(2. tbl. 1993) og íjallar í henni um
þessar nýju leiðir sem eru í boöi
fyrir reykingamenn. Fram kemur
aö meöferð meó nikótíntyggi-
gúmmí er nú oróin hefóbundin hér
á landi og á síóasta ári voru nikó-
tínplástrar skráóir sem lyf. Þá er
verið aó rannsaka önnur lyfjaform
eins og nikótínnefúða, nikótín til
innöndunar í lungu og nikótín í
sogtöflu. Innan skamms ættu allir
því aó geta fundió sér nikótínform
vió sitt hæfí.
Nikótín er það efni í tóbaki
sem veldur ávana og taugakerfið
myndar þol, sem þýóir aó skortur
á nikótíni hefur fráhvarfseinkenni
í för meó sér. Langvinnt þol getur
enst í mánuói eöa jafnvel ár og því
ekki aö undra þótt rnargir hafi gef-
ist upp á margendurteknum frá-
hvarfseinkennum. Fyrstu reyking-
ar dagsins eru alltaf einstakar hjá
hverjum stórreykingamanni. Aó-
eins þá er hægt að tala um raun-
verulegt „kikk“ því viö fyrstu
reykingarnar myndast bráöa þol
og þótt reykt sé aftur og aftur yfír
daginn nást sömu áhrif ekki, en
reykingamaðurinn sleppur hins
vegar við fráhvörfm sem annars
hefðu komið fram. Þcir sem geta
látið langan tíma líða á milli reyk-
inga njóta þess betur í hvert í
skipti því þolió dvínar í millitíð-
inni og örvunarverkunin verður
meiri.
Þorsteinn Blöndal bendir á aó í
samantekt úr fjórtán rannsóknum
komi í ljós aö 27% þeirra sem
fengu nikótíntyggigúmmí voru í
reykbindindi eftir sex mánuói en
18% þeir sem fengu lyfleysu
(óvirkt lyf, placebo). Það er því
ljóst aö tyggigúmmíið gerir gagn
en árangurinn ræðst einnig af því
hve löngunin til að hætta ristir
djúpt, hversu háðir menn eru
reykingum, lengd meðferðar og
skammtastærð, hvort reynt er aó
breyta hegðunarmynstri og hvern-
ig reykbindindi er fylgt eftir.
„Fráhvarfseinkenni eins og
pirringur, kvíói, óþolinmæöi og
erfiðleikar við aö einbeita sér eru
mælanlega minni hjá þeim sem fá
virkt lyf miðað við þá sem fá lyf-
leysu. Flest fráhvarfseinkenni
minnka mjög eftir þrjár til fjórar
vikur en löngun að reykja og mik-
il matarlyst standa lengur og eru
þess oft valdandi að aftur er farið
að reykja,“ segir Þorsteinn í grein
sinni.
Nikótíntyggigúmmíið hefur
vissa ókosti. Sumir kvarta yfir ert-
ingu í maga eða hálsi, mikilli
munnvatnsmyndun, þreytu í kjálk-
um og römmu bragói. Hafa ber
hugfast aö tyggja ekki of skarpt.
Tvær gerðir plástra
„Rannsóknir á nikótínplástri hafa
sýnt að með þessu lyfjaformi má
komast hjá flestum þeim auka-
verkunum sem koma fram við
notkun tyggigúmmís. Auðveldara
er að segja fyrir um hve mikið af
nikótíni viðkomandi fær í sig.
Tvær tegundir nikódnplástra eru á
skrá hérlendis. Sólarhringsplástur
gefur meira nikótín en sextán tíma
plásturinn og er umframmagnið
að mestu frásogað meðan sofið
er,“ segir í greininni.
Sólarhringsplásturinn minnkar
hættuna á fráhvarfi en sextán tíma
plásturinn líkir hins vegar betur
eftir áhrifum reykinga þar sem
fæstir reykja jú meðan þeir sofa.
Nefúði heppilegur
„I samanburóarrannsókn á nikó-
tínnefúóa sem gcrð var á árunum
1989-1991 á Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur kom í ljós aó hann er
virkt og sérstaklega heppilegt
lyfjaform til að draga úr fráhvarfs-
einkennum, sennilega vegna þcss
að við notkun úðans hækkar nikó-
tín í blóði hratt. Reyndust 27%
þeirra sem fengu virkt efni alveg
reyklausir út árið en 17% þeirra
sem fengu lyfleysu," segir Þor-
steinn.
Fram kemur að þar sem ekkert
eitt lyfjaform gefur nikótín í lík-
amann jafn auðveldlega og það aö
draga tóbaksreyk niður í lungun,
þá hafi verió ákveðið að kanna
áhrif nefúða og plásturs í samein-
ingu á fráhvarfseinkenni og lang-
tímaárangur. Niðurstaóna er aó
vænta á næstu mánuðum.
í greininni kemur fram að ekki
sé vitað með vissu hvort löng
meðferó meó nikótíni geti verið
hættuleg en hún sé vissulega betri
en reykingar. Við blóðrannsókn
hafi jákvæðar breytingar komið
fram hjá þeim sem voru í reyk-
bindindi, hvort sem þeir notuóu
nikótínnefúða eóa lyfleysu, og
Þorsteinn segir að nú sé reykinga-
mönnum ekki lengur til setunnar
boðió. Þeir hafi kost á lyfjum sem
hafi reynst vel, en hann mælir
meö stuðningi frá lækni þótt þessi
lyf fáist keypt án lyfseðils.
SS
H RÆRINCUR
STEFAN ÞOR SÆMUNDSSON
yarasamt að versla með
Ama Johnsen í eyrunum
Ég átti nú að vera hættur mcð þessa pistla
mína en þegar skyndilega skapaðist eyóa í
helgarblaöinu þá stóðst ég ekki mátið.
Vonandi verður mér fyrirgefið þetta frum-
hlaup, jafnt á vinnustað sent innan fjöl-
skyldunnar og á hlýlcgum heimilum al-
mcnnra lesenda á Norðurlandi. Víst getur
verið varasamt aö gefa mér lausan taum-
inn, enda hef ég alltaf verið óbeislaður, en
ég skal reyna að halda mig innan velsæm-
ismarka og hlífa gcðheilsu annarra. Ég á
sjálfsagt nóg meó mína eigin.
Um daginn fór ég að kaupa í matinn,
eins og ég geri yfirleitt á hverjum degi af
illri nauðsyn. Maður lifir víst ekki á gaul-
inu í Ama Johnsen í útvarpinu einu saman
eóa öðm daglcgu brauði sem Drottinn sí-
byljunnar gefur okkur. En þar scm Arni
var búinn að róta í kartöflugarðinum 1,6
kílómetra frá sænum allan liðlangan dag-
inn var ég orðinn hvekktur þegar ég komst
í matvöruverslunina.
Vildi fá fallegri flök
Fyrst ætlaði ég að kaupa egg og gramsaði
í kælinum þar sem þau eru alltaf geymd.
Engin cgg þar. Þá korn ég auga á cggjas-
tafla á miðju gólfi en vissi ckki hvort þau
væru ætluð neytendum eóa hvort þau
væru orðin ónýt og hefóu verió fjarlægð
úr kælinum. Jæja, ég vatt mér að kjötborð-
inu en þar var engin sála aó afgreiða. Ég
hummaði og blístraói góóa stund og loks
gægðist kvenmaður fyrir horn og rak upp
stór augu.
Höfuðið hvarf aftur en stuttu síöar birt-
ist konan í öílu sínu veldi.
„Gct ég aðstoðað?“ spurði hún og
glennti áugun. Það var eins og hún væri
yfir sig hissa á tilvist minni þarna.
Ég stillti mig og bað kurteislega um
ýsuflök. Konan stakk í rauðustu og tætt-
ustu flökin og mokaói þeim á vigtina. Ég
maldaði í móinn og spurði hvort ég gæti
fengið fallegri flök.
Konunni var stórlega misboðið og hún
leit á mig eins og ég væri hundkvikindi
sem hefði sloppið inn í búðina. Hún taut-
aði eitthvað en lét mig þó fá eilítið hvítari
flök en sjálf var hún orðin rauðari í fram-
an.
*
I kartöflugarðinum heima-a-a-a
Áfram hélt ég með innkaupakörfuna. Ég
skóflaði mjólkurmat ofan í hana en rak þá
augun í að skyrið var komið á síðasta
söludag og jógúrtið rcyndar útrunnið. Nei,
ég ætlaði ekki aö falla í þessa gildru og
skilaði þessum vörum aftur í mjólkurkæl-
inn. Ég var að hugsa um aó kalla'á versl-
unarstjórann en ákvaó að vera ekki með
neitt vescn.
Næst rcyndi ég að kaupa ávexti cn það
var ekki heiglum hent því ég þurlti aö fara
marga hringi kringum ávaxtaboróið til að
finna poka. Mér var fariö að renna í skap
en lét þó ekki á neinu bera. „... í kartöflu-
garóinum heima-a-a-a,“ sönglaði ég og
krækti í poka af Gullauga.
Myndarlcg húsmóðir lcit á mig í for-
undran þar sem ég söng með mínu nefi
eins og Ámi Johnsen en ég brosti bara
sætt til hennar og handlék hálfa gúrku.
„Á ég að taka gúmmolaðið í Iófann?“
Syndin er lævís og lipur. Þarna var rekki
með sælgæti í lausu. Ég ákvað að láta
undan púkanunt á öxlinni og kaupa mér
pínu nammi. En nú voru góð ráð dýr. Eng-
inn poki eða pappaaskja vió hendina.
Venjuleg helgarinnkaup á mínu heimili, enda
er fjulskyldan lystug meö afbrigðum.
Nú var mér nóg boöiö. Ég vatt mér að
ungri stúlku sem var aó raða rakadrægum
dömubindum í hillur.
„Á ég að taka gúmmolaðió í lófann?"
hváói ég hvasst og sýndi hcnni greip
mína.
Stúlkan fölnaði og foröaði sér síðan
með hljóðum. Ég horfði hvumsa á eftir
henni.
Skömrnu síðar birtist vcrslunarstjórinn,
tvcggja metra risi, svírasvcr og þung-
brýndur. Hann gnæfði yfir ntig og hreytti
út úr sér hvað gengi eiginlega á.
Þaó lá við að mér féllust hendur. Þessu
hefði ég kannski mátt eiga von á í Rúss-
landi en varla í uppáhalds vcrslun minni á
íslandi.
„Ég... ég var bara að spyrja hvort ég
gæti fengið ílát undir sælgætið eða hvort
ég þyrfti að taka það í lófann,“ stundi ég
upp.
Verslunarstjórinn var góða stund að
átta sig á þessum upplýsingum en skyndi-
lega breiddist bros yfir kantað andlit hans
og hann bjargaði mér um poka meó glöðu
gcði. Ég skil ekki enn hvaó hljóp í stúlk-
una sem ég bar erindið upp við í fyrstu.
Mótlætinu tekið með æðruleysi
Jæja, ýmislegt fleira bar svo sem til tíó-
inda í þessari stuttu innkaupaferð en það
er varla í frásögur færandi. Mestu máli
skiptir að mér fannst ég komast skamm-
laust frá innkaupunum og ég tcl mig hafa
tekió mótlætinu með æðruleysi. Auðvitað
á maður ekki að hella sér yfir starfsfólk
þótt eitthvaó megi betur fara hvaó varóar
vörur og þjónustu. Enginn er fullkominn
og allir geta gert mistök.
Ég sá cinu sinni mann hella sér yfir
kassadömuna þegar hún krafði hann um
greiöslu fyrir vörurnar scm hann hafði
keypt. Upphæðin virtist koma manninum í
opna skjöídu en hann var ekkert að impra
kurtcislcga á því hvort þctta gætu vcrið
mistök og að hann vildi gjarnan fara yfir
þctta aftur. Nei, hann jós skömmum og
svívirðingum yfir dömuna og sakaði hana
beinlínis um þjófnað. Svo óforskammaður
verð ég vonandi aldrei, sama hvað Árni
Johnsen geltir niikið í eyru mér. Má ég þá
frckar biója um ljúfa lífið hans Bubba þótt
þaö sé reyndar aóeins farið að súma eftir
látlausa nauögun í útvarpinu. En toppur-
inn á vikunni er Todmobile. Ég fór á tón-
leika með þeim t Samkomuhúsinu en þaó
er önnur saga, sem Maggi poppari greinir
hugsanlega frá. Jæja, ég verð að hætta
núna og drífa mig í búðina.